Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
«Δυο τεμπέληδες κοιμούνταν μαζί, όταν κάποιος κλέφτης μπήκε στο δωμάτιό τους, τράβηξε το σκέπασμα και τους το έκλεψε. Μόλις ο ένας το κατάλαβε, είπε στον άλλον: “Σήκω, να προλάβεις τον κλέφτη. Μας πήρε το σκέπασμα”. Τότε ο άλλος απάντησε: “Άφησέ τον τώρα. Θα τον πιάσουμε, όταν έρθει να πάρει και το στρώμα”.» (σ.413). Αν αναρωτιέστε τι μόλις διαβάσατε και τι σχέση μπορεί να έχει αυτό με την Αρχαία Ελλάδα, είστε στο σωστό μέρος. Πρόκειται για ένα ανέκδοτο από την αρχαιότητα. Μα, θα πείτε, είχαν οι αρχαίοι ανέκδοτα; Φυσικά και είχαν!
Συχνά ο τρόπος με τον οποίο τείνουμε να μαθαίνουμε ιστορικά γεγονότα μας κάνει να πιστεύουμε ότι η αρχαιότητα ήταν μια περίοδος κατά την οποία συνέβαιναν μόνο σημαντικοί πόλεμοι, μάχες και πολιτικές αλλαγές. Παρόλα αυτά, οι αρχαίοι ήταν άνθρωποι σαν εμάς. Μπορεί να μην είχαν μια τόσο άνετη ζωή, αλλά αυτό δεν τους εμπόδιζε να ζουν με χιούμορ, να γιορτάζουν, να πίνουν (ακόμη και λίγο παραπάνω) και να παράγουν τόσο διδακτικές όσο και διασκεδαστικές ιστορίες. Μια συναρπαστική, αλλά και εύληπτη περιήγηση σε αυτά τα κείμενα μάς προσφέρει το βιβλίο Όσα δεν γνωρίζατε για την Αρχαία Ελλάδα, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο.
Χάρη σε πολλούς συγγραφείς της αρχαιότητας, αρχής γενομένης από τον Ηρόδοτο, πολλές ανεκδοτολογικές ιστορίες, δικαστικές υποθέσεις, αλλά και κρυφές πτυχές της Ιστορίας έχουν διασωθεί μέχρι τις μέρες μας. Αυτό ακριβώς επιχειρούν να αναδείξουν οι συγγραφείς του βιβλίου. Ο Γιάννης Γρυντάκης, ο Γιώργος Δάλκος, ο Άγγελος Χόρτης και ο Έκτορας Χόρτης, μετά από πολλά χρόνια σπουδών σε ιστορικά και φιλολογικά ζητήματα, κάνουν μια βουτιά σε όλα αυτά τα κείμενα, για να μη χρειαστεί να την κάνετε εσείς. Το αποτέλεσμα; Ένα βιβλίο πλούσιο σε ιστορίες, το οποίο απευθύνεται σε ευρύ κοινό και θα μπορούσε να διαβαστεί από τον οποιονδήποτε, σε αντίθεση με τα αρχαία συγγράμματα στα οποία έχει βασιστεί και τα οποία συνήθως δε θα επέλεγε κανείς να διαβάσει αν δεν είχε κάποια ακαδημαϊκή σχέση με αυτά.
Οι πάμπολλες ιστορίες του βιβλίου χωρίζονται σε ενότητες αναλόγως με τις θεματικές τους, ενώ πολλές αφορούν και σε σημαντικά πρόσωπα της αρχαιότητας. Γνωρίζατε, ας πούμε, γιατί ακόμη και σήμερα στον πολιτικό λόγο μιλά κανείς για τη «Δαμόκλειο Σπάθη»; Ο τύραννος των Συρακουσών, Διονύσιος, όταν κάποιος Δαμοκλής εξέφρασε θαυμασμό και ζήλια για το μεγαλείο του, του είπε ότι ευχαρίστως θα μπορούσε να κάτσει στον θρόνο του, αλλά πάνω από αυτόν κρεμόταν σαν από μια κλωστή ένα ξίφος, συμβολίζοντας τις αβεβαιότητες της θέσης εξουσίας. Ο ίδιος Διονύσιος, βέβαια, μάλλον από μόνος του πήγαινε γυρεύοντας, καθώς μια άλλη ιστορία στο ίδιο κεφάλαιο μας εξηγεί ότι ο ίδιος έβαλε τις γυναίκες των Συρακουσών να αφιερώσουν τα κοσμήματά τους στη Δήμητρα, με απώτερο σκοπό να τα καταχραστεί για στρατιωτικές δαπάνες.
Πολλές από τις ιστορίες του βιβλίου είναι ιδιαίτερα διδακτικές, αλλά, ταυτόχρονα, έχουν και κωμικά στοιχεία. Λέγεται πως ο Αριστείδης ο Δίκαιος συνάντησε κάποτε έναν αναλφάβητο αγρότη, ο οποίος χωρίς να τον γνωρίζει, του ζήτησε να γράψει σε ένα όστρακο το ίδιο του το όνομα, ώστε να ψηφίσει για τον εξοστρακισμό του. Ο Αριστείδης ρώτησε τον άνθρωπο για ποιον λόγο αντιπαθούσε «αυτόν τον Αριστείδη», αλλά ο αγρότης του απάντησε πως δεν ήξερε καν τον Αριστείδη, αλλά απλώς εκνευριζόταν γιατί όλοι τον αποκαλούσαν δίκαιο. Χωρίς να αποκαλύψει το όνομά του, ο Αριστείδης έγραψε το όστρακο, όπως ακριβώς του ζητήθηκε. Τόση ήταν η αφοσίωσή του στο πολίτευμα και η εντιμότητά του, ώστε όταν κάποτε έφυγε από τη ζωή, η οικογένειά του δεν είχε ούτε τα μέσα για να τον κηδεύσει. Η πόλη τότε θαύμασε το ήθος του και ανέλαβε να κάνει την κηδεία δημοσία δαπάνη και να προικίσει τις κόρες του.
Το να επιλέξει κανείς μόνο λίγες ανάμεσα στις δεκάδες ιστορίες του βιβλίου για να δώσει μια εικόνα δεν είναι καθόλου εύκολο. Παρόλα αυτά, ας διαλέξουμε άλλη μία, η οποία δείχνει και τη σημασία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας. Μετά τη συντριβή που υπέστη η Αθήνα στη Σικελική Εκστρατεία, πολλοί Αθηναίοι πιάστηκαν αιχμάλωτοι και οδηγήθηκαν σε καταναγκαστική εργασία. Οι μόνοι που γλίτωσαν ήταν αυτοί που γνώριζαν να τραγουδούν τα χορικά του Ευριπίδη, με αποτέλεσμα να κερδίσουν τον θαυμασμό και την εύνοια των Συρακουσίων. Τα θέματα και οι ιστορίες του βιβλίου είναι πάρα πολλά για να παρουσιαστούν με επάρκεια εδώ. Παρόλα αυτά, για όποιον θα ήθελε να μάθει ιστορίες της Αρχαίας Ελλάδας, που περνούν τόσο μέσα από τα πεδία της μάχης, όσο και από τις κλίνες κάθε εταίρας, το βιβλίο είναι μια εξαιρετική πρόταση, καθώς παρουσιάζει την ελληνική αρχαιότητα με πολυδιάστατο τρόπο, χωρίς διάθεση ωραιοποίησης.
