Του Χρήστου Πεξομάτη,
Κολομβία! Μία χώρα διάσημη για το εμπόριο κοκαΐνης, τον Pablo Escobar και τις συνεχόμενες αναταραχές. Είναι αυτή, όμως, πραγματικά η κατάσταση που επικρατεί στη χώρα; Στο παρόν άρθρο θα γίνει μία προσπάθεια να αναλυθεί η πορεία της, από τις δεκαετίες του ‘80 και του ‘90, έως και σήμερα. Ο στόχος αυτής της ανάλυσης είναι να διαπιστωθεί τελικά αν η Κολομβία είναι ένα «εύθραυστο κράτος» (fragile state) ή όχι. Για να γίνει κατανοητό αυτό, θα πρέπει αρχικά να δώσουμε έναν ορισμό για το τί είναι ένα «εύθραυστο κράτος».
Με τον όρο αυτόν, έχει ασχοληθεί τόσο η Ε.Ε. όσο και το ΔΝΤ. Ένα «εύθραυστο κράτος» ουσιαστικά δεν έχει μία ενιαία μορφή εξουσίας, που να ελέγχει πλήρως το έδαφος του. Πρόκειται για μία κατάσταση, στην οποία η νομιμοποίηση της κεντρικής εξουσίας αμφισβητείται από παραστρατιωτικές οργανώσεις, το κράτος χάνει το μονοπώλιο στην άσκηση νόμιμης βίας, δεν μπορούν να περιοριστούν οι εσωτερικές συγκρούσεις, δεν μπορούν να εφαρμοστούν νόμοι στην επικράτεια του κράτους, ενώ η ύπαρξη και αποτελεσματική λειτουργία κοινωνικής πρόνοιας καθίσταται πάρα πολύ δύσκολη. Σύμφωνα με το πανεπιστήμιο της Virginia, δεν είναι απίθανο, σε τέτοια κράτη, να υπάρξουν εμφύλιες συγκρούσεις, εξεγέρσεις και γενικότερη κοινωνική αναταραχή. Επιπλέον, η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν είναι καθόλου δεδομένη, ειδικά αν λάβουμε υπόψη το πρόσφορο έδαφος που δημιουργείται για τη διαφθορά κρατικών οργάνων, τις συνεχείς ανθρωπιστικές κρίσεις και τα μεγάλα ποσοστά βίας και ανασφάλειας που τείνουν να επικρατούν.
Κάτι που πρέπει να ληφθεί υπόψη, όμως, είναι ότι ούτε υπάρχει ένα ξεκάθαρο όριο στο οποίο μπορούμε με ασφάλεια να πούμε ότι ένα κράτος «αποτυγχάνει» (failing state), ούτε θα εκδηλωθεί με τον ίδιο ακριβώς τρόπο σε κάθε κράτος. Οι κρίσεις γενικότερα, και ειδικά αν αφορούν κράτη, μπορούν να εμπεριέχουν πολλά στοιχεία από αυτά που μόλις αναφέρθηκαν, αλλά αυτό δεν σημαίνει, ότι μία κοινωνία θα καλεστεί να αντιμετωπίσει όλες αυτές τις συνθήκες ταυτόχρονα.
Δυστυχώς, τέτοιες συνθήκες βιώνουν αρκετά κράτη μέχρι και σήμερα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Σουδάν, το οποίο, έπειτα από έναν εμφύλιο πόλεμο, έχει διασπαστεί στα δύο, με τον ΟΗΕ να επιχειρεί να δημιουργήσει ένα πρόσφορο περιβάλλον για μία ειρηνική δημοκρατική διακυβέρνηση.
Στην περίπτωση της Κολομβίας, εγείρεται το ερώτημα του αν υπάρχουν κάποια στοιχεία που να μας δείχνουν ότι βιώνει μία αντίστοιχη κατάσταση. Για να απαντηθεί αυτή η ερώτηση, χρειάζονται παραδείγματα συστημικής διαφθοράς, αποτυχίας της κυβέρνησης να προστατεύσει τους πολίτες της, αποτυχίας του δικαστικού συστήματος, παρουσίας εξεγέρσεων, στρατιωτικών επεμβάσεων στην πολιτική, της αποτυχίας εφαρμογής δημόσιων πολιτικών και παραδείγματα οικονομικής ανισότητας. Δυστυχώς, η σημερινή Κολομβία πάσχει από τα περισσότερα από αυτά τα ζητήματα.
Σύμφωνα με μία έκθεση από το “the Economist”, το κύρος και η αξιοπιστία των κυριότερων πολιτικών κομμάτων της Κολομβίας μειώνονται σταθερά, εν μέσω σκανδάλων πολιτικής διαφθοράς που περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, δικαστικές αποφάσεις, διακίνηση ναρκωτικών, ξέπλυμα χρήματος κ.α.. Τέτοια σκάνδαλα συνεχίζονται από την αρχή του εμφυλίου πολέμου, τη δεκαετία του ’60. Το γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα διερευνούσε, μόλις το 2019, δημόσιους λειτουργούς σε κάθε επίπεδο διακυβέρνησης για διαφθορά, σε τραγελαφικά υψηλούς αριθμούς που άγγιζαν σχεδόν τα 50.000 άτομα σε ένα μόνο έτος. Η μακροχρόνια συνύπαρξη βαρόνων ναρκωτικών και πολιτικών προσώπων θα μπορούσε να είναι ένας από τους λόγους για αυτή την ακραία ενδημική διαφθορά που ξεπερνά ένα μόνο πολιτικό κόμμα.
Ο Γενικός Εισαγγελέας της Κολομβίας είχε εκφράσει, μάλιστα, τις ανησυχίες του για την ανικανότητα του δικαστικού συστήματος να αντιμετωπίσει υποθέσεις διαφθοράς, οι οποίες φαίνεται να είναι βάσιμες. Τις ανησυχίες του μοιράζεται και η Επιτροπή Οικονομικών, Κοινωνικών και Πολιτιστικών Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, η οποία δημοσίευσε το 2016 έκθεση που υποστήριζε ότι το ποσοστό καταδίκης για υποθέσεις διαφθοράς στην Κολομβία ήταν μικρότερο από 2% από το 2012. Το παράδειγμα της παρεμπόδισης του συστήματος της δικαιοσύνης, μέσω της παρέμβασης σε εν εξελίξει έρευνες, ήταν για μεγάλο χρονικό διάστημα μια επαναλαμβανόμενη τακτική.
Το αξιομνημόνευτο της υπόθεσης είναι ότι η Κολομβία έχει και καρτέλ που είναι υπεύθυνα για τη χειραγώγηση των δικαστικών αποφάσεων, προφανώς με την ανάλογη αμοιβή, τα οποία ονομάζονται “cartel de la toga” ή αλλιώς, «καρτέλ των ρόδων». Ασφαλές από τη διαφθορά δεν φαίνεται να είναι ούτε το ανώτατο δικαστήριο της Κολομβίας. Λόγω της απόλυτης ανεξαρτησίας του, οι αποφάσεις δεν υπόκεινται ούτε σε κάποια αμφισβήτηση, ούτε σε κάποιον έλεγχο. Αν αυτή η αυτονομία συνδυαστεί με το πολιτικό παρελθόν που έχουν κατά κανόνα οι δικαστές, μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε αποφάσεις που δεν βασίζονται αποκλειστικά σε νομικά κριτήρια. Τέλος, υπάρχει και διοικητική διαφθορά από ιδιωτικές εταιρείες που δωροδοκούν κυβερνητικούς αξιωματούχους σε κλάδους που σχετίζονται με τις κατασκευές, την ενέργεια ή τις υποδομές και όχι μόνο.
Όσον αφορά τις οικονομικές ανισότητες, από το 2000 έως τη δεκαετία του 2020, σύμφωνα με μια έκθεση της “Statistica” (2022), περίπου το 50-60% του εισοδήματος που παράγεται στην Κολομβία σε αυτή την εικοσαετία, βρίσκεται στην κατοχή μόλις του 20% του πληθυσμού της χώρας. Όπως ανέφερε το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών σε πρόσφατη έκθεσή του, η περιοχή της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής είναι γενικά μια περιοχή υψηλής ανισότητας.
Σχετικά με την ύπαρξη εξεγέρσεων, στην Κολομβία πραγματοποιήθηκε ένας πολύ βίαιος εμφύλιος πόλεμος που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960 και συνεχίστηκε έως το 2016. Ο πόλεμος έλαβε χώρα μεταξύ της ομάδας των Επαναστατικών Ενόπλων Δυνάμεων της Κολομβίας (FARC) και της Κολομβιανής κυβέρνησης. Παρόλο που ο εμφύλιος πόλεμος σταμάτησε μετά από μακροχρόνιες ειρηνευτικές συνομιλίες το 2016, οι μαχητές των FARC οδηγήθηκαν και πάλι σε μία βίαιη αντίδραση, το 2019. Παρόλο που η προσπάθειά τους ήταν ανεπιτυχής, ο Δείκτης Εύθραυστων Κρατών δημοσίευσε το 2020 μια έκθεση σχετικά με την εν λόγω αμφιλεγόμενη ειρηνευτική συμφωνία. Στην εν λόγω έκθεση υποστηρίζεται ότι ο ELN, ο οποίος είναι μια άλλη αντάρτικη ομάδα, εκμεταλλεύτηκε την κατάσταση των FARC και άρχισε να επεκτείνεται ταχύτατα, σχηματίζοντας έναν υβριδικό αντάρτικο στρατό με 4.000 στρατιώτες μόνο από το 2017 έως το 2019. Το καθεστώς ειρήνης στην Κολομβία αμφισβητείται σίγουρα από τότε. Υπήρξαν, επίσης, πολλά σκάνδαλα διαφθοράς μέσα στον στρατό, που σχετίζονταν άμεσα με αυτόν τον πόλεμο.
Κατά συνέπεια, η Κολομβία αποτελεί σχεδόν τον ορισμό ενός «αποτυχημένου κράτους». Υπάρχουν πολυάριθμα παραδείγματα συστημικής διαφθοράς, η κυβέρνηση έχει αποτύχει, επί χρόνια, να προστατεύσει τους πολίτες της, το δικαστικό σύστημα εξακολουθεί να είναι διεφθαρμένο και αναποτελεσματικό, υπάρχει ένας συνεχιζόμενος εμφύλιος πόλεμος, υπήρξε στρατιωτική παρέμβαση στην πολιτική και υπάρχουν μεγάλες οικονομικές ανισότητες. Μία ενδιαφέρουσα ερώτηση είναι αν η Κολομβία ήταν σε κάπως καλύτερη κατάσταση στο παρελθόν. Ας το εξετάσουμε λοιπόν.
Δυστυχώς, η κατάσταση ήταν ακόμη χειρότερη κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Οι σοσιαλιστικές ομάδες που χρηματοδοτούνταν από τη Σοβιετική Ένωση και πολεμούσαν με αντάρτες που είχαν εκπαιδευτεί από τις Η.Π.Α., οι πολιτικοί που συνδέονταν με τη διακίνηση ναρκωτικών και τις ομάδες θανάτου των καρτέλ, οι μεγάλες πολιτικές δολοφονίες, η ακόμη πιο συστηματική διαφθορά, τα ακόμη λιγότερο λειτουργικά δικαστήρια, η συνεχής εξωτερική ανάμειξη των Η.Π.Α. στη δικαστική εξουσία της χώρας, οι κατηγορίες εναντίον πολιτικών που διεκδικούσαν αξιώματα με χρήματα που προέρχονταν από ναρκωτικά, οι τρομοκρατικές επιθέσεις και ο ταυτόχρονος πόλεμος των καρτέλ κατά της αστυνομίας σίγουρα δεν βελτίωσαν το βιοτικό επίπεδο του μέσου πολίτη.
Παρόλο που η Κολομβία αντιμετωπίζει σοβαρά ζητήματα στον 21ο αιώνα, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 2000 και μετά, βελτιώνεται οικονομικά και έχει φτάσει ακόμη και σε ειρηνευτική συμφωνία. Αυτά τα επιτεύγματα έχουν πραγματικά βελτιώσει την κατάσταση, ακόμη και αν αρκετές προκλήσεις μένει να αντιμετωπιστούν και να επιλυθούν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Hellman, J. S. (2000, September 1). Seize the State, Seize the Day: State Capture, Corruption and Influence in Transition. Διαθέσιμο εδώ
- UN. (2016). global sustainable development report 2016. Διαθέσιμο εδώ
- Smith, M. C. T. (2011). The enemy within: Fears of corruption in the civil war north. University of Virginia. Διαθέσιμο εδώ
- Brennan, C. (2021, October 4). The United States’ Role in Colombia’s Forever War. Διαθέσιμο εδώ
- Berkeley Law. (2022, March 24). The Colombian Constitutional Court, A Sovereign Without Control. Διαθέσιμο εδώ
- Farc peace deal: rebels and Colombian government sign accord to end war, The Guardian. Διαθέσιμο εδώ
- Trapped? Inequality and Economic Growth in Latin America and the Caribbean, UNDP. Διαθέσιμο εδώ
- Economic Issues No. 6 — Why Worry About Corruption? Διαθέσιμο εδώ
