Της Χριστίνας Γούτσικα,
Στα τέλη του 19ου αιώνα το πολιτικό και στρατιωτικό σκηνικό στην ευρωπαϊκή ήπειρο ήταν τεταμένο. Σχεδόν όλον τον αιώνα οι Μεγάλες Δυνάμεις (Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία, Οθωμανική Αυτοκρατορία, Ρωσία, Ιταλία, Αυστροουγγαρία), είχαν εμπλακεί σε διάφορες πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ τους, ωστόσο τότε θεωρούσαν πως το ενδεχόμενο μιας πανευρωπαϊκής σύρραξης φάνταζε αρκετά απίθανο. Όλες οι Δυνάμεις είχαν να αντιμετωπίσουν εξωτερικά και εσωτερικά ζητήματα, η περίπτωση όμως της Αυστρίας είναι ιδιαίτερα σημαντική, αφού η δολοφονία του Αρχιδούκα της Αυστρίας Φραγκίσκου Φερδινάνδου το 1914 θα οδηγούσε σε ένα ντόμινο εξελίξεων με αποκορύφωμα το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Το 1848 ενθρονίζεται αυτοκράτορας της Αυστροουγγαρίας ο 18χρονος Φραγκίσκος Ιωσήφ. Στην πρώτη εικοσαετία της διακυβέρνησής του η Αυστρία παίρνει μέρος σε αποτυχημένες πολεμικές συγκρούσεις, που έχουν ως αποτέλεσμα την επιδείνωση των σχέσεων με την Ρωσία, την Ιταλία και την Γερμανία. Μάλιστα, οι δυο τελευταίες προσαρτούν περιοχές εις βάρος των Αψβούργων. Το 1867 αν και προσπαθεί να διατηρήσει την υπόλοιπη αυτοκρατορία, παραχωρεί στην Ουγγαρία το δικαίωμα να είναι αυτόνομη και ανεξάρτητη με δική της κυβέρνηση, αλλά η εξουσία της να υπάγεται στον Φραγκίσκο Ιωσήφ. Το 1896, μετά από διάφορες εξελίξεις στην σειρά διαδοχής, αναλαμβάνει την εξουσία ο ανιψιός του Φραγκίσκου Ιωσήφ, ο Αρχιδούκας Φραγκίσκος Φερδινάνδος.
Η πολιτική κατάσταση δυσχεραίνεται ακόμη περισσότερο στις αρχές του 20ου αιώνα. Όπως όλες οι ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες, έτσι και η Αυστροουγγρική, είναι πολυπολιτισμική αυτοκρατορία όπου περιλαμβάνονται διάφορα έθνη με δική τους ξεχωριστή πολιτισμική και γλωσσική ταυτότητα. Στην προκειμένη περίπτωση, η Αυστρία αποτελείται από 17 επαρχίες που η πλειονότητα τους απεχθάνεται τον αυτοκρατορικό έλεγχο και οργανώνει πολιτικές ομάδες, πατριωτικά φοιτητικά και μαθητικά σωματεία που υιοθετούν την πολιτική ιδεολογία του εθνικισμού, πολύ δημοφιλής και ισχυρή εκείνη την περίοδο.
Από την στιγμή, λοιπόν, που τα εσωτερικά ζητήματα είναι μείζονα, τον Οκτώβριο του 1908, η Αυστρία αποφασίζει να προσεταιριστεί τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη πριν την Οθωμανική Αυτοκρατορία, προκειμένου να ενδυναμώσει την επιρροή της, μια κίνηση που είχε συζητήσει με την Ρωσία, αφού πρώτα της υποσχέθηκε ότι θα την βοηθούσε στο να αυξήσει την επιρροή της στα στενά του Βοσπόρου, μια υπόσχεση που η Αυστρία αθέτησε. Η προσάρτηση αυτή φυσικά δυσαρέστησε και προκάλεσε θυμό τόσο στους Βόσνιους όσο και στους Σέρβους, καθώς οι τελευταίοι οραματίζονταν ένα σλαβικό ενωμένο έθνος.
Το πολιτικό σκηνικό των Βαλκανίων ήδη είναι ταραχώδες και το οποίο θα μεταβληθεί εντελώς με την έκρηξη των Βαλκανικών Πολέμων, ένα γεγονός που προβληματίζει τις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις. Η νίκη του «Βαλκανικού Συνασπισμού», δηλαδή της συμμαχίας μεταξύ της Ελλάδας, της Σερβίας, του Μαυροβουνίου και της Βουλγαρίας εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και μετέπειτα η νίκη της Σερβίας, της Ρουμανίας, του Μαυροβουνίου και της Ελλάδας εναντίον της Βουλγαρίας προκαλεί ανησυχία στην Αυστρία, καθώς υπήρχε η πιθανότητα πρόσβασης της Σερβίας στην Αδριατική θάλασσα. Με το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων και την υπογραφή της Συνθήκης του Βουκουρεστίου το 1913, διευθετήθηκε εν μέρει και η δημιουργία του ανεξάρτητου κράτους της Αλβανίας, κάτι που ήταν επιζήμιο για την εδαφική επέκταση της Σερβίας αλλά ωφέλιμο για την Αυστρία και στην ουσία αναζωπύρωσε την αναμεταξύ τους έχθρα.
Έναν χρόνο μετά, το καλοκαίρι του 1914 ο αρχιδούκας Φερδινάνδος της Αυστρίας μαζί με την σύζυγό του Σοφία αποφασίζουν να επισκεφτούν το Σαράγεβο της Βοσνίας. Η υποδοχή του κόσμου είναι θερμή. Ενώ χαιρετούν από το ανοιχτό αμάξι, ξαφνικά κάποιος από το πλήθος πετάει μια βόμβα, την οποία ευτυχώς αποφεύγει ο οδηγός και δεν πετυχαίνει το πριγκιπικό ζεύγος, αλλά αναπηδάει έξω και κάτω από το αμάξι. Από την έκρηξη πετάγονται θραύσματα που τραυματίζουν δεκάδες άτομα στα όποια συμπεριλαμβάνεται και μέλος από την συνοδεία του Δούκα.
Ο στρατιωτικός διοικητής της Βοσνίας Oskar Potiorek θεωρεί ότι το περιστατικό αυτό δεν είναι τόσο σοβαρό και αρνείται την πρόταση του Δούκα να τον συνοδέψουν στρατιώτες, απόφαση που θα αποδειχθεί μοιραία για την ζωή του τελευταίου. Στις 28 Ιουνίου του 1914, την τελευταία μέρα του ζεύγους στην Βοσνία, ο Δούκας και η Δούκισσα μετά από την επίσκεψη τους στο Δημαρχείο, αποφασίζουν να επισκεφθούν τους τραυματίες από το χθεσινό συμβάν. Προκειμένου να διασφαλιστεί η ασφάλεια τους, ο στρατηγός Potiorek τους συνοδεύει και αποφασίζει να μην περάσουν από τους στενούς δρόμους της μουσουλμανικής συνοικίας αλλά να ακολουθήσουν τον πιο πλατύ και κεντρικό δρόμο του Σαράγεβο, τον Appel Quay. Ο στρατηγός ξεχνάει να ενημερώσει τον οδηγό και εκείνος πάει από την προγραμματισμένη διαδρομή.
Αφού, όμως, έχουν ήδη φτάσει στην μουσουλμανική συνοικία και ο στρατηγός τον διατάζει να αλλάξει την πορεία του αυτοκινήτου, ο Βόσνιος 19χρονος Gavrillo Princip προσεγγίζει τον Δούκα και την Δούκισσα. Ο ίδιος σχεδίαζε την δολοφονία τους με συνεργούς και χωρίς να το σκεφτεί βγάζει το περίστροφο, στοχεύει στο αμάξι και πυροβολεί δύο φορές χωρίς να κοιτάει όπως αργότερα ομολόγησε. Η πρώτη σφαίρα πετυχαίνει την Δούκισσα στην κοιλιά και η δεύτερη πετυχαίνει τον Δούκα στον λαιμό και την σπονδυλική στήλη. Προτού φτάσουν στο σπίτι του στρατηγού, η Δούκισσα ξεψυχάει και μετά από λίγο και ο Δούκας.
Η δολοφονία του Φερδινάνδου τον Ιούνιου του 1914 πυροδοτεί μια σειρά από εχθροπραξίες και βιαιότητες το καλοκαίρι του 1914 που θα οδηγήσει στην πρώτη παγκόσμια πολεμική σύρραξη του 20ου αιώνα, τον τότε «Μεγάλο Πόλεμο» μετέπειτα Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Διήρκησε μέχρι τον Νοέμβριο του 1918 και τα δύο μέτωπα ήταν η “Entente” («Εγκάρδια Συνεννόηση») που την αποτελούσαν η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία, η Ρωσική Αυτοκρατορία (μέχρι την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917), η Σερβία και αργότερα προστέθηκαν η Ελλάδα, οι Η.Π.Α., η Ιταλία, η Ρουμανία και η Πορτογαλία εναντίον των Κεντρικών Δυνάμεων που τις αποτελούσαν η Γερμανία, η Αυστροουγγαρία και αργότερα τις ακολούθησαν η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η Βουλγαρία. Υπήρξε πολύνεκρος και πολυδάπανος πόλεμος με πάνω από 11 εκατομμύρια νεκρούς στρατιώτες και πάνω από 21 εκατομμύρια τραυματίες και αποτέλεσε τομή για την σύγχρονη παγκόσμια κοινωνία και ιστοριογραφία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κολιόπουλος Ι. Σ. (2001), Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945: Από την Γαλλική Επανάσταση μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, Η’ ανατύπωση, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Βάνιας.
- Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, encyclopedia.ushmm.org, Διαθέσιμο εδώ.
- Doak, S. Robin (2009) Snapshots in History Assassination at Sarajevo: The Spark That Started World War I, United States of America: Compass Point Books.
