Του Νίκου Βελιώτη,
Μέσα Ιουλίου, ο ήλιος δύει και ενώ απολαμβάνεις το εντυπωσιακό ηλιοβασίλεμα, ένα σμήνος από κουνούπια σε έχει περικυκλώσει. Τα κουνούπια σε «τσιμπάνε» συνεχώς και η φαγούρα είναι διάσπαρτη σε όλο σου το σώμα. Μπορεί να έχεις προετοιμαστεί κατάλληλα, φορώντας την αντικουνουπική σου προστασία, αλλά τα κουνούπια να προτιμούν το δικό σου αίμα, την ίδια ώρα που ο φίλος σου δίπλα παραμένει ατάραχος, λέγοντας «εμένα δεν με τσιμπάνε». Υπάρχει όντως «γαλάζιο αίμα» στις φλέβες σου ή είναι κάτι άλλο που τραβάει την προσοχή των αιμοβόρων εντόμων;
Για να καταλάβουμε καλύτερα τον κόσμο των κουνουπιών και γιατί προτιμούν συγκεκριμένα άτομα ως λεία, πρέπει να αναρωτηθούμε γιατί τσιμπάνε τα κουνούπια; Η απάντηση είναι απλή: Για να φάνε. Δεν τρέφονται με αίμα όμως όλα τα κουνούπια, αλλά μόνο τα θηλυκά. Τα αρσενικά καλύπτουν τις διατροφικές τους ανάγκες καταναλώνοντας, όπως και τα περισσότερα έντομα, νέκταρ φυτών. Τα θηλυκά εντούτοις, είναι επιφορτισμένα με την αναπαραγωγή. Ως εκ τούτου, αυξάνονται οι μεταβολικές τους απαιτήσεις και το νέκταρ δεν επαρκεί, για αυτό και στρέφονται σε εναλλακτικές πηγές τροφής, όπως το αίμα. Η προτίμησή τους στο αίμα δεν σχετίζεται με κάποια εμμονική τους τάση να ενοχλούν τα υπόλοιπα ζώα, αλλά με το γεγονός ότι το αίμα σαν θρεπτικό διάλυμα είναι εύπεπτο και περιέχει μεγάλες ποσότητες πρωτεϊνών. Έτσι, το καλοκαίρι που αυξάνεται η θερμοκρασία υπάρχει υγρασία, επομένως και λιμνάζοντα νερά, με αποτέλεσμα οι συνθήκες να ευνοούν την αναπαραγωγική διαδικασία και τα θηλυκά για να ανταπεξέλθουν τρώνε αίμα. Αυτός είναι και ο λόγος που τον χειμώνα, που οι συνθήκες δεν ευνοούν την αναπαραγωγή και τα θηλυκά κουνούπια δεν τσιμπάνε, δεν χρειάζεται να καίμε «φιδάκια».
Το επόμενο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ο τρόπος με τον οποίο διεισδύουν την προβοσκίδα τους στο δέρμα. Στην πραγματικότητα, δεν είναι μια απλή προβοσκίδα σε στυλ βελόνας, αλλά ένα πολύπλοκο σύστημα 6 βελονοειδών εξαρτημάτων, τα οποία λειτουργούν συνεργατικά, ώστε να καταλήξει το αίμα στην κοιλία του κουνουπιού. Αρχικά, δύο βελόνες λειτουργούν ως πριόνια και διαπερνούν το δέρμα. Τα μικροσκοπικά αυτά πριόνια δρουν τάχιστα και ο πόνος δεν γίνεται αντιληπτός. Το κουνούπι συνεχίζει ανενόχλητο τη δράση του, εισχωρώντας αυτή τη φορά δύο νέες βελόνες, οι οποίες συγκρατούν το άνοιγμα στο δέρμα. Μέσα από αυτό το άνοιγμα διαπερνά η προβοσκίδα, η πέμπτη βελόνα που τρυπάει τη φλέβα, ώστε να αναρροφηθεί το αίμα.
Η προβοσκίδα αυτή δεν δρα κατά το δοκούν, αλλά, εξαιτίας υποδοχέων που φέρει, προσανατολίζεται μέσω χημικών σημάτων προς εκεί που ρέει το αίμα. Το τελευταίο στάδιο είναι όταν η έκτη βελόνα θα αδειάσει μέσα στη φλέβα αντιθρομβικούς και αναισθητικούς παράγοντες. Ο λόγος που αφήνουν αυτές τις ουσίες δεν είναι γιατί μας λυπούνται ή γιατί δεν θέλουν να μας πονέσουν, αλλά η εξασφάλιση της επιβίωσής τους. Το αναισθητικό βοήθα στο να παραμείνουν απαρατήρητα και μη αντιληπτά από το άτομο που τσιμπάνε, ενώ το αντιθρομβωτικό ώστε να εξασφαλιστεί η συνεχής και ομαλή ροή, ώστε να αντλήσουν πιο εύκολα το αίμα. Το πολύπλοκο αυτό σύστημα, που ομοιάζει αυτό ενός εξειδικευμένου λαπαροσκοπικού χειρουργείου, είναι ένα από τα πολύ σημαντικά αίτια της μεγάλης μολυσματικότητας των κουνουπιών.
Στο αρχικό ερώτημα, τι είναι αυτό που προσελκύει τα κουνούπια πάνω μας και ιδίως σε συγκεκριμένα άτομα, η απάντηση είναι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και διάφορες πτητικές ενώσεις. Αυτό επίσης εξηγεί το λόγο που από όλο το υπνοδωμάτιο, το κουνούπι βρέθηκε στο σημείο ακριβώς δίπλα στο αυτί μας. Με την εκπνοή διοχετεύουμε διοξείδιο του άνθρακα στο περιβάλλον. Οι ειδικοί νευρώνες των κουνουπιών φέρουν ειδικούς υποδοχείς διοξειδίου και ενεργοποιούνται με την πρόσδεση διοξειδίου του άνθρακα σε αυτούς. Κατ’ επέκταση ενεργοποιούνται και οι νευρώνες, συντονίζοντας τα έντομα να κινηθούν προς την πηγή του διοξειδίου. Κάποιος που αναπνέει γρηγορότερα από κάποιον άλλο, στο ίδιο χρονικό διάστημα εκπνέει περισσότερο διοξείδιο. Επομένως είναι πιο πιθανόν να τον προσεγγίσουν περισσότερα κουνούπια. Ο μηχανισμός αυτός, ερμηνεύει ως επί των πλείστων, την αρχική αναγνώριση του οργανισμού θύματος μέσα από ένα πλήθος αντικειμένων, από το κουνούπι.
Για την πιο ειδικευμένη αναγνώριση, αυτή που ερμηνεύει τις διαφορετικές προτιμήσεις είναι υπεύθυνα τα πτητικά λιπαρά οξέα και διάφοροι βουτυρικοί εστέρες. Πρόκειται για ενώσεις οι οποίες βρίσκονται πάνω στο δέρμα και είναι αυτές που καθορίζουν την μυρωδιά μας. Η σύσταση του μίγματος αυτών των ενώσεων είναι αποτέλεσμα της διατροφής, του γενετικού υποβάθρου του καθενός, της ανοσολογικής του κατάστασης, των συνθηκών διαβίωσης και των καθημερινών μας δραστηριοτήτων. Για παράδειγμα η κατανάλωση αλκοόλ οδηγεί σε μια άμεση αύξηση των λιπαρών στο δέρμα και αποτελεί «σήμα τσιμπήματος». Προκύπτει έτσι, μια τεράστια ποικιλία πτητικών αρωματικών ενώσεων και διάφοροι συνδυασμοί τους που διαφέρει από άτομο σε άτομο. Δεν έχει διαπιστωθεί κάποια συγκεκριμένη ένωση που έλκει το έντομο, αλλά οι ενδείξεις κλείνουν ότι το μίγμα στο σύνολο του είναι αυτό που διαδραματίζει τον ρόλο αυτό. Γενικότερα, μια λιπαρή επιδερμίδα είναι πιο ελκτική για ένα κουνούπι, επειδή σε αυτή αυξάνονται οι πιθανότητες λόγω των πολλών λιπαρών για ένα τέτοιο μίγμα. Η διαλεύκανση αυτών των μηχανισμών δεν δίνει απαντήσεις μόνο σε τέτοιου είδους «παρεϊστικα» ερωτήματα, αλλά αποτελεί την θεμέλιο βάση στην όποια στηρίζονται φαρμακολογικές μελέτες για φάρμακα και εντομοαπωθητικά και διάφορα άλλα σωτήρια σκευάσματα.
Υπάρχουν πολλά που μπορούν να γραφτούν για το τσίμπημα του κουνουπιού, κάτι τόσο οικείο και ενοχλητικό σε όλους ακόμα και επικίνδυνο για ορισμένους συνανθρώπους μας. Στη μακάβρια πλευρά του θέματος το κουνούπι θεωρείται το πιο θανατηφόρο ζώο. Οι μικροοργανισμοί που υπάρχουν στη προβοσκίδα του και ο εκπληκτικός τρόπος που γίνεται το τσίμπημα καθιστά την εξάπλωση ασθενειών πολύ πιο εύκολη από ότι συνηθίζεται. Δίνοντας άλλοθι στο εκνευριστικό κατά αλλά έντομο, το κουνούπι δεν αποσκοπεί στο κακό μας και στο θάνατο μας. Αντιθέτως, μας χρειάζεται για να αναπαραχθεί. Αυτό το αποδεικνύει το γεγονός ότι ο πρόγονος του κώνωπος εμφανίστηκε 200 εκ. χρόνια πρωτύτερα του ανθρώπου. Οι ιοί ήταν αυτοί που εκμεταλλεύτηκαν την χαρακτηριστική ιδιότητα του κουνουπιού, παρεμβαίνοντας στην διαδικασία του τσιμπήματος.
Στη θετική πλευρά του θέματος, το τσίμπημα αυτό είναι συνδεδεμένο με πολλές καλοκαιρινές αναμνήσεις και στιγμές. Είναι ένας «φίλος» πανταχού παρόν σε κάθε προσωπική στιγμή. Από την άλλη σκέψου το (όσο μπορείς) σαν μια καλή πράξη. Μια μικρή αιμοδοσία (ή και όχι) σε μια μητέρα που θέλει να ταΐσει τα αυγά της. Την επόμενη φόρα που θα βρεθείς σε μια παραλία με την παρέα σου και πίνετε μπύρες, αφού θα έχεις φροντίσει να πάρεις τα κατάλληλα μέτρα, μπορείς να απαντήσεις στον φίλο σου που ρωτάει γιατί τον τσιμπάνε ή όχι τα κουνούπια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
WATCH: Mosquitoes Use 6 Needles To Suck Your Blood, npr.org. Διαθέσιμο εδώ
-
Targeting a Dual Detector of Skin and CO2 to Modify Mosquito Host Seeking, cell.com. Διαθέσιμο εδώ
