Του Κωνσταντίνου Γκότση,
Από το 2008 περίπου και μετά, με αφορμή, αρχικά, την Παγκόσμια Χρηματοπιστωτική Κρίση εκείνης της χρονιάς και, μετέπειτα, λόγω κάποιων γεωπολιτικών εντάσεων εντός της περασμένης δεκαετίας, την πανδημία του Covid-19, την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και τα επακόλουθά τους (εφοδιαστική, επισιτιστική, ενεργειακή, χρηματοοικονομική κρίση) συντελείται μια διαρκής συζήτηση για το μέλλον της παγκοσμιοποίησης και του διεθνούς εμπορίου. Ενώ πρώτα σημειώθηκε απλά μια επιβράδυνση, οι εξελίξεις προκάλεσαν φόβους για οικονομικό απομονωτισμό των κρατών.
Ωστόσο, αυτό που παρατηρείται να λαμβάνει χώρα είναι ένας «γεωοικονομικός κατακερματισμός», με τις χώρες σταδιακά να χωρίζονται σε blocks, γεγονός που, ενδεχομένως, θα περιορίσει την ελεύθερη κίνηση αγαθών, υπηρεσιών, ανθρώπων και κεφαλαίων σε περιφερειακό, κυρίως, επίπεδο. Η ανάπτυξη του εμπορίου αναμένεται να μειωθεί το 2023, γεγονός που καθιστά ακόμη πιο κρίσιμη την ανάκληση των στρεβλωτικών επιδοτήσεων και των εμπορικών περιορισμών που επιβλήθηκαν τα τελευταία χρόνια.
Παρότι χρειαζόμαστε ισχυρότερη διεθνή συνεργασία για την καταπολέμηση της πληθώρας διεθνών προβλημάτων, οι γεωπολιτικές εντάσεις και η άνιση, σε ορισμένες περιπτώσεις, κατανομή του οφέλους όλα αυτά τα χρόνια από τη διεθνή οικονομική ολοκλήρωση κατακερματίζουν τον κόσμο και οδηγούν σε πολιτικές εμπορικού προστατευτισμού. Ο κίνδυνος είναι ότι οι παρεμβάσεις πολιτικής που υιοθετούνται στο όνομα της οικονομικής ή εθνικής ασφάλειας θα μπορούσαν να έχουν ακούσιες συνέπειες ή θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σκόπιμα για οικονομικά οφέλη σε βάρος άλλων.
Σύμφωνα με αναφορά του Δ.Ν.Τ., οι εκτιμήσεις για το κόστος του «γεωοικονομικού κατακερματισμού» από πρόσφατες μελέτες ποικίλλουν. Το μακροπρόθεσμο κόστος αυτού του φαινομένου θα μπορούσε να κυμαίνεται από 0,2% της παγκόσμιας παραγωγής (στην καλύτερη περίπτωση) έως σχεδόν 7% (στη χειρότερη περίπτωση). Εάν συμπεριλάβουμε και την τεχνολογική αποσύνδεση, ορισμένες χώρες θα μπορούσαν να παρουσιάσουν απώλειες έως και 12% του Α.Ε.Π. Το παραπάνω εύρος είναι πολύ σχετικό, καθώς ανάλογα με το μέγεθος των εντάσεων και του κατακερματισμένου τοπίου που ενδεχομένως να καταγραφεί, θα ανέλθουν και οι απώλειες.
Πάντως, οι πιο άμεσα ζημιωμένοι θα είναι οι χαμηλοεισοδηματίες καταναλωτές στις ανεπτυγμένες οικονομίες, διότι δεν θα έχουν στις επιλογές τους φθηνά εισαγόμενα αγαθά, οι μικρές ανοιχτές οικονομίες και, κυρίως, οι ασιατικές, οι οποίες είναι αρκετά εξαρτημένες από το παγκόσμιο εμπόριο (είτε λόγω των υψηλών εξαγωγών τους είτε των υψηλών εισαγωγών τους). Επίσης, βαριές απώλειες θα δεχθούν οι αναδυόμενες και οι αναπτυσσόμενες οικονομίες, καθώς επωφελούνταν από τις εισροές νέας τεχνογνωσίας που δεν είχαν αναπτύξει μόνες τους. Παράλληλα, η έλλειψη συνεργασίας των κρατών πιθανότατα θα εντείνει και τα περιβαλλοντικά προβλήματα, αφού δεν θα ακολουθηθούν κοινές πολιτικές διεθνώς.
Η ιστορία, όμως, μας έχει δείξει πως μια τέτοια τάση πιθανότατα να ανατραπεί κάποια στιγμή. Μία από τις πρώτες περιόδους άρσης (αρκετών) περιορισμών στο παγκόσμιο εμπόριο, κατά τη σύγχρονη ιστορία, είναι η εποχή της εκβιομηχάνισης, καθώς υποστηρίχθηκε από τις βελτιώσεις στις μεταφορές και τον κανόνα του χρυσού. Μετέπειτα, κατά την περίοδο των πολέμων και της ύφεσης παγκοσμίως (1914-1945) επικράτησαν οι πολιτικές προστατευτισμού και οικονομικού εθνικισμού, ως απόρροια των διεθνών συγκρούσεων. Στην αμέσως επόμενη περίοδο της μεταπολεμικής ανάκαμψης (1945-1980), η παγκοσμιοποίηση ενισχύθηκε και παρά τον στασιμοπληθωρισμό που παρουσιάστηκε τη δεκαετία του 1970, ως αποτέλεσμα της υπερβολικής νομισματικής και δημοσιονομικής επέκτασης, που για την αντιμετώπισή του προκλήθηκε τεχνική ύφεση, η απελευθέρωση στο εμπόριο συνεχίστηκε δυναμικά μέχρι και το 2008.
Μετά το 2008, όμως, έχει επικρατήσει το φαινόμενο που ονομάζουν “slowbalization”, καθώς καταγράφηκε παρατεταμένη επιβράδυνση του ρυθμού της εμπορικής μεταρρύθμισης και αποδυνάμωση της πολιτικής υποστήριξης για το ανοιχτό εμπόριο, κυρίως στις μεγάλες οικονομίες. Ενδεικτικά, κατά το 2022 επιβλήθηκαν 2.845 εμπορικοί περιορισμοί, σύμφωνα με το Δ.Ν.Τ.
Οι λύσεις που προτείνονται για την πιο γρήγορη ανατροπή της επικρατούσας τάση αφορούν σημαντικές μεταρρυθμίσεις στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου και περισσότερες συμφωνίες εμπορίου μεταξύ των κρατών διεθνώς, για την περαιτέρω άρσης των περιορισμών, αν και κατά την τρέχουσα περίοδο οι γεωπολιτικές εντάσεις λειτουργούν ως τροχοπέδη. Τα κράτη θα πρέπει να εστιάσουν στη διαφοροποίηση των εμπορικών τους σχέσεων, ώστε να μειώσουν περίπου κατά 50% τις πιθανές οικονομικές απώλειες από αναταραχές στην προσφοράς. Επιπλέον, θα πρέπει να παρθούν μέτρα αρωγής των ευάλωτων χωρών απέναντι στο δημόσιο χρέος. Περίπου το 15% των χωρών χαμηλού εισοδήματος βρίσκονται ήδη στα όρια δημοσιονομικού εκτροχιασμού και το 45% βρίσκεται σε υψηλό κίνδυνο δυσχέρειας χρέους Μεταξύ των αναδυόμενων αγορών, περίπου το 25% βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο και αντιμετωπίζουν περιθώρια δανεισμού που μοιάζουν με χρεοκοπία.
Η ελεύθερη ροή αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίων, ανθρώπων και ιδεών πέρα από τα εθνικά σύνορα, που αποτελούν μερικές από τις θεμελιώδεις αρχές του φιλελευθερισμού, οδηγεί σε μεγαλύτερη οικονομική ολοκλήρωση, η οποία λειτούργησε καταλυτικά στην παγκόσμια ανάπτυξη και τον μετριασμό της φτώχειας, παρά την όξυνση των οικονομικών ανισοτήτων σε ορισμένες περιπτώσεις. Αναλογιζόμενοι αυτά, αντιλαμβανόμαστε τη σοβαρότητα της τρέχουσας κατάστασης. Συνεπώς, είναι σημαντικό να πραγματοποιηθούν διορθωτικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες θα αμβλύνουν τόσο τα εμπόδια στο παγκόσμιο εμπόριο (άρα και της ανάπτυξης και της κοινωνικής ευημερίας, αναγνωρίζοντας και αντιμετωπίζοντας, ωστόσο, τις εξωτερικότητες που εμφανίζονται και μειώνουν το συνολικό όφελος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Confronting Fragmentation Where It Matters Most: Trade, Debt, and Climate Action, imf.org, διαθέσιμο εδώ
- Trade plateaus and restrictions rise, marking a new era for globalization, imf.org, διαθέσιμο εδώ
- ΤτΕ: Γεωοικονομικός κατακερματισμός – Από το deglobalisation στο slowbalisation, ot.gr, διαθέσιμο εδώ
