Της Ματίνας Γεώργα,
Οι μυθιστορίες αποτελούν κείμενα, τα οποία τις ρίζες τους έχουν στην αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή λογοτεχνία και γνώρισαν μεγάλη δημοσιότητα και απήχηση την εποχή του Μεσαίωνα και ιδίως τον 12ο αιώνα μ.Χ. Βασικά πρώτα θέματα ήταν οι μύθοι του Αισώπου, τα κατορθώματα και οι ιστορίες του Μεγάλου Αλεξάνδρου και ο «Φυσιολογικός». Σε όλες τις μυθιστορίες, αρχαίες, βυζαντινές και μεσαιωνικές, όμως, η αγάπη και ο έρωτας λειτουργούν ως βασικοί θεματικοί πυλώνες, γύρω από τους οποίους χτίζονται τα νέα έργα. Γενικότερα, μπορούμε εν συντομία να διαιρέσουμε το λογοτεχνικό αυτό είδος σε δύο κύριες κατηγορίες με βάση το περιεχόμενο και τον σκοπό τους, αυτές είναι οι ιπποτικές και οι διδακτικές μυθιστορίες.
Οι πρώτες παρουσιάζουν τόσο μια εκσυγχρονισμένη και προσαρμοσμένη στα μεσαιωνικά πρότυπα εικόνα των κλασικών ηρώων, όπως ο Αινείας, διάφοροι μάντεις και μυθολογικά πρόσωπα, όσο και τους μεσαιωνικούς θρύλους των ιπποτών, των πρωταγωνιστών του αρθουριανού κύκλου, της κέλκτικης μυθολογίας και της Καρολίγγειας Αναγέννησης. Οι βασικοί δρώντες των μυθιστοριών αυτών είναι συνήθως γενναίοι περιπλανώμενοι ιππότες με ηθικές αξίες, οι οποίοι βρίσκονται σε αναζήτηση νέων περιπετειών και του αληθινού έρωτα, ενώ συχνά εμφανίζεται και το μαγικό ή παραφυσικό στοιχείο. Όσο για τις δεύτερες, που είναι πιο σπάνιες, διατηρούν ένα πιο διδακτικό ή ακόμα και σατιρικό ύφος και τα θέματά τους αντλούνται συνήθως από τη θρησκεία, τον έρωτα και την καθημερινή ζωή.
Όπως έγινε αντιληπτό επομένως, η αγάπη ως συναίσθημα και ως στόχος του ρομαντικού και λεοντόκαρδου ήρωα συνιστά απαραίτητο προς εκπλήρωση παράγοντα για να μπορέσει να κατακτήσει την τελική ευτυχία. Η αγάπη αναδεικνύεται ως το μέσον της αυτο-σωτηρίας και λειτουργεί ως καθαρά κοσμική δύναμη που δρα, πολλές φορές, τυραννικά ανεξαρτήτως ανθρώπινης βουλήσεως. Αυτή, δηλαδή, δεν μπορεί να ταυτιστεί με την ελευθερία, αλλά με μια μορφή λύτρωσης που αναζητά ο άνθρωπος για να επανανοηματοδοτήσει ξανά τη ζωή του και τις αξίες του. Παρόλα αυτά, θα σχολίαζε κανείς πως οι ιστορίες αγάπης που εξιστορούν οι μυθιστορίες δύσκολα έχουν εύκολα ευτυχισμένο τέλος. Πολλάκις διαβάζουμε για βασικούς χαρακτήρες που επιδιώκουν τον έρωτα, αλλά συχνά βρίσκονται αντιμέτωποι με τον θάνατο. Οι πρωταγωνιστές των μυθιστοριών χρειάζεται, επομένως, έμπρακτα να αποδείξουν τη γενναιότητα, την οξύνοια, αλλά και την αγάπη τους, καθώς οι αναρίθμητες περιπέτειες και τα συχνά εμπόδια δεν θα λείψουν από τον δρόμο τους. Όμως και πάλι, πιο συχνά παρεμβαίνει στην πλοκή της ιστορίας ο παράγοντας της τύχης, παρά η δράση του ίδιου του υποκειμένου. Στην πλειονότητά τους, συνεπώς, οι ήρωες είναι παθητικοί, ελαφρώς αμέτοχοι σε κρίσιμα ζητήματα και κινούνται γενικά μεταξύ του τριπτύχου του Έρωτα, του Θανάτου και της Ανάστασης.
5016D). Πηγή εικόνας: scholarblogs.emory.edu
Σχετικά με τη μορφή των μυθιστοριών, αυτή άλλαξε ελάχιστα στο πέρασμα των χρόνων. Πρόκειται για μυθοπλαστικές αφηγήσεις φανταστικών συνήθως γεγονότων, μακροσκελείς σε έκταση και με έντονα λυρικά στοιχεία, ενώ λιγότερα κοινά παρουσιάζουν με το λογοτεχνικό είδος του έπους. Υπολείπονται ρεαλισμού, παρουσιάζουν εξιδανικευμένες πτυχές της πραγματικής ζωής και μπορεί πρώτα να εμφανίστηκαν ως έμμετρα ποιητικά κείμενα, αργότερα, όμως, παράχθηκαν και πεζά έργα. Γεννήθηκαν, όπως αναφέρθηκε στην αρχή, κατά την αρχαιότητα και επανήλθαν στο λογοτεχνικό προσκήνιο την περίοδο του Βυζαντίου, περισσότερο ως συνέπεια των νέων και πιο σύνθετων αναζητήσεων της εποχής. Το λογοτεχνικό είδος της μυθιστορίας δεν άργησε να φτάσει και να αναπτυχθεί και στον ελλαδικό χώρο, μέσα από διάφορα έργα παρόμοιου περιεχομένου και μορφής, με ορισμένους ειδικούς να επισημαίνουν πως ο «Ερωτόκριτος» απετέλεσε το τελευταίο έργο του είδους του στη χώρα μας.
Κοντολογίς, οι μυθιστορίες, ως διάδοχοι της ευρωπαϊκής μυθοπλαστικής πεζογραφίας, όπως αυτή πρωτοεμφανίστηκε, παρουσιάστηκαν στη Γαλλία και εξαπλώθηκαν σε όλη την ήπειρο κατά τους «Σκοτεινούς Αιώνες», με περιεχόμενο περιπετειώδες, ερωτικό και μαγικό. Μάλιστα, ο όρος που περιγράφει το είδος αποτελεί απόδοση της αγγλικής λέξεως “Romance”, γεγονός που από μόνο του μας προϊδεάζει για το περιεχόμενο των έργων. Προβάλλοντας τα αγνά συναισθήματα και τις σπουδαιότερες αρετές και ηθικές αξίες, οι μυθιστορίες γρήγορα κατάφεραν να γίνουν συνήθεια των αριστοκρατών και εύπορων πολιτών, διαιωνίζοντας τα αβρά ήθη και προετοιμάζοντας πολιτισμικά τις ευρωπαϊκές χώρες για τη μετάβαση στην αναγεννησιακή περίοδο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Η ερωτική μυθιστορία του ελληνικού μεσαίωνα – Πολιτεία, διαθέσιμο εδώ
