Της Άννας Κουτσαυτούλη,
Τις τελευταίες δεκαετίες η εκτεταμένη έρευνα, που πραγματοποιείται στο πεδίο των αντιδιαβητικών φαρμάκων φαίνεται να έχει αποδώσει καρπούς και να έχει διευρύνει κατά πολύ τη θεραπευτική μας φαρέτρα. Άλλωστε, αυτό επιβάλλει και ο συνεχώς αυξανόμενος επιπολασμός του σακχαρώδους διαβήτη ανά τον κόσμο. Σύμφωνα με στοιχεία της International Diabetes Federation, ο συνολικός αριθμός ανθρώπων με σακχαρώδη διαβήτη ανερχόταν σε 537 εκατομμύρια ενήλικες το 2021 και αναμένεται να ξεπεράσει κατά πολύ τους 600 εκατομμύρια μέχρι το 2030!
Μια πολύ σημαντική ομάδα φαρμάκων για τη ρύθμιση της γλυκόζης στους διαβητικούς ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 είναι οι αγωνιστές των υποδοχέων GLP-1. Στην κατηγορία αυτή ανήκει και το φάρμακο σεμαγλουτίδη, το οποίο κυκλοφορεί στην Ελλάδα με την εμπορική ονομασία Ozempic. Αρκετοί πιθανότατα γνωρίζουν ήδη το φάρμακο αυτό, μιας και κατάφερε να στρέψει το ενδιαφέρον πάνω του λόγω της υψηλής αποτελεσματικότητας που βρέθηκε να έχει στην απώλεια βάρους, οδηγώντας αρκετά μέλη της ιατρικής κοινότητας και όχι μόνο στο να του αποδώσουν τον χαρακτηρισμό «το φάρμακο της παχυσαρκίας».
Η δραστική ουσία σεμαγλουτίδη εγκρίθηκε τον Ιούνιο του 2021 από τον FDA ως φαρμακευτικό μέσο μείωσης και ελέγχου του βάρους σε παχύσαρκους και υπέρβαρους ενήλικες με Δείκτη Μάζας Σώματος (BMI) >30 ή BMI>27 με τουλάχιστον μία, σχετιζόμενη με την παχυσαρκία, διαταραχή, όπως υψηλή αρτηριακή πίεση, διαβήτης τύπου 2 και υψηλή χοληστερόλη, σε συνδυασμό πάντα με ισορροπημένη διατροφή και γυμναστική. Η ιδιότητά του αυτή αποθεώθηκε από πολλούς διάσημους και το έκανε ανάρπαστο, οδηγώντας σε βαθμιαία μείωση της διαθεσιμότητάς του στα φαρμακεία και σε τεράστιες ελλείψεις. Παρακάτω, θα αναλυθούν οι δύο διαφορετικές χρήσεις του φαρμάκου.
Η σεμαγλουτίδη αποτελεί εγκεκριμένο φάρμακο για τη μεταβολική ρύθμιση του διαβήτη τύπου 2. Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι ένα πολύπλοκο μεταβολικό νόσημα, το οποίο χαρακτηρίζεται από υπεργλυκαιμία και διαταραχές του μεταβολισμού των υδατανθράκων, των λιπών και των πρωτεϊνών. Ας περιγράψουμε αδρά, για αρχή, τι είδους διαταραχές σχετίζονται με το νόσημα αυτό. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, η αύξηση της γλυκόζης στο αίμα, όπως συμβαίνει για παράδειγμα μετά από την κατανάλωση ενός γεύματος πλούσιου σε υδατάνθρακες, πυροδοτεί την έκκριση της ορμόνης ινσουλίνης από το πάγκρεας. Η ινσουλίνη συνδέεται σε ειδικούς υποδοχείς που ανευρίσκονται στην επιφάνεια των κυττάρων και λειτουργεί σαν «κλειδί», επιτρέπει, δηλαδή, την είσοδο την γλυκόζης στα κύτταρα. Στη συνέχεια, τα κύτταρα των ιστών αξιοποιούν τη γλυκόζη για την παραγωγή ενέργειας, ώστε να επιτελέσουν τις διάφορες εξειδικευμένες λειτουργίες των ιστών. Ένα μέρος της γλυκόζης αποθηκεύεται, επίσης, στο ήπαρ με τη μορφή γλυκογόνου, ώστε να αξιοποιηθεί αργότερα αν χρειαστεί.
Στους διαβητικούς ασθενείς, η παραγωγή ινσουλίνης από το πάγκρεας είναι είτε απούσα είτε ατελής, με αποτέλεσμα την αδυναμία εισόδου της γλυκόζης στα κύτταρα και τη συσσώρευσή της στην αιματική κυκλοφορία (υπεργλυκαιμία). Τα αυξημένα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα είναι υπεύθυνα για όλες τις διαταραχές που σχετίζονται με το διαβήτη, οι οποίες μακροπρόθεσμα μπορούν να προξενήσουν βλάβη σε πολλά συστήματα του οργανισμού, όπως στο καρδιαγγειακό σύστημα (στεφανιαία νόσος), στους νεφρούς (πρώτη αιτία νεφρικής ανεπάρκειας), στα μάτια και στο περιφερικό νευρικό σύστημα.
Ανάλογα με τον τύπο της διαταραχής της ινσουλίνης, ο ΣΔ διακρίνεται στους ακόλουθους τύπους:
- ΣΔ τύπου Ι/ νεανικός/ ινσουλινοεξαρτώμενος: Αφορά κυρίως άτομα νεαρής ηλικίας, τα οποία παράγουν αυτοαντισώματα (δηλαδή αντισώματα που παράγει ο ίδιος ο οργανισμός εναντίον δικών του συστατικών) που καταστρέφουν τα κύτταρα του παγκρέατος που παράγουν την ινσουλίνη.
- ΣΔ τύπου ΙΙ/ ενηλίκων: Χαρακτηρίζεται από αυξημένη αντίσταση του οργανισμού στη δράση της ινσουλίνης, με αποτέλεσμα αυτή να μην επαρκεί για την κάλυψη των μεταβολικών αναγκών του οργανισμού. Είναι κληρονομικός και αποτελεί τον συχνότερο τύπο διαβήτη που συναντάται στην κλινική πράξη.
- Διαβήτης της κύησης: Εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της κύησης, απαιτεί προσεκτική παρακολούθηση και συνήθως παρέρχεται μετά την ολοκλήρωσή της.
Πώς, λοιπόν, δρα η σεμαγλουτίδη και πώς ενέχεται στη διαδικασία της μεταβολικής ρύθμισης της γλυκόζης των ασθενών με διαβήτη; Το φάρμακο αυτό είναι ένας αγωνιστής GLP-1 υποδοχέων, συνδέεται, δηλαδή, στους υποδοχείς του πεπτιδίου GLP-1 και μιμείται τη δράση του στον οργανισμό. Το GLP-1 (Glucagon Like Peptide-1) και το GIP (Gastric Inhibitory Peptide) ανήκουν στις ινκρετίνες και παράγονται από το έντερο λίγα λεπτά μετά την κατανάλωση φαγητού. Το GLP-1 συνδέεται σε ειδικούς υποδοχείς στο πάγκρεας και διεγείρει την έκκριση ινσουλίνης ως απόκριση στην αύξηση της γλυκόζης στο αίμα. Επίσης, αναστέλλει την απελευθέρωση της γλυκαγόνης, μιας ορμόνης η οποία είναι υπεύθυνη για τη γλυκονεογένεση, δηλαδή τη σύνθεση γλυκόζης από το ήπαρ, και την απελευθέρωσή της στο αίμα. Το αποτέλεσμα αυτών των δύο ενεργειών είναι η μείωση των επιπέδων γλυκόζης στην κυκλοφορία. Τα φάρμακα αυτής της κατηγορίας έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά αποτελεσματικά στη ρύθμιση του διαβήτη, προστατεύοντας, ταυτόχρονα, την καρδιά και τους νεφρούς, δύο όργανα εξαιρετικά ευαίσθητα στις επιπλοκές του σακχαρώδους διαβήτη.
Τον Ιούνιο του 2021, ο FDA ενέκρινε τη χρήση της σεμαγλουτίδης ως πρόσθετο φαρμακευτικό μέσο μείωσης και ελέγχου του βάρους σε παχύσαρκους και υπέρβαρους ενήλικες με BMI>30 ή με BMI>27 και με τουλάχιστον μία, σχετιζόμενη με το βάρος, συνυπάρχουσα διαταραχή, σε συνδυασμό πάντα με κατάλληλη διατροφή και άσκηση. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ένδειξη αυτή αφορά και μη διαβητικούς ασθενείς. Ο μηχανισμός με τον οποίο το φάρμακο αυτό προκαλεί απώλεια βάρους είναι, αφενός, η απευθείας δράση στο κέντρο ελέγχου της όρεξης του υποθαλάμου, προκαλώντας μείωση της όρεξης και, αφετέρου, η καθυστέρηση της γαστρικής κένωσης, δηλαδή της απομάκρυνσης των τροφών από το στομάχι μετά από ένα γεύμα. Έτσι, η αίσθηση του κορεσμού παραμένει για πολλές ώρες, με αποτέλεσμα μειωμένη πρόσληψη τροφής και, κατ’ επέκταση, απώλεια βάρους.
Σε μια μεγάλη κλινική δοκιμή που δημοσιεύτηκε στο ιατρικό περιοδικό The New England Journal of Medicine τον Μάρτιο του 2021, μελετήθηκε η αποτελεσματικότητα του φαρμάκου σε 1961 ενήλικες χωρίς διαβήτη, με δείκτη μάζας σώματος(BMI)>30 ή με BMI>27 και τουλάχιστον μία συνυπάρχουσα νοσηρότητα σχετική με το βάρος. Η μελέτη αποφάνθηκε μείωση στο σωματικό βάρος κατά μέσο όρο -15,3 κιλά σε όσους έλαβαν το φάρμακο και κατέδειξε, επίσης, τις παρατηρούμενες παρενέργειες, οι οποίες ήταν ήπιες (ναυτία, διάρροια). Επιπλέον, μια άλλη μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2022 στο περιοδικό Diabetes, Obesity and Metabolism κατέληξε στο ότι όταν οι ασθενείς διακόπτουν τη σεμαγλουτίδη, είναι πολύ πιθανό να πάρουν πίσω όποιο βάρος έχασαν κατά τη διάρκεια της θεραπείας (ασθενείς που πέτυχαν μείωση βάρους κατά μέσο όρο 17,3%, πήραν πίσω 11,6% μετά τη διακοπή της θεραπείας). Τα ευρήματα συνηγορούν στο ότι η παχυσαρκία αποτελεί νόσο με χρόνια βάση που χρειάζεται παρατεταμένη θεραπεία για επίτευξη, αλλά και διατήρηση της βελτίωσης στη συνολική υγεία του ασθενούς.
Σήμερα, το φάρμακο κυκλοφορεί στην Ελλάδα με την εμπορική ονομασία Ozempic, σε μορφή ενέσιμου διαλύματος (0,25 mg, 0,5 mg, 1 mg, 2 mg) και προς το παρόν διατίθεται επίσημα μόνο για τη ρύθμιση του διαβήτη τύπου 2, όπως επισημαίνει και η εταιρεία Novo Nordisc που το διαθέτει. Ωστόσο, στις Ηνωμένες Πολιτείες κυκλοφορεί ενέσιμο φάρμακο με άλλη περιεκτικότητα (2,4 mg) στοχευμένα για την παχυσαρκία, με την εμπορική ονομασία Wegory. Αν και στην Ελλάδα δεν διατίθεται ακόμα γι’ αυτόν τον σκοπό, η ανεξέλεγκτη συνταγογράφησή του όχι μόνο για την εγκεκριμένη ένδειξή του αλλά και για απώλεια βάρους είναι γεγονός, όπως επιβεβαιώνουν οι φαρμακοποιοί, οι οποίοι έχουν δει τα αποθέματα να μειώνονται δραματικά μετά την τόση δημοσιότητα που έχει δεχτεί το φάρμακο.
Η τάση αυτή προκαλεί, μεταξύ άλλων, σημαντικές ελλείψεις στα φαρμακεία, δημιουργώντας ένα μείζον θέμα δημόσιας υγείας. Αυτό πλήττει όσους διαβητικούς ασθενείς το έχουν ανάγκη, ιδίως ασθενείς που έχουν ήδη ξεκινήσει τη ρύθμιση του διαβήτη με τα συγκεκριμένα σκευάσματα. Σε δελτίου τύπου του, ο ΕΟΦ εφιστά την προσοχή των καταναλωτών απέναντι στην τόσο μεγάλη προβολή που έχει λάβει το συνταγογραφούμενο σκεύασμα, τονίζοντας, μεταξύ άλλων, ότι όποιας μορφής διαφήμιση φαρμάκου αποτελεί έκνομη πράξη. Από την άλλη, ο Πανελλήνιος Φαρμακευτικός Σύλλογος επισημαίνει την ανάγκη αυστηρής τήρησης των θεραπευτικών πρωτοκόλλων για το σκεύασμα Ozempic, ώστε να δοθεί προτεραιότητα στους διαβητικούς ασθενείς και να διαμορφωθεί ένα κλίμα ορθολογικής χρήσης του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- FDA Approves New Drug Treatment for Chronic Weight Management, First Since 2014, FDA. Διαθέσιμο εδώ
- Once-Weekly Semaglutide in Adults with Overweight or Obesity, the New England Journal of Medicine. Διαθέσιμο εδώ
- Weight regain and cardiometabolic effects after withdrawal of semaglutide: The STEP 1 trial extension, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- OZEMPIC, Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων. Διαθέσιμο εδώ
