Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Πρέπει να υπάρχουν πολύ λίγοι ομιλητές της ελληνικής γλώσσας που δεν έχουν ακούσει κάποιον να αποκαλεί την τηλεόραση με τον όρο «το κουτί». «Ας δούμε τι έχει και το κουτί», ακούγαμε συχνά από τους γονείς μας – οι δε παππούδες μας έδιναν περισσότερη έμφαση στην υποτίμηση του τηλεοπτικού μέσου, αποκαλώντας το «χαζοκούτι» – εκτός αν μόνο η δική μου γιαγιά είχε τάσεις κριτικού τηλεοπτικών προγραμμάτων. Παρόλα αυτά, είναι βέβαιο ότι το μέσο της τηλεόρασης στην Ελλάδα έχει συχνά σχολιαστεί επικριτικά, σαν να είναι κάτι που μειώνει συλλογικά την ευφυία ή δεν παραγάγει ποιοτικό περιεχόμενο. Εντούτοις, τα πράγματα δεν είναι και τόσο απλά…
Μια απάντηση σε αυτήν την τόσο υποτιμητική στάση μας για την τηλεόραση έρχεται να δώσει το συλλογικό έργο Το κουτί: Εικόνες της σύγχρονης Ελλάδας στην ιδιωτική τηλεόραση, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Archive (Brainfood). Σε αυτό το πόνημα, που αποτελεί ένα εξαιρετικό για τα ελληνικά δεδομένα non-fiction έργο που αφορά την ιδιωτική τηλεόραση, σε σχέση με την ειδησεογραφία, την ψυχαγωγία, τη μυθοπλασία και την ποπ κουλτούρα, συμπεριλαμβάνονται περισσότεροι από 20 συγγραφείς, με τον καθένα να δίνει ένα λιθαράκι στη συνολική αποτίμηση του φαινομένου. Την επιμέλεια του έργου ανέλαβαν ο Βασίλης Βαμβακάς, Αναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ, με πλούσια συγγραφική παραγωγή, και ο Γρηγόρης Πασχαλίδης, Καθηγητής που διδάσκει Πολιτισμικές Σπουδές στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας του ΑΠΘ.
Οι συγγραφείς που φιλοξενούνται στο πόνημα είναι οι εξής: Γεωργία Αϊτάκη, Αναστασία Βενετή, Ιωάννα Βώβου, Γεωργία Γιολτζίδου, Φωτεινή Γιολτζίδου, Ρενάτα Δαλιανούδη, Ευαγγελία Θεοδωρίδου, Ηλίας Κανέλλης, Κώστας Καραβίδας, Αχιλλέας Καραδημητρίου, Γιάννης Καρακασίδης, Ορσαλία-Ελένη Κασσαβέτη, Φανή Κουντούρη, Αφροδίτη Νικολαΐδου, Αφροδίτη Ξενίδου, Άννα Ποδάρα, Περικλής Πολίτης, Σταμάτης Πουλακιδάκος, Αλέκα Σταματιάδη, Αναστασία Στάμου, Δήμητρα Σταμπουλή, Παναγιώτης Στριλιγκάς, Λίζα Τσαλίκη, Εύα Τσουκαλά, Γιώργος Τσουρβάκας και δρ. Δέσποινα Χρονάκη.
Πρόκειται για μια ιδιαίτερη και εντελώς πρωτότυπη έρευνα για τα ελληνικά δεδομένα, που διερευνά ακριβώς το φαινόμενο της ιδιωτικής τηλεόρασης σε όλες του τις εκφάνσεις, εξετάζοντας το πώς αυτή επηρέασε τόσο τη διάδοση πληροφοριών όσο και την ψυχαγωγία στην ελληνική κοινωνία, ώστε τελικά να αποτελεί έναν καθρέφτη της, ακόμη και αν κάποιοι δε θα ήθελαν να το παραδεχτούν. Αν κανείς ασχολείται με οποιαδήποτε από τις εκφάνσεις της ιδιωτικής τηλεόρασης, αυτό το βιβλίο αποτελεί μια εξαιρετική προσθήκη για τη βιβλιοθήκη του. Μέσα από τα κείμενα των συγγραφέων, αποκτά κανείς μια εικόνα ακόμη και για τα οικονομικά δεδομένα της ελληνικής τηλεόρασης, όπως αυτή εξελίχθηκε μέσα από τον ψηφιακό μετασχηματισμό αλλά και τις συνδρομητικές πλατφόρμες.
Στον τομέα του υλικού της τηλεόρασης, οι ενότητες του βιβλίου έχουν κατανεμηθεί ώστε να παρουσιάσουν τους εξής βασικούς άξονες. Αρχικά γίνεται αναφορά στην ενημέρωση και τη δημοσιογραφία από της γενέσεως της ιδιωτικής τηλεόρασης, με ιδιαίτερες αναφορές στη σάτιρα και τη δημοτικότητα που αυτή γνώρισε τα προηγούμενα χρόνια, αλλά και το γεγονός ότι το είδος εν τέλει έδωσε τροφή στην καλλιέργεια των στερεοτύπων. Στο επόμενο κεφάλαιο, αναλύονται οι ψυχαγωγικές εκπομπές, με έμφαση στα ριάλιτι, αλλά και στα λεγόμενα «πρωινά», που επέβαλαν τύπους γυναικών όπως η Ρούλα Κορομηλά ή η Ελένη Μενεγάκη, οι οποίες δημιούργησαν ένα δυσπρόσιτο πρότυπο της γυναίκας που συνδυάζει άψογα επαγγελματική επιτυχία, οικογενειακές αξίες και θελκτική εμφάνιση – πράγμα που δεν είναι, άλλωστε, και τόσο ξένο αναφορικά με τις σημερινές παρουσιάστριες αντίστοιχων εκπομπών.
Στη συνέχεια, γίνεται αναφορά στις εκπομπές με το στοιχείο της μουσικής και της τέχνης. Ιδιαίτερο θα είναι για κάθε αναγνώστη που θυμάται να έχει παρακολουθήσει έστω και λίγες σειρές το κεφάλαιο που αφορά τη μυθοπλασία και τις κοινωνικές αναπαραστάσεις μέσα από τις σειρές, αλλά και το τελευταίο κεφάλαιο που πραγματεύεται τις ιδεολογικές αντανακλάσεις των τηλεοπτικών δημιουργών. Στις σελίδες του βιβλίου θα διαβάσει κανείς για τους τύπους και τους χαρακτήρες που πλάστηκαν μέσω των τηλεοπτικών σειρών και απέδωσαν την αλλαγή των κοινωνικών ηθών, αλλά και την ισορροπία ανάμεσα σε παλαιότερα και νεότερα πρότυπα. Γυναικείοι χαρακτήρες όπως η Δήμητρα Παπαδοπούλου στους «Απαράδεκτους» και η Εβελίνα Παπούλια στους «Δύο Ξένους» ενσάρκωσαν με επιτυχία την αποδόμηση του στερεοτύπου της επιτυχημένης γυναίκας που προβλήθηκε από τις ψυχαγωγικές εκπομπές.
Στο συγκεκριμένο πόνημα, μετά από μια εποχή κάμψης της δημοτικότητας της ελληνικής τηλεόρασης, ενυπάρχει και το ερώτημα για το μέλλον αυτού του φαινομένου. Ακόμη κι αν δε βλέπετε πια τηλεόραση, αξίζει να δώσετε μια ευκαιρία σε αυτό το «επιστημονικό ζάπινγκ», όπως το παρουσιάζει και το οπισθόφυλλο του βιβλίου. Θα είναι ευχής έργον αν η συστηματική αυτή έρευνα για τα τηλεοπτικά πρότυπα που μας απασχόλησαν για τις προηγούμενες δεκαετίες να μπορέσει, όπως επιθυμούν και οι δημιουργοί της, μπορέσει να εδραιωθεί και να σχηματίσει περισσότερες ερευνητικές κατευθύνσεις για την προσέγγιση του κοινωνικού υποβάθρου που σχημάτισε αυτές τις τηλεοπτικές επιλογές και σχηματίστηκε εξίσου από αυτές.
