Της Δωροθέας Λυπηρίδου,
Ο αδικαιολόγητος πλουτισμός αφορά -όπως και οι δυο λέξεις που συνθέτουν την έννοια-, σε πλουτισμό που δεν μπορεί να δικαιολογηθεί και να παραμείνει μονίμως προς όφελος του προσώπου από το οποίο αποκτήθηκε. Για το γεγονός αυτό, ευθύνεται η έλλειψη νόμιμης αιτίας (απαραίτητη προϋπόθεση για την θεμελίωση του άρθρου 904 ΑΚ) που θα καθιστούσε τον πλουτισμό δικαιολογημένο.
Ο θεσμός θεμελιώνεται στην βάση της επανορθωτικής δικαιοσύνης. Στο δίκαιό μας, παρά την ύπαρξη περιπτώσεων που δικαιολογούν, για λόγους ασφαλείας, την κτήση ενός δικαιώματος που ενδέχεται να μην στηρίζεται σε άψογο ενοχικό υπόβαθρο, δεν δύναται να δικαιολογείται η μόνιμη κτήση του, η οποία συνεπιφέρει και διαιώνιση της αδικίας.
Πολλές είναι οι περιπτώσεις που στα πλαίσια περιουσιακών μετακινήσεων παρεμβάλλεται τρίτο πρόσωπο. Το ερώτημα που τίθεται σε αυτές τις περιπτώσεις είναι μεταξύ ποιων θα υπάρξει η ενοχική σχέση από τον αδικαιολόγητο πλουτισμό. Αν ρίξουμε μια ματιά στα κριτήρια της ΑΚ 904, θα διαπιστώσουμε πως δεν υπάρχει πάντα ταύτιση των προσώπων του ζημιωθέντος και του πλουτήσαντος με αυτά του καταβάλλοντος και του αποκτήσαντος τον πλουτισμό. Με την παρεμβολή τρίτου προσώπου δημιουργείται μια τριμερής σχέση, η οποία διακρίνεται με την σειρά της σε γραμμική και τριγωνική.
Ειδικότερα, για την γραμμική σχέση, μπορούμε να φανταστούμε ότι αποτυπώνεται σε μια αλυσίδα πλουτισμών, περιπτώσεις αλλεπάλληλων μεταβιβάσεων του πλουτισμού με λίγα λόγια, από τον πρώτο λήπτη στον δεύτερο, με την σειρά του στον τρίτο κοκ. Σε περίπτωση που μια από τις μεταβιβάσεις παρουσιάσει πρόβλημα, ο πλουτισμός θα αναζητηθεί στο πλαίσιο της οικείας σχέσης, της οποίας η αιτία είναι ελλαττωματική. Εξαίρεση αποτελεί η περίπτωση του άρθρου 913 ΑΚ, κατά την οποία ενώ η πρώτη σχέση (Α-Β) πάσχει, ο τρίτος (Γ) που αποκτά από χαριστική αιτία, υπόκειται ο ίδιος στην αξίωση επιστροφής του αδικαιολόγητου πλουτισμού. Το παραπάνω συμβαίνει διότι η χαριστική αιτία εξομοιώνεται με την νόμιμη, αφού ο νόμος δεν θεωρεί την κτήση από χαριστική αιτία επαρκή νόμιμη αιτία διατήρησης πλουτισμού.
Αντιθέτως, η αναζήτηση του πλουτισμού από τον αρχικό μεταβιβάσα απευθείας από τον τελικό, είναι δεκτή στην περίπτωση που όλες οι μεταβιβάσεις υπήρξαν αδικαιολόγητες, με αποτέλεσμα να έχει υπάρξει έλλειψη νόμιμης αιτίας και στις δυο σχέσεις (μεταξύ Α-Β και Β-Γ).
Στην τριγωνική σχέση μετέχουν τα δυο πρόσωπα του καταβάλλοντος και του αποκτώντος μαζί με ένα τρίτο. Το τρίτο αυτό πρόσωπο συνδέεται με κάποιο τρόπο με τα δυο προηγούμενα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, αποτελούν η αναδοχή χρέους, η εγγύηση, η καταβολή προς τρίτο και άλλα. Η σχέση μεταξύ τρίτου και καταβάλλοντος ονομάζεται σχέση κάλυψης και η σχέση μεταξύ τρίτου και αποκτώντος σχέση αξίας.
Αν η σχέση κάλυψης (Α-Β) είναι ανύπαρκτη ή ανίσχυρη, ζημιωθείς θεωρείται ο Α, αφού έχει εκπληρώσει χωρίς να οφείλει. Την απόδοση ωστόσο, οφείλει ο Β και όχι ο Γ, καθώς ο τελευταίος αντλεί νόμιμη αιτία διατήρησης του πλουτισμού από την σχέση του με τον Β. Ο Β είναι υποχρεωμένος σε απόδοση, διότι έχει ελευθερωθεί από το χρέος του προς τον Γ χωρίς να δώσει αντάλλαγμα, αφού ο Α δεν χρωστούσε πραγματικά.
Από την άλλη, αν η σχέση αξίας (Β-Γ) είναι ανύπαρκτη ή ανίσχυρη, ο Γ υποχρεώνεται σε απόδοση απέναντι στον Β και όχι στον Α, οπού ο τελευταίος έχει με τον Β ισχυρή σχέση κάλυψης. Ο Β είναι αυτός που έχασε στην πραγματικότητα την αξίωση του κατά του Α χωρίς να λάβει αντάλλαγμα, αφού ο Γ δεν χρωστούσε.
Στην περίπτωση που πάσχουν και η σχέση κάλυψης και η σχέση αξίας, έχουμε ευθεία αξίωση του Α κατά του Γ. Ο Γ δεν δύναται να αντλήσει νόμιμη αιτία από την σχέση αξίας, ενώ ο Β χάνει πλουτισμό τον οποίο δεν είχε δικαίωμα έτσι και αλλιώς να διατηρήσει και για τον λόγο αυτό δεν μπορεί να βρεθεί και στην θέση του ζημιωθέντος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Καλιρρόη Α. Παντελίδου, ΓΕΝΙΚΟ ΕΝΟΧΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ, Εκδόσεις Νομική βιβλιοθήκη, Ξάνθη 2019
-
Απόστολος Σ. Γεωργιάδης, ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΙΔΙΚΟΥ ΕΝΟΧΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 2014
