Της Ηλιάνας Πολύζου,
Η τέχνη έχει τη μαγική ικανότητα να μιλάει στον ψυχισμό του ανθρώπου, να δημιουργεί μία δική της γλώσσα, η οποία δεν απαιτείται να αποτελείται από λέξεις και γράμματα. Δεν συνιστά απλώς μία έκφανση της ανθρώπινης δημιουργικότητας, αλλά έναν αναγκαίο όρο έκφρασης της ανθρώπινης ύπαρξης. Η τέχνη άλλοτε εκτελείται βάσει κάποιου προσχεδιασμένου σεναρίου και άλλοτε είναι αυθόρμητη. Όταν πρόκειται για μία ζωντανή δράση, απευθυνόμενη σε κοινό και βασισμένη σε τέχνες όπως η υποκριτική, ο χορός, η ζωγραφική, τότε βρισκόμαστε μέσα στο πλαίσιο αυτού που αποκαλείται “performance art”. Το πρώτο βιβλίο στην Ελλάδα που αναφέρεται στην έννοια της “performance art” είναι του Ιωάννη Μήτρου και τιτλοφορείται Performance Art, Ασυνείδητο, σώμα, παραστασιακή πράξη, ενώ κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μπαρμπουνάκη.
Ο Γιάννης Μήτρου διδάσκων του τμήματος εικαστικών και εφαρμοσμένων τεχνών του ΑΠΘ γεννήθηκε και ζει στη Θεσσαλονίκη, ασχολείται ερευνητικά με τη «ζωντανή» τέχνη και συγκεκριμένα την περφόρμανς με εικαστική προθετικότητα. Έχει πραγματοποιήσει σε Ελλάδα και εξωτερικό διάφορες περφόρμανς τόσο σε γκαλερί όσο και σε μουσεία. Είναι πτυχιούχος του τμήματος Θετικών Επιστημών του ΑΠΘ, τμήμα φυσικής, με μεταπτυχιακά μαθήματα Θεωρητικής Φυσικής και διδακτορική μελέτη πάνω στο Χάος και την Πυρηνική Σύντηξη στο Orsay, Paris.
Η μελέτη του φαινομένου της performance κινείται σε τρεις άξονες, στο σώμα ως κύριο σημαίνον της ζωντανής ζωής, την ψυχανάλυση μέσα από τη διενέργεια του ασυνείδητου και την παράσταση ως σύμφυτο με την καλλιτεχνική επιτέλεση φαινόμενο.
Το σώμα συνιστά την απτή έκφρασή μας μέσα στον κόσμο, δεν είναι απλώς μία ύλη αλλά μία ακατάπαυστη πραγματοποίηση δυνατοτήτων. Αποτελεί τον καλύτερο καμβά, πάνω στον οποίο μπορούν να χρωματίσουν τις ιδέες τους οι καλλιτέχνες. Σύμφωνα με την τριμερή διάκριση της Λακανικής ψυχανάλυσης τα σώματα είναι βιολογικά/πραγματικά, συμβολικά, φτιαγμένα από γλώσσα και με γλώσσα και φανταστασιακά (ασυνείδητη εικόνα). Το σώμα αποτελεί παράλληλα το εικαστικό αντικείμενο, την ύλη μέσω της οποίας πραγματώνεται η τέχνη αλλά ταυτόχρονα συνιστά το υποκείμενο της δράσης. Στην παραστασιακή τέχνη το αντικείμενο και το υποκείμενο (δηλαδή ο δημιουργός) ταυτίζονται.
Ασυνείδητο και σώμα βρίσκονται σε άμεση εξάρτηση στο πλαίσιο της τέχνης, καθώς η τελευταία έχει τη δυνατότητα να ξεπερνά το ειπωμένο. Το σώμα του performer, πέρα από την παρουσία του με την ταυτότητα της κοινωνικής κατασκευής του, σχετίζεται και με τη βαθύτερη επιθυμία του, η οποία ενυπάρχει στο ασυνείδητό του. Σε μία παραστασιακή δομή, δίπλα στο συνειδητό υποκείμενο που εμφανίζεται ως κοινωνική ταυτότητα, ενυπάρχει πάντοτε το ασυνείδητο υποκείμενο.
Η έννοια της παράστασης ενέχει μία πολυπλοκότητα. Αποτελεί την ανθρώπινη κατάσταση σύνδεσης του κοινωνικού με το ατομικό και του συνειδητού με το ασυνείδητο, το δομικό στοιχείο του κοινωνικού δεσμού και της εκάστοτε πολιτικής πραγματικότητας, αρθρωμένη στην ερμηνεία της γλώσσας. Το βιβλίο συνιστά μία προσπάθεια ένταξης του όρου performance art στα ελληνικά δεδομένα και ταυτόχρονα ένα σημείο αναφοράς όλων των ερευνών που διενεργήθηκαν γύρω από την έννοια αυτή. Πρόκειται για ένα… ευρετήριο θεωριών και μελετών που πραγματοποιηθήκαν σε μία προσπάθεια ανάλυσης αυτής της ιδιότυπης μορφής έκφρασης.
Μέσω της πράξης της παράστασης ο performer μιλάει στην ψυχή του θεατή, του επιτρέπει συχνά να γίνει μέρος της, να τη βιώσει με έναν ξεχωριστό τρόπο. Αυτό ακριβώς προσπαθεί να αποδείξει ο Γιάννης Μήτρου, με τη χρήση ποικίλων παραδειγμάτων καλλιτεχνών και κινημάτων του 20ου αιώνα που σημάδεψαν κατ’ ανεξίτηλο τρόπο αυτή τη μορφή της σύγχρονης τέχνης εστιάζοντας στις έννοιες του σώματος, του ασυνείδητου και της παραστασιακής πράξης.
