Του Βασίλη Παπαδήμου,
Μελετώντας κανείς την χιλιόχρονη ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και ειδικότερα την πολιτική ιστορία, θα διαπιστώσει διάφορες συγκρούσεις, κινήματα και στάσεις οι οποίες πραγματοποιήθηκαν από φιλόδοξους άνδρες, προκειμένου να καταφέρουν να ανέλθουν στον αυτοκρατορικό θρόνο. Ασφαλώς δεν έλλειπαν οι ίντριγκες και οι συνωμοσίες οι οποίες λάμβαναν χώρα, συνήθως εντός του παλατιού και υπό άκρα μυστικότητα με σκοπό την ανατροπή του αυτοκράτορα.
Με αυτόν ακριβώς τον τρόπο κατάφερε να ανέλθει στην εξουσία και ο Μιχαήλ Τραυλός (μετέπειτα Μιχαήλ Β΄), ιδρυτής της δυναστείας του Αμορίου, ο οποίος κατάφερε όντας φυλακισμένος να συνωμοτήσει εναντίον του αυτοκράτορα Λέοντος Ε΄ του Αρμένιου, οργανώνοντας τη δολοφονία του. Το όλο περιστατικό της συνομωσίας παρουσιάζει αρκετό ενδιαφέρον, καθώς οι πηγές το παρουσιάζουν με ιδιαιτέρως παραστατικό τρόπο, αλλά και η σύγχρονη έρευνα έχει εκφράσει αντικρουόμενες απόψεις ως προς τα κίνητρα τη συνωμοσίας.
Ο Μιχαήλ Τραυλός και ο Λέων Αρμένιος, γνωρίζονταν καιρό πριν την άνοδο του Λέοντος στον θρόνο, καθώς υπηρετούσαν και οι δύο πλάι στον Βαρδάνη Τούρκο, στρατηγό των πέντε Θεμάτων της Ανατολής και διεκδικητή του αυτοκρατορικού θρόνου το 803. Τόσο ο Λέων όσο και ο Μιχαήλ εγκατέλειψαν τον Βαρδάνη κατά τη διάρκεια του κινήματός του εναντίον του αυτοκράτορα Νικηφόρου Α΄, στο στρατόπεδο του οποίου τελικά κατέφυγαν. Ο αυτοκράτορας εκτιμώντας την υποστήριξή τους, παρείχε και στους δύο άνδρες αξιώματα και δώρα. Αργότερα, το 811, μετά τον θάνατο του Νικηφόρου και του διαδόχου του Σταυράκιου σε μάχη με τους Βούλγαρους, στον θρόνο ανήλθε ο Μιχαήλ Α΄ Ραγγαβές, ο οποίος ήταν μάλλον ανίκανος για αυτή τη θέση. Αυτό φάνηκε από τις καταστροφικές ήττες των Βυζαντινών από τους Βουλγάρους, οι οποίες οδήγησαν στην ανατροπή του Μιχαήλ Α΄ το 813 και την ανακήρυξη του τότε στρατηγού των Ανατολικών, Λέοντος ως αυτοκράτορα.
Κατά τα πρώτα έτη της βασιλείας του Λέοντος Ε΄, οι σχέσεις των δύο ανδρών φαίνεται πως ήταν οι καλύτερες δυνατές. Μάλιστα, ο Μιχαήλ τιμήθηκε με τον τίτλο του Πατρικίου και διορίστηκε Κόμης των Εξκουβιτών. Ωστόσο, ο Μιχαήλ σύντομα έπεσε σε δυσμένεια. Σε κάποια στιγμή αναφέρεται πως ο Μιχαήλ κατηγορήθηκε ότι απευθυνόταν προς το πρόσωπο του αυτοκράτορα με προσβλητικούς χαρακτηρισμούς. Ειρήσθω εν παρόδω, απαγορευόταν στον οποιοδήποτε να εκφράζεται με αρνητικά λόγια εναντίον του εκάστοτε αυτοκράτορα, καθώς θα μπορούσε να κατηγορηθεί για έγκλημα καθοσιώσεως το οποίο επέσυρε μόνο μία ποινή, εκείνη του θανάτου. Ο Λέων γνωρίζοντας τον τραχύ χαρακτήρα του παλαιού φίλου και συμπολεμιστή του ανέθεσε σε κάποιον ονόματι Ιωάννη Εξαβούλιο να τον συνετίσει. Όμως, ο Μιχαήλ συνέχισε να καταφέρεται εναντίον του Λέοντος, ο οποίος έβαλε ανθρώπους να καταγράφουν τα όσα ο Μιχαήλ έλεγε.
Κατόπιν ελέγχου των λόγων του Μιχαήλ, φάνηκε πως τα όσα έλεγε ανταποκρίνονταν στο έγκλημα καθοσιώσεως για το οποίο εν τέλει κρίθηκε ένοχος, με την σύλληψή του να πραγματοποιείται την παραμονή των Χριστουγέννων του 820. Από αυτό το σημείο και έπειτα, η αφήγηση των πηγών αποκτά μυθιστορηματικό χαρακτήρα και αυτό προκειμένου οι βυζαντινοί συγγραφείς να κεντρίσουν το ενδιαφέρον των αναγνωστών.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τις πηγές, η εκτέλεση του Μιχαήλ ματαιώθηκε, κατόπιν παρέμβασης της αυτοκράτειρας Θεοδοσίας, η οποία παρακάλεσε τον αυτοκράτορα να σεβαστεί την ημέρα των Χριστουγέννων και να πραγματοποιήσει την εκτέλεση άλλη μέρα. Εν τω μεταξύ, ο Μιχαήλ κρατούνταν σε κάποιο χώρο του παλατιού. Ανήσυχος ο Λέων για το αν ο Μιχαήλ φρουρείται επαρκώς πήγε ο ίδιος για να ελέγξει, και συνειδητοποίησε πως ο Μιχαήλ κοιμόταν αμέριμνος στο κρεβάτι του φύλακα ενώ ο τελευταίος κοιμόταν στο πάτωμα. Ο μικρός, όμως, ευνούχος που κρυβόταν κάτω από το κρεβάτι, είδε τις χειρονομίες οργής του Λέοντος για τις υπέρμετρες φροντίδες προς το Μιχαήλ και τις μετέφερε στον φύλακα, ο οποίος συνειδητοποίησε πως θα είχε επιπτώσεις.
Μετά από αυτό οι δύο άνδρες ανέλαβαν δράση. Αφού κατέστρωσαν το σχέδιο εξόντωσης του Λέοντος, ο Μιχαήλ ζήτησε να δει έναν άνθρωπό του, τον Θεόκτιστο, προκειμένου να του δώσει, δήθεν οδηγίες για μια δωρεά. Όμως ο Θεόκτιστος ήταν που κοινοποίησε το σχέδιο στους υπόλοιπους συντρόφους του Μιχαήλ, οι οποίοι ξημερώματα Χριστουγέννων του 820, εισήλθαν στο παλάτι μεταμφιεσμένοι ως μοναχοί και δολοφόνησαν τον Λέοντα στο αυτοκρατορικό παρεκκλήσιο που είχε πάει για τη χριστουγεννιάτικη θεία λειτουργία. Πριν τη δολοφονία προηγήθηκε πάλη του αυτοκράτορα με τους συνωμότες. Οι πηγές αναφέρουν πως ο Λέων κατέφυγε στο Ιερό Βήμα, ελπίζοντας πως οι συνωμότες θα σεβαστούν την ιερότητα του χώρου. Εκεί άρπαξε έναν σταυρό προκειμένου να αμυνθεί χωρίς ωστόσο να καταφέρει να σώσει τη ζωή του. Αμέσως, το σώμα του μεταφέρθηκε στον Ιππόδρομο όπου και διαπομπεύθηκε, ενώ ο Μιχαήλ αναγορεύτηκε αυτοκράτορας όντας, όπως οι πηγές αναφέρουν, ακόμη σιδηροδέσμιος.
Η σύγχρονη έρευνα έχει προσεγγίσει κριτικά τις πηγές που μας παραδίδουν τα γεγονότα εκφράζοντας διάφορες απόψεις ως προς τα κίνητρα και την εξέλιξη της συνομωσίας. Μια πρώτη προσέγγιση θεωρεί πως ο Λέων συνέλαβε λόγω αντιζηλίας τον Μιχαήλ ο οποίος μέχρι τη στιγμή της σύλληψής του δεν συμμετείχε σε κάποια συνωμοσία. Η δολοφονία του Λέοντος σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή οφείλεται σε ένα κλίμα δυσαρέσκειας που είχε προκαλέσει η πολιτική του Λέοντος, ο οποίος εγκαινίασε τη δεύτερη φάση της εικονομαχίας.
Μια δεύτερη προσέγγιση υποστηρίζει πως κεντρικό πρόσωπο και ενορχηστρωτής της συνωμοσίας ήταν ο Μιχαήλ. Οι πηγές οι οποίες παραθέτουν τα γεγονότα είναι κατά κύριο λόγο γραμμένες από εικονόφιλους συγγραφείς, οι οποίοι όμως δεν διστάζουν να αναφέρουν την σώφρονα πολιτική που ακολουθούσε ο Λέων Ε΄, επομένως δε μπορεί να προξένησε μια τόσο έντονη δυσαρέσκεια η οποία να έφτασε στο σημείο να ανατρέψει τον ίδιο τον αυτοκράτορα. Αντίθετα οι προσωπικές φιλοδοξίες του Μιχαήλ τον οδήγησαν σε αυτό το έγκλημα.
Επιγραμματικά, στην πολιτική ιστορία του Βυζαντίου, δεν λείπουν οι συγκρούσεις μεταξύ φιλόδοξων ανδρών, με σκοπό την άνοδό τους στον αυτοκρατορικό θρόνο. Αν και αρχικά προβλεπόταν η εκλογή του νέου αυτοκράτορα από την σύγκλητο, επικράτησε εν τέλει η κληρονομική διαδοχή του θρόνου στον πρωτότοκο υιό του αυτοκράτορα. Δεν είναι όμως λίγες οι φορές που η αρχή αυτή παραβιάστηκε από φιλόδοξους άνδρες οι οποίοι διψούσαν για εξουσία. Αυτό συνέβη και στην περίπτωση του Λέοντος Ε΄ του Αρμένιου και του Μιχαήλ Β΄ Τραυλού.
Παρά την αρχική κοινή πορεία των δύο ανδρών στο στρατόπεδο του Βαρδάνη Τούρκου, οι σχέσεις τους αργότερα δοκιμάστηκαν με τον Μιχαήλ να οδηγείται στη φυλακή με σκοπό την εκτέλεσή του χωρίς ωστόσο αυτή να πραγματοποιηθεί, αφού ο Μιχαήλ κατάφερε να οργανώσει ένα πετυχημένο σχέδιο με σκοπό τη δολοφονία του Λέοντος. Προσπαθώντας να κατανοήσουμε τα κίνητρα και τις αιτίες που οδήγησαν στη συνομωσία, δε θα πρέπει να παραβλέψουμε τον προσωπικό παράγοντα, τις φιλοδοξίες δηλαδή που έτρεφε ο Μιχαήλ για τον θρόνο και οι οποίες τελικά τον οδήγησαν στην οργάνωση αυτού του εγκλήματος. Επομένως, ως προς τις δύο προσεγγίσεις των γεγονότων φαίνεται να ευσταθεί περισσότερο εκείνη που υποστηρίζει πως ο Μιχαήλ κατέστρωσε το σχέδιο δολοφονίας, γεγονός που τον καθιστά έναν δόλιο συνωμότη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Afinogenov Dmitry (2001), The Conspiracy of Michael Traulos and the Assassination of Leo V. History and fiction, D.O.P., Vol 55, Trustees for Harvard University.
- Gkoutzioukostas, Andreas (2021), The conspiracy of Michael Traulos against Leo V: A critical approach to the primary sources and modern interpretations, Fontes Minores XIII.
- Κορρές, Θεόδωρος (1996), Λέων Ε΄ ο Αρμένιος και η εποχή του. Μια κρίσιμη δεκαετία για το Βυζάντιο, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Βάνιας.
