Της Δανάης Αγγέλου,
Οι περιορισμοί που είχαν τεθεί στην οικονομική δραστηριότητα, για τη μείωση της εξάπλωσης του Covid-19, οδήγησαν σε ύφεση και είναι πιθανή μια νέα οικονομική κρίση η οποία ίσως να είναι σημαντικά μεγαλύτερη από αυτήν του 2008. Μια οικονομική ύφεση επηρεάζει τις ζωές των ανθρώπων με πολλούς τρόπους: μέσω υψηλότερων ποσοστών ανεργίας, μειωμένης οικονομικής δραστηριότητας και της μεγαλύτερης αβεβαιότητας για τις μελλοντικές θέσεις εργασίας και εισοδήματος, αλλά ακόμη και με τον πιο απλό τρόπο, δηλαδή με τον καθημερινό «βομβαρδισμό» των δελτίων ειδήσεων και γενικότερα των ΜΜΕ για την οικονομική κρίση και τις συνέπειες που αυτή έχει, που αρκούν για να επηρεάσουν την ψυχολογία μας και την ποιότητα ζωής μας, πόσο μάλλον τα πρακτικά επακόλουθα της οικονομικής κατάρρευσης. Ένας μεγάλος όγκος οικονομικών ερευνών έχει διερευνήσει πώς η ύφεση επηρεάζει τις συμπεριφορές υγείας των ανθρώπων, τις συνθήκες υγείας και τη θνησιμότητα τους και πώς αυτά τα αποτελέσματα ποικίλλουν μεταξύ διαφορετικών γενεών και διαφορετικών κοινωνικοοικονομικών ομάδων.
Εφόσον το επίπεδο της ποιότητας ζωής πέφτει αναπόφευκτα, με το να μην μπορούν πολλά παιδιά π.χ. να καλύψουν τα έξοδα της εκπαίδευσής τους, άνθρωποι να στερούνται σημαντικά αγαθά, ώστε η λίστα με τα προϊόντα «πολυτελείας» όλο και να αυξάνεται και γενικότερα, όσα όνειρα κάνουμε για τη ζωή μας να διαπιστώνουμε ότι δεν θα καταφέρουμε ούτε έστω, να τα προσεγγίσουμε, είναι επόμενο να υπάρξουν αρνητικά επακόλουθα και στην υγεία μας, ψυχική και σωματική.
Επιπτώσεις στην ψυχική υγεία
Είναι γνωστό πως η ανεργία αποτελεί μεγάλο πρόβλημα σε περιόδους οικονομικής κρίσης. Οι ποσοτικές μελέτες δείχνουν ότι η ανεργία και η κατάθλιψη εμφανίζουν αιτιώδη σχέση. Είναι κατανοητό, πως η κατάθλιψη μειώνει την πιθανότητα επανένταξης σε μια επιβαρυμένη οικονομία και συνεπώς, οι χρόνια άνεργοι βρίσκονται με αυξημένα χρέη, επειδή η κατάθλιψη αναπόφευκτα επηρεάζει τη λειτουργικότητα των ατόμων σε όλους τους τομείς. Εκτός αυτού, την κατάθλιψη ακολουθεί το στίγμα των ψυχικών διαταραχών. Οι μελέτες δείχνουν ότι οι οικονομικές δυσκολίες οδηγούν σε αυξημένη μείζονα κατάθλιψη, με προβλήματα πληρωμής στέγασης και καταναλωτικό χρέος, που οδηγούν σε χειρότερη ψυχική υγεία. Οι ικανότητες αναμένεται να μειωθούν μετά την ανεργία, λόγω απώλειας δεξιοτήτων που μπορεί να επηρεάσουν την απόκτηση θέσεων εργασίας στο μέλλον.
Οι αρνητικές επιπτώσεις όμως δεν παρατηρούνται μόνο σε όσους χάνουν την εργασία τους. Όσοι διατηρούν τις δουλειές τους δεν παραμένουν ανεπηρέαστοι από τις επιπτώσεις της κρίσης. Το άγχος για την εργασιακή ανασφάλεια εντείνει όλα τα άλλα άγχη που μπορεί να προκύψουν και δρα ως χρόνιος στρεσογόνος παράγοντας με συσωρευτικά αποτελέσματα με την πάροδο του χρόνου. Με βάση τους πέντε παράγοντες της ψυχικής υγείας, η εργασιακή ανασφάλεια επηρεάζει την αυτονομία και τη φιλοδοξία. Η αυτονομία του ατόμου να καθορίζει και να ελέγχει τον φόρτο εργασίας του, απειλείται από τη μείωση του προσωπικού, καθώς αυτό συνήθως συνεπάγεται ότι οι υπόλοιποι εργαζόμενοι επιβαρύνονται με επιπλέον εργασία. Έτσι, η φιλοδοξία του ατόμου να επιδιώξει ευκαιρίες απασχόλησης περιορίζεται από λιγότερες επιλογές και πιο αυστηρές απαιτήσεις στην αγορά εργασίας, με αποτέλεσμα ψυχική και σωματική εξάντληση.
Επιπτώσεις στην σωματική υγεία
Η οικονομική κρίση συνήθως συνεπάγεται ότι οι πολίτες προκειμένου να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στα καθημερινά τους έξοδα θα κάνουν πολλές εκπτώσεις σε πολλά αγαθά που είναι απαραίτητα, όπως το φαγητό. Θα αποφύγουν να αγοράζουν τρόφιμα που είναι μεν πιο υγιεινά αλλά ακριβότερα, όπως τα ψάρια, ξηροί καρποί και κάποια φρούτα και λαχανικά. Θα επιλέγουν τρόφιμα πλούσια σε υδατάνθρακες, επεξεργασμένα και γλυκά που είναι φθηνά και «καλμάρουν» την πείνα, με αποτέλεσμα να αποκτούν προβλήματα υγείας λόγω του ανθυγιεινού τρόπου ζωής. Επίσης, θα αμελήσουν σημαντικές ιατρικές εξετάσεις, επειδή αυτές είτε δεν μπορούν να τις κάνουν στα δημόσια νοσοκομεία, είτε επειδή οι ουρές για ραντεβού είναι ατέλειωτες, μιας και δεν έχουν τα λεφτά πολλοί από αυτούς για τα ιδιωτικά διαγνωστικά κέντρα και θεραπευτήρια. Έτσι όμως παίζεται η ζωή τους κυριολεκτικά «στα ζάρια». Όλα αυτά μαζί, συντελούν σε σημαντική επιβάρυνση για το δημόσιο σύστημα υγείας, που σημαίνει περισσότερα περιστατικά, περισσότερες δαπάνες και καταπόνηση των γιατρών.
Επίσης, ένα σημαντικό μέρος των ανέργων θα καταφύγει και σε χρήση αλκοόλ και ουσιών. Οι έρευνες υποδεικνύουν ότι μια οικονομική ύφεση συνδέεται συχνά με την υπερβολική κατανάλωση οινοπνεύματος, έχοντας την ψευδαίσθηση ότι με αυτό τον τρόπο ξεφεύγουν, έστω και προσωρινά, από τα προβλήματα τους. Προς το συμφέρον των κερδών, κατασκευάζονται επιπλέον νέες παραλλαγές των κλασικών ποτών που –αν και είναι φθηνότερα–, έχουν ξανά καταστροφικά αποτελέσματα, λόγω της αυξημένης κατανάλωσης μαζί με την αυξημένη χρήση ουσιών.
Αν και το ζήτημα δεν αναφέρεται συχνά από τα ειδησεογραφικά πρακτορεία, εφιστά την προσοχή των ερευνητών δημόσιας υγείας, οι οποίοι εντοπίζουν συνεχώς συσχέτιση ανάμεσα στην κατάθλιψη, τις αγχώδεις διαταραχές και την οικονομική κατάσταση. Εκτός από την καταγραφή των βλαβών για την υγεία που προκύπτουν απευθείας από το στρες, πολλές μελέτες υποδεικνύουν ότι οι οικονομικές πιέσεις μπορεί επίσης να προκαλέσουν μια σειρά από ανθυγιεινές συμπεριφορές –όπως η καθιστική ζωή αλλά και το κάπνισμα–, λόγω της έλλειψης κινήτρων και της υπερβολικής εστίασης στα προβλήματα της καθημερινότητας που αποσπούν τα άτομα από το να «αφουγκραστούν» τις ανάγκες του σώματός τους.
Υπάρχουν πολλές μελέτες που εμφανίζουν συσχέτιση μεταξύ της απώλειας εργασίας και της μικρότερης διάρκειας ζωής και προβλημάτων που σχετίζονται με την υγεία. Μια μελέτη του 2009 σχετικά με τον αντίκτυπο της πετρελαϊκής κρίσης της δεκαετίας του 1980 και την επακόλουθη ύφεση στην Πενσυλβάνια, που δημοσιεύτηκε από τους οικονομολόγους Daniel Sullivan και Till von Wachter στο ‘‘Quarterly Journal of Economics’’, βρήκε ότι την χρονιά μετά την απώλεια εργασίας τους, οι εργαζόμενοι είχαν διπλάσιες πιθανότητες θνησιμότητας από οποιαδήποτε αιτία. Μάλιστα, αν και ο κίνδυνος μειώθηκε με τα χρόνια, ήταν ακόμα σημαντικά υψηλός μετά από 20 έτη. Σύμφωνα με τους συγγραφείς, εάν τέτοιες τάσεις διατηρούνταν, θα σήμαινε απώλεια στο προσδόκιμο ζωής 1-1,5 έτους για έναν εργαζόμενο που έχασε την εργασία του σε ηλικία 40 ετών.
Σήμερα, μια νέα γενιά ερευνητών εργάζεται πάνω σε αυτό. Ο κοινωνιολόγος Clemens Noelke, μεταδιδακτορικός συνεργάτης του David E. Bell στο Κέντρο Μελετών Πληθυσμού και Ανάπτυξης του Χάρβαρντ, μελετά τις επιπτώσεις της απώλειας θέσεων εργασίας στην υγεία. Μεταξύ των δεικτών υγείας που εξετάζει, είναι η θνησιμότητα, τα καρδιαγγειακά προβλήματα, η γνωστική λειτουργία, η κατάθλιψη και ανθυγιεινές συμπεριφορές, όπως το κάπνισμα και το ποτό. Φάνηκε πως τα άτομα που επηρεάζονταν ιδιαίτερα από την οικονομική κρίση υπέφεραν ή ήταν πιο πιθανό να προσβληθούν από οποιοδήποτε πρόβλημα υγείας καθώς και από κατάθλιψη. Επίσης, περίπου το ένα τρίτο των ατόμων με καρδιοπάθεια ή διαβήτη και το ένα πέμπτο των ατόμων με καρκίνο στις ΗΠΑ, κατηγορούν την οικονομική κρίση, επειδή τους οδήγησε να δαπανήσουν τις οικονομίες τους σε γιατρούς και άλλα έξοδα που σχετίζονται με τις ασθένειές τους. Γενικότερα, περίπου 4 στους 10 Αμερικανούς με καρδιοπάθεια ή διαβήτη και 1 στους 5 με καρκίνο, είπαν ότι η κρίση προσέθετε ένα επιπλέον άγχος, κάτι που καθιστούσε τη διαχείριση της ασθένειας ακόμα πιο δύσκολη.
Κλείνοντας, η πανδημία του κορονοϊού, η οποία δεν έχει εκλείψει ολοκληρωτικά ακόμη, επέφερε τεράστιες αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία που δεν έχει κλείσει εντελώς όλες τις «πληγές» από την κρίση του 2008. Μια νέα οικονομική κρίση ενδέχεται να μας βρει ακόμη πιο αδύναμους, επειδή ο περιορισμός της πανδημίας που προηγήθηκε, μας άφησε ακόμη πιο ευάλωτους ψυχολογικά για να μπορέσουμε να διαχειριστούμε μια ακόμη κρίση, σε συνδυασμό με τον πόλεμο στην Ουκρανία που επέφερε ανατιμήσεις προϊόντων και ένα βαρύ ψυχολογικό κλίμα. Ήταν εύλογο, άλλωστε, ότι οι περιορισμοί που επιβλήθηκαν στη Ρωσία θα συμπαρασύρουν την παγκόσμια και ειδικότερα, την ευρωπαϊκή οικονομία. Πλέον, μένει να δούμε αν οι οικονομικοί «στυλοβάτες» θα μπορέσουν να κρατήσουν την παγκόσμια οικονομία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Failing Economy, Failing Health, hsph.harvard.edu, διαθέσιμο εδώ
- An impact of economic slowdown on health. New evidence from 21 European countries, bmcpublichealth.biomedcentral.com, διαθέσιμο εδώ
