Της Στέλλας Παναγούλια,
Ο Νίκος Σκαλκώτας γεννήθηκε στη Χαλκίδα στις 21 Μαρτίου 1904. Είχε καταγωγή από την Τήνο και η οικογένειά του ήταν οικογένεια μουσικών με το επίθετο Σκαλκώτος. Ο πατέρας του, Αλέκος Σκαλκώτος, ήταν φλαουτίστας στη Φιλαρμονική της Χαλκίδας και άλλαξε το επίθετο της οικογένειάς του σε Σκαλκώτας, για λόγους ευφωνίας. Μόλις από τα πέντε του χρόνια άρχισε να μαθαίνει, με τη βοήθεια του θείου του, βιολί και το 1910 η οικογένειά του μετακόμισε στην Αθήνα, ώστε να έχει πρόσβαση σε ανώτερη μουσική εκπαίδευση. Ακολούθησε σπουδές στο Ωδείο Αθηνών και αποφοίτησε το 1918 με την ανώτατη διάκριση («Χρυσό Μετάλλιο») για την ερμηνεία του στο Κοντσέρτο για βιολί του Beethoven. Τα επόμενα χρόνια έπαιζε βιολί σε διάφορες εκδηλώσεις, ενώ ποιήματά του δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Νουμάς.
Το 1921 έλαβε υποτροφία από το ίδρυμα Αβέρωφ στο Βερολίνο για ανώτερες σπουδές στο βιολί και προσανατολίστηκε στη σύνθεση, με δασκάλους τον Kurt Weill, τον Philipp Jarnach και τον «πάπα της πρωτοπορίας» Arnold Schönberg, ο οποίος, μάλιστα, τον εκτιμούσε ιδιαίτερα. Συνεργάστηκαν μέχρι το 1931, καθώς τότε ο Σκαλκώτας δέχτηκε νέα υποτροφία που του προσέφερε ο Εμμανουήλ Μπενάκης. Όσο παρέμεινε στο Βερολίνο έγραψε πάνω από 70 έργα, όμως τα περισσότερα από αυτά χάθηκαν. Ενώ είχε βαθιά επιρροή και εκτιμούσε τον Schönberg, τον δάσκαλό του, δεν ακολούθησε τυφλά το δωδεκαφθογγικό σύστημα αυτού, αλλά ανέπτυξε μια δική του απόλυτα πρωτότυπη παραλλαγή.
Τον Μάιο του 1933 επέστρεψε στην Αθήνα, όταν ο δάσκαλός του, Schönberg, εξορίστηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, εξαιτίας των Ναζί. Από την πρώτη στιγμή που πάτησε το πόδι του στην πατρίδα βρέθηκε στο περιθώριο του μουσικού κυκλώματος (Φιλοκτήτης Οικονομίδης, Μανώλης Καλομοίρης, Δημήτρης Μητρόπουλος, Σπύρος Φαραντάτος), καθώς στην Ελλάδα επικρατούσαν ακόμη οι τάσεις του Ρομαντισμού και του Κλασικισμού, ενώ ο ίδιος ήταν βαθιά επηρεασμένος από τον Εξπρεσιονισμό. Η κριτική που δέχτηκε, όμως, δεν τον εμπόδισε να συνθέσει πρωτοποριακά έργα, στα οποία συνδυάζονται Ατονικά και Δωδεκαφθογγικά στοιχεία, με στοιχεία της Λαϊκής Ελληνικής παράδοσης. Μάλιστα, από το 1935 έως το 1945 είχε γράψει πάνω από 100 έργα.
Ο Νίκος Σκαλκώτας έφυγε από τη ζωή στις 20 Σεπτεμβρίου 1949, έπειτα από επιπλοκές που προκάλεσε η παραμελημένη περισφιγμένη κήλη του. Όχι μόνο δεν γεύτηκε την αναγνωρισιμότητα που του άξιζε όσο ζούσε, αλλά και δεν είχε την τύχη να ακούσει τα έργα του να παίζονται. Αξίζει να γίνει ιδιαίτερη αναφορά στο έργο του 36 Ελληνικοί Χοροί, ως το μόνο που διακρίθηκε σε κάποιες ελάχιστες εκτελέσεις όσο ο ίδιος ήταν εν ζωή. Το συνθετικό έργο του Νίκου Σκαλκωτά (πάνω από 170 κοντσέρτα, συμφωνικές σουίτες, μουσική δωματίου, χορούς και τραγούδια) έγινε ευρέως γνωστό μετά τον θάνατό του, λόγω των φίλων και θαυμαστών του, μέσω της «Εταιρεία Φίλων Σκαλκώτα» που ίδρυσαν οι φίλοι και θαυμαστές του. Προς τιμήν του ονομάστηκε πρόσφατα και το μουσικό Γυμνάσιο και Λύκειο Χαλκίδας «Νίκος Σκαλκώτας».
Σήμερα, ο Νίκος Σκαλκώτας θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς συνθέτες του 20ού αιώνα, έχοντας αφήσει πίσω του μία μοναδική μουσική κληρονομιά. Έχει αποτελέσει έμπνευση για ποικίλους μουσικούς και θεωρείται βασικός πυλώνας της ελληνικής εξπρεσιονιστικής σχολής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Νίκος Σκαλκώτας, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
- Νίκος Σκαλκώτας: Από τους κορυφαίους συνθέτες του 20ου αιώνα, imerodromos.gr, διαθέσιμο εδώ
