Της Κωνσταντίνας Μερλέμη,
Ανά τον κόσμο τα εθνικά δίκαια και δικαιικά συστήματα είναι ποικίλα. Κάθε χώρα έχει το δικό της σύστημα δικαιικής οργάνωσης, παράλληλα με το οποίο ισχύει και το διεθνές δίκαιο. Στις χώρες, μάλιστα, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως και στην Ελλάδα, εφαρμόζεται ταυτόχρονα και το ευρωπαϊκό δίκαιο. Αυτά μεταξύ τους (εθνικά και υπερεθνικά) σε ένα πρώτο επίπεδο μελέτης παρουσιάζουν τόσο σημαντικές διαφορές, ώστε να αναρωτιέται κανείς αν υπάρχει κάποιο σημείο σύγκλισης ή κοινής γραμμής. Η διαδικασία παραγωγής και το περιεχόμενο των κανόνων δικαίου, η διαδικασία απονομής δικαιοσύνης και η ευρύτερη θεώρηση την έννοιας «δίκαιο» διαφοροποιούνται ανά τις χώρες, δεδομένων και των κοινωνικοπολιτικών και ιστορικών υποβάθρων της κάθε μιας. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει κανένα σημείο σύγκλισης. Την εύρεση αυτών αναλαμβάνει το Συγκριτικό Δίκαιο.
Το Συγκριτικό Δίκαιο, το οποίο έλαβε υπόσταση στη νομική σκηνή με το πρώτο διεθνές συνέδριο συγκριτικού δικαίου στο Παρίσι το 1900, έχει ως κύρια αποστολή τη μελέτη της διαλεκτικής σχέσης που χαρακτηρίζει τα δίκαια των χωρών, την εύρεση των σημείων σύγκλισης και απόκλισης, είτε με σύγκριση των δικαίων στο σύνολο τους, οπότε κάνουμε λόγο για μακροσυγκριτική έρευνα, είτε με σύγκριση επιμέρους θεσμών, οπότε κάνουμε λόγο για μικροσυγκριτική. Είναι μία μέθοδος έρευνας, ένας κλάδος δικαίου και, ταυτόχρονα, μια ιδιότυπη μορφή θετικού δικαίου που έχει ως στόχο τη σε βάθος κατανόηση του δικαίου μέσω συγκριτικών προσεγγίσεων, αλλά και την επίτευξη της διεπιστημονικότητας, καθώς στηρίζει σημαντικά άλλες επιστήμες όχι άσχετες με τη Νομική, όπως την Κοινωνιολογία και τη Φιλοσοφία.
Αυτό που συνηθιζόταν στην ελληνική έννομη τάξη ήταν η σύγκριση των δικαίων να περιορίζεται στα Ηπειρωτικά δίκαια και κυρίως στο Γαλλικό και στο Γερμανικό. Οι κοινές ιστορικές καταβολές, η κοινή ρωμαϊκή παράδοση, αλλά και η τοπική εγγύτητα καθιστούσαν ευκολότερη τη συγκριτική μελέτη αυτών των δικαίων, με αποτέλεσμα να δίνεται ελάχιστη έως και μηδαμινή προσοχή στο Αμερικανικό δίκαιο. Το τελευταίο, βέβαια, ομολογουμένως παρουσίαζε εντονότατες διαφορές με τα Ηπειρωτικά, με αποτέλεσμα να φαίνεται ακατόρθωτο να βρεθεί έστω και ένα ουσιώδες σημείο σύγκλισης, ενώ ακόμη η Αμερική, από την πλευρά της, με την περιορισμένη γλωσσομάθεια και γενικότερα την αδιαφορία της για τις υπόλοιπες έννομες τάξεις δεν ενθάρρυνε μία ευρύτερη συγκριτική μελέτη.
Τα τελευταία χρόνια, όμως, παρατηρείται μια στροφή της Ευρώπης προς τα αμερικανικά πρότυπα. Και αυτό είναι λογικό, αν σκεφτεί κανείς την κυριαρχία της αγγλικής γλώσσας και την παγκοσμιοποίηση, που έθεσαν στο επίκεντρο την Αμερική, η οποία γρήγορα αναδείχθηκε ως μία παγκόσμια οικονομική και τεχνολογική υπερδύναμη. Αυτές οι εξελίξεις δεν άφησαν ανεπηρέαστη τη νομική επιστήμη: αναδείχθηκε η πλούσια συνταγματική εμπειρία της Αμερικής πάνω σε θέματα ομοσπονδίασης (το Ομοσπονδιακό Σύνταγμα της Αμερικής ισχύει σχεδόν χωρίς αλλαγές από το 1789, και έχει γι’ αυτό χαρακτηριστεί ως ο αρχαιότερος Καταστατικός Χάρτης σε παγκόσμιο επίπεδο), αλλά και σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Το Αμερικανικό δίκαιο είναι επίσης γνωστό για τους καινοτόμους θεσμούς που εισήγαγε, όπως είναι πχ ο νέος εμπορικός θεσμός του leasing, δηλαδή η χρηματοδοτική μίσθωση, η δικαιοχρησία (franchising), κανόνες που (οφείλουν να) διέπουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, την προστασία του περιβάλλοντος, τον αθλητισμό, την κοινωνική ασφάλιση, το δίκαιο της υγείας και της ιατρικής ευθύνης και άλλα. Ο Ευρωπαίος πρωτίστως, αλλά και ο Έλληνας νομοθέτης κατάλαβαν ότι η μελέτη του Αμερικανικού δικαίου ως πηγή έμπνευσης είναι αναγκαία για τη βελτίωση και προσαρμογή των οικείων δικαίων στις σύγχρονες εξελίξεις που φαίνεται να προεξαγγέλει η Αμερική.
Η λειτουργία του Ανώτατου Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου (ΑΟΔ), που αποτελεί το αρχαιότερο καθαρά δικαστικό όργανο ανά τον κόσμο, παρουσιάζει ενδιαφέρον με την πλούσια νομολογία του και την ιστορική του πορεία. Είναι αξιοσημείωτο ότι αποτέλεσε το δικαστήριο που επινόησε τον έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων και των πράξεων της εκτελεστικής εξουσίας, ενώ, ταυτόχρονα, καθιέρωσε την ανεξαρτησία των δικαστών και την αρχή της νομιμότητας. Θα ήταν παράδοξο η ευρωπαϊκή έννομη τάξη να αδιαφορήσει για τη μελέτη ενός δικαίου που εισήγαγε βασικές αρχές που έχουν αναδειχθεί υπέρτατες ήδη από τις αρχές της ισχύος του κοινοτικού δικαίου.
Σαφώς, το Συγκριτικό Δίκαιο ως επιστήμη της λογικής και του δικαίου δεν προβαίνει –και ορθά– στην αξιολόγηση και στον χαρακτηρισμό ενός δικαίου ως «καλύτερου ή χειρότερου» από το άλλο. Κάτι τέτοιο θα ήταν επιπόλαιο και άστοχο. Γι’ αυτό η μελέτη του Αμερικανικού δικαίου δεν πρέπει να ταυτίζεται με την «αντιγραφή του», την αυτούσια μεταφορά του στην εθνική ή ευρωπαϊκή έννομη τάξη, αλλά ούτε και με την αντίληψη ότι αποτελεί το πρότυπο προς αποφυγή. Ο εκάστοτε νομοθέτης, εθνικός ή υπερεθνικός, θα πρέπει να αντιλαμβάνεται τη συγκριτική προσέγγιση των δικαίων ως εργαλείο παροχής πληροφοριών για το πώς και το γιατί μία άλλη χώρα λειτουργεί δικαιικά με έναν συγκεκριμένο τρόπο και να τον αποδέχεται μόνο στο μέτρο που οι κανόνες της είναι προσαρμόσιμοι και συμβατοί με τα τοπικά δεδομένα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Φαίδων Ι. Κοζύρης, Εισαγωγή στο Αμερικανικό Δίκαιο (με παρατηρήσεις πάνω στην Συγκριτική Επιστήμη), Εκδόσεις Σάκκουλα, 2002
- Χριστίνα Δεληγιάννη Δημητράκου, Εισαγωγή στο Συγκριτικό Δίκαιο, Εκδόσεις Σάκκουλα
