Του Μανώλη Κουφόπουλου,
Είναι γνωστό ότι κατά τη διάρκεια των ετών το σώμα μας αλλάζει. Ορισμένες αλλαγές είναι ευεργετικές, ενώ άλλες δυσκολεύουν την καθημερινότητά μας. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της εφηβείας το μέγεθός μας, η δύναμη και η αντίληψη των πραγμάτων βελτιώνονται εκθετικά. Από την άλλη, η μέση ηλικία συνιστά μία περίοδο που τα επίπεδα των «καλών» ορμονών πέφτουν και πλήθος άλλων συμπτωμάτων, όπως είναι η κούραση και τα προβλήματα στον ύπνο, έρχονται στην επιφάνεια. Ο άνθρωπος εδώ και χιλιάδες χρόνια προσπαθεί να σταματήσει τη γήρανση και να προλάβει τον θάνατο. Πόσο μάλλον σήμερα, στην εποχή της τεχνολογίας και της ερευνητικής ιατρικής. Στα φαρμακεία, στα καταστήματα καλλυντικών, ακόμα και στα σούπερ μάρκετ, θα βρούμε δεκάδες διαφορετικά προϊόντα με τον ίδιο στόχο.
Ωστόσο, η αποτελεσματικότητά τους είναι αμφιλεγόμενη παρά τις «επιτυχείς μελέτες» που διαφημίζουν ότι έχουν πραγματοποιηθεί (συνήθως in vitro με μικρό αριθμό ατόμων και φτωχά στατιστικά αποτελέσματα). Βέβαια, να επισημάνουμε ότι παρόλο που η μετάβαση από τη νεανικότητα στο γήρας είναι μία αναπόφευκτη διαδικασία, έχουμε διάφορα βέλη στη φαρέτρα μας, ώστε να την καθυστερήσουμε και να αμβλύνουμε τα συμπτώματα. Συγκεκριμένα, στο άρθρο αυτό θα αναφερθούμε στους τρόπους με τους οποίους η άθληση και η υγιεινή διατροφή (επιστημονικά επικυρωμένα) δύνανται να πραγματοποιήσουν -και μάλιστα επιτυχώς- αυτά που οι εταιρείες υπόσχονται με κρέμες, χάπια και διάφορα άλλα σκευάσματα.
Οι αλλαγές, που διενεργούνται κατά τη γήρανση, περιλαμβάνουν σχεδόν όλο το σύνολο των ορμονών. Ορισμένες μεταβάλλονται ελάχιστα, ενώ άλλες τόσο δραματικά που απαιτούν αλλαγή στον τρόπο ζωής. Εμείς θα μιλήσουμε για τις ορμόνες του φύλου (τεστοστερόνη, οιστρογόνα, προγεστερόνη, DHEA) και για τις αυξητικές ορμόνες (hGH, IGF-1), στις οποίες οφείλονται τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης και της «ανδρόπαυσης». Είναι χρήσιμο να αναφερθούμε αρχικά στις δράσεις των ουσιών αυτών, ώστε να κατανοήσουμε τα συμπτώματα που προκαλούν οι αλλαγές τους καθώς και τις θεραπευτικές επιλογές που διαθέτουμε.
Οιστρογόνα και προγεστερόνη
Τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη είναι οι φυλετικές ορμόνες των γυναικών. Ο κύριος ρόλος τους αφορά στην ανάπτυξη των δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου και τη ρύθμιση του καταμήνιου κύκλου. Με λίγα λόγια, στόχος τους είναι η προετοιμασία της γυναίκας για την αναπαραγωγική διαδικασία. Για παράδειγμα, τα οιστρογόνα βοηθούν στην ανάπτυξη της μήτρας κατά την εφηβεία και στην πάχυνση του τοιχώματός της, ενώ η προγεστερόνη διατηρεί πεπαχυσμένο το τοίχωμα της μήτρας και αυξάνει τη libido.
Εκτός από το αναπαραγωγικό σύστημα, η δράση τους επεκτείνεται και σε άλλους ιστούς του σώματος. Από τη μία, τα οιστρογόνα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο ενεργειακό ισοζύγιο του σώματος και τον μεταβολισμό. Επιδρούν στον λιπώδη ιστό, στο πάγκρεας, στο ήπαρ και τους μυς. Το τελικό αποτέλεσμα είναι η πιο αποδοτική αξιοποίηση του λίπους (β-οξείδωση και μείωση φλεγμονής) και η μείωση της πιθανότητας εμφάνισης διαβήτη (καλύτερη λειτουργία β-κυττάρων παγκρέατος, σε συνδυασμό με τη ρύθμιση του μεταβολισμού της γλυκόζης από το ήπαρ και τους μυς). Ακόμα, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της οστικής και μυϊκής μάζας του ατόμου. Από την άλλη, η προγεστερόνη έχει ευεργετικές επιδράσεις στη λειτουργία του νευρικού συστήματος. Βοηθά στην ανάπτυξη και την επιβίωση των νευρώνων, βελτιώνει τη νοητική κατάσταση του ατόμου και δρα προστατευτικά απέναντι στις επιληπτικές κρίσεις. Ταυτόχρονα, ενισχύει τη διάθεση και τον ποιοτικό ύπνο.
Τεστοστερόνη και DHEA
Η τεστοστερόνη είναι η «ανδρική» ορμόνη και δρα αντίστοιχα με τις θηλυκές φυλετικές ορμόνες. Ειδικότερα, οδηγεί στην ανάπτυξη των δευτερογενών χαρακτηριστικών των ανδρών (πχ αύξηση τριχοφυΐας, ανάπτυξη γεννητικών οργάνων, βάθυνση φωνής). Ως προς το αναπαραγωγικό σύστημα, επάγει την αύξηση του προστάτη και την παραγωγή σπέρματος, ενώ δρα καθοριστικά στη libido και στην ικανότητα στύσης. Σχετικά με τα υπόλοιπα συστήματα, έχει ακόμα πιο ευρείες λειτουργίες από τις θηλυκές φυλετικές ορμόνες. Συγκεκριμένα, δρώντας στο νευρικό σύστημα ενισχύει τη μνήμη, τη μάθηση και τη διάθεση.
Ο πιο χαρακτηριστικός και εμφανής ρόλος της, βέβαια, είναι στην ανάπτυξη της μυϊκής και οστικής μάζας του ατόμου, που γίνεται εμφανής με την εκθετική αύξηση της ορμόνης στην εφηβεία . Μάλιστα, αυξάνει την αιμοποίηση, επικουρώντας έτσι το καρδιαγγειακό σύστημα. Τέλος, τα υψηλά επίπεδα τεστοστερόνης εξομαλύνουν τον μεταβολισμό των λιπιδίων και της γλυκόζης, προστατεύοντας μελλοντικά το άτομο από την ανάπτυξη μεταβολικού συνδρόμου.
Ως προς το DHEA, πρόκειται για ένα ασθενές ανδρογόνο. Η δράση του δεν αφορά τόσο στο αναπαραγωγικό σύστημα, αλλά κυρίως στη λειτουργία του λιπώδους ιστού. Με λίγα λόγια, αυξάνει την κατανάλωση λιπαρών οξέων και μειώνει το λίπος του σώματος.
Αυξητική ορμόνη και IGF-1
H αυξητική ορμόνη GF και ο IGF-1 (που επάγεται κυρίως από την GF) είναι οι κύριοι αναβολικοί παράγοντες του οργανισμού μας. Δηλαδή, βοηθούν στη διατήρηση και αύξηση της μάζας του σώματος και στη σωστή κατανομή του λιπώδους και μυϊκού ιστού. Μάλιστα, η δράση τους είναι τόσο σημαντική στη ρύθμιση των επιπέδων ενέργειας του οργανισμού, που χωρίς αυτούς δεν θα μπορούσαμε να επιβιώσουμε σε περιόδους νηστείας (η GH είναι μία από τις βασικές ορμόνες της νηστείας). Χαρακτηριστικό παράδειγμα των παραπάνω δράσεων είναι η μυϊκή υπερτροφία, που απαιτεί την παρουσία τους για να επιτευχθεί. Τέλος, να επισημάνουμε ότι δρουν ευεργετικά στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος.
Άθληση και διατροφή: από μηχανής θεός
Με βάση τα παραπάνω, μερικά από τα συμπτώματα που προκαλεί η δυσλειτουργία του ενδοκρινικού συστήματος είναι η μειωμένη libido, η δυσλειτουργία των γεννητικών οργάνων (δυσπαρευνία, στυτική δυσλειτουργία). Παρατηρούνται, επίσης, αλλαγές στη διάθεση και στη μάθηση, ενώ ταυτόχρονα ο ύπνος συνιστά πρόκληση. Παράλληλα, τα άτομα παραπονιούνται για απώλεια δύναμης και ευκολότερους τραυματισμούς. Τέλος, επιβαρύνεται έντονα το ενεργειακό ισοζύγιο του οργανισμού, ειδικά σε άτομα με προδιάθεση για μεταβολικό σύνδρομο και διαβήτη. Όλα τα παραπάνω, αν και δεν συμβαίνουν απαραίτητα ταυτόχρονα, φέρνουν στα όρια τον οργανισμό και αυξάνουν τον κίνδυνο για εμφάνιση άλλων νοσημάτων, αλλά κυρίως εξαντλούν το άτομο και την ψυχολογία του.
Φως στο τούνελ φαίνεται να είναι η άσκηση. Μάλιστα, μισή με μία ώρα γυμναστική (αερόβια και αναερόβια / άρση βαρών) την ημέρα, ανάλογα με το επίπεδο του καθενός, μπορεί να εξομαλύνει τα παραπάνω συμπτώματα. Αυτό συμβαίνει είτε επιδρώντας άμεσα στα μονοπάτια των επηρεασμένων ορμονών είτε μέσω διαφορετικών χημικών οδών του οργανισμού. Για παράδειγμα, η μέτρια προς έντονη άσκηση αυξάνει την τεστοστερόνη, τα οιστρογόνα, την GH και τον IGF-1. Από την άλλη, βελτιώνει τη διάθεση (ντοπαμίνη, σεροτονίνη, ενδορφίνες), τον ύπνο (ρύθμιση του κιρκάδιου ρυθμού) και τον μεταβολισμό των θρεπτικών συστατικών (ρύθμιση χρήσης σακχάρων και λιπιδίων).
Ως προς τη διατροφή να επισημάνουμε ότι, παρόλο που δεν μπορεί άμεσα να επιδράσει στα συμπτώματα, μπορεί να βοηθήσει στην άμβλυνσή τους. Για παράδειγμα, η εμμηνόπαυση προδιαθέτει το άτομο για διαβήτη και αθηρωμάτωση, αλλά δεν τα προκαλεί. Αντίθετα, μία διατροφή πλούσια σε κατεργασμένα σάκχαρα και κορεσμένα λιπαρά μπορεί να προκαλέσει ασθένεια. Με λίγα λόγια, μία ισορροπημένη διατροφή πλούσια σε λαχανικά και φρούτα (μέταλλα και ιχνοστοιχεία), με καθαρές πηγές πρωτεΐνης (αβγά, γιαούρτι, άλιπο κρέας) και ακόρεστων/ πολυακόρεστων λιπαρών (μουρουνέλαιο, ψάρια, ελιές, ελαιόλαδο) δεν επιλύει το πρόβλημα, αλλά δρα επικουρικά. Να θυμόμαστε ότι οποιαδήποτε θεραπεία και εκγύμναση δεν είναι αποτελεσματική αν η διατροφή μας είναι ανθυγιεινή.
Άλλες επιλογές
Αναμφισβήτητα, η γυμναστική και η διατροφή μπορούν να εξομαλύνουν μερικώς τις αλλαγές που διενεργούνται κατά τη διάρκεια των χρόνων. Ωστόσο, δεν είναι θαυματουργά. Συγκεκριμένα, υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις όπου η πτώση των ορμονών είναι τέτοια που η μόνη λύση είναι η συμπωματική θεραπεία ή η θεραπεία ορμονικής αποκατάστασης (hormone replacement therapy/HRT). Ως προς την πρώτη, μετά από διαπίστωση των κύριων συμπτωμάτων, ο γιατρός θα χορηγήσει θεραπεία που δεν διορθώνει το αίτιο (μείωση της συγκέντρωσης της ορμόνης), αλλά τα συμπτώματα. Από την άλλη, στην θεραπεία αποκατάστασης, μετά από ορμονολογικό έλεγχο, χορηγούμε την «προβληματική» ορμόνη ή ανάλογά της ώστε να την ανεβάσουμε στα φυσιολογικά επίπεδα.
Βέβαια, το είδος της θεραπείας θα καθοριστεί από τον θεράποντα ιατρό. Αυτό που μπορούμε να πράξουμε εμείς, ώστε να γλιτώσουμε τη λήψη φαρμάκων ή να μειώσουμε τη δόση (τα φάρμακα παρά τη θεραπευτική τους δράση έχουν παρενέργειες), είναι η αλλαγή του τρόπου ζωής με γνώμονα την άσκηση και την υγιεινή διατροφή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Physical activity and health during the menopausal transition, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- High Physical Activity Level May Reduce Menopausal Symptoms, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- Testosterone and exercise in middle-to-older aged men, ahajournals.org. Διαθέσιμο εδώ
- Exercise for health for early postmenopausal women: a systematic review of randomised controlled trials, link.springer.com. Διαθέσιμο εδώ
- Hormone treatments and preventive strategies in the aging male: whom and when to treat? semanticscholar.org. Διαθέσιμο εδώ
- Nutrition in Menopausal Women: A Narrative Review, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- Diet and exercise in middle-aged men, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
