Της Χριστίνας Γουτσίκα,
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος επηρέασε την κοινωνία της εποχής εκείνης, καθώς και τις μετέπειτα γενιές. Υπήρξε τομή για την ευρωπαϊκή κοινωνία, αφού έπρεπε στην ουσία να ανοικοδομηθεί σε υλικό επίπεδο, αλλά κυρίως σε ιδεολογικό. Το ναζιστικό καθεστώς είχε ως σκοπό τον αφανισμό όλων των εβραϊκών κοινοτήτων της Ευρώπης. Τα θύματα του Ολοκαυτώματος που ήταν Εβραίοι, ανέρχονται σε πάνω από 6 εκατομμύρια και οι λιγοστοί επιζήσαντες που γλύτωσαν από τα ναζιστικά στρατόπεδα διατηρούν ζωντανές στις μνήμες τους τις φρικαλεότητες που βίωσαν.
Η χώρα μας υπήρξε από τις χώρες που δεινοπάθησαν περισσότερο από τον ναζισμό εξαιτίας των αντιποίνων, αλλά και επειδή στάλθηκε σχεδόν η πλειονότητα των Εβραίων της Ελλάδας στα στρατόπεδα εξόντωσης. Για παράδειγμα, από τη Θεσσαλονίκη που αποτελούσε την πιο ακμάζουσα και ισχυρή εβραϊκή κοινότητα, το 80% περίπου στάλθηκε είτε στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου είτε στην Τρεμπλίνκα. Το μεγαλύτερο μέρος των θυμάτων στην Ευρώπη δεν επιθυμούσε να επιστρέψει στην πατρίδα του και προτιμούσε να μεταναστεύσει προς τις Η.Π.Α. ή την Παλαιστίνη. Οι μερικές χιλιάδες που κατάφεραν να επιστρέψουν μετά τον πόλεμο είτε βρισκόντουσαν στα στρατόπεδα είτε κρυμμένοι στα βουνά, ενώ έπρεπε να αντιμετωπίσουν νέα προβλήματα, γιατί η Ελλάδα βρισκόταν σε οικονομική ένδεια και πολιτική αστάθεια, μια πολιτική αστάθεια που το αποκορύφωμά της θα ήταν ένας αιματηρός εμφύλιος.
Η σαφής ανεπάρκεια του κρατικού μηχανισμού οδήγησε τους Εβραίους να απευθυνθούν σε διεθνείς οργανώσεις για βοήθεια. Το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο (ΚΙΣ) αποτελούσε (και εξακολουθεί να αποτελεί) τον νομικό εκπρόσωπο των εβραϊκών κοινοτήτων και ερχόταν σε επικοινωνία με τις οργανώσεις. Οι κύριες οργανώσεις που ασχολήθηκαν με την αποκατάσταση των Εβραίων της Ευρώπης και φυσικά και της Ελλάδας ήταν η UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration). Η UNNRA ασχολήθηκε γενικότερα με την αποκατάσταση όλων όσοι επλήγησαν από τον πόλεμο), η JOINT (American Joint Distribution Committee Conference) που ασχολήθηκε αποκλειστικά με τους Εβραίους, και η ORT (Organisation for Rehabilitation through Training), που ασχολήθηκε με την εκπαίδευση και την επαγγελματική αποκατάσταση των Εβραίων. Φυσικά, υπήρχαν και άλλες οργανώσεις που χορήγησαν βοήθεια, όπως το Εβραϊκό Πρακτορείο, ο Ερυθρός Σταυρός, ο Σύλλογος Ισραηλιτών Θεσσαλονίκης εξ Αμερικής, κ.α., απλώς οι παραπάνω τρεις είχαν τη μεγαλύτερη συνεισφορά και, ειδικότερα, η JOINT συνεισέφερε στις αποδεκατισμένες εβραϊκές κοινότητες. Επίσης, το μεγαλύτερο μέρος της βοήθειας αφορούσε κυρίως τις μεγάλες πόλεις π.χ. Αθήνα, Θεσσαλονίκη.
Τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι Εβραίοι ήταν το ζήτημα της στέγασης, της υλικών και ιατρικών αναγκών και βέβαια της επαγγελματικής αποκατάστασης. Το πρώτο, δηλαδή η επιστροφή των εβραϊκών περιουσιών, ήταν ένα ακανθώδες και διαφιλονικούμενο ζήτημα των εβραϊκών κοινοτήτων με το ελληνικό κράτος. Η παροχή ανθρωπιστικής και ιατρικής βοήθειας αποτελούσε πρωταρχική προτεραιότητα της JOINT και του Ερυθρού Σταυρού. Ευθύς αμέσως από το 1945, η παροχή υλικής και ιατρικής βοήθειας προς τους απόρους ήταν σημαντική. Για παράδειγμα, η καταπολέμηση ασθενειών, όπως η φυματίωση, ήταν ένα ζήτημα που αντιμετώπισε η JOINT. Επιπλέον, βοήθησε και στην εκπαίδευση και την επαγγελματική αποκατάσταση των ανέργων με τη δημιουργία παιδικού κέντρου, την οργάνωση παιδικών κατασκηνώσεων και συναγωγών που θα διατηρούσαν ζωντανή τη θρησκευτική κληρονομιά. Για παράδειγμα, στα τέλη του 1946 εκμεταλλεύτηκε ένα εγκαταλελειμμένο κοινοτικό κτίριο στη Θεσσαλονίκη και το αξιοποίησε, κάνοντάς το εκπαιδευτικό και κοινωνικό κέντρο για τη νεολαία που, μάλιστα, γιόρταζε εβραϊκές γιορτές.
Η άλλη οργάνωση που ήταν υπεύθυνη για την εκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση των Εβραίων ήταν η ORT. Οι αξιωματούχοι της ORT αξιολόγησαν την κατάσταση και τις ανάγκες της κοινωνίας και ξεκίνησαν δουλειά. Εκμεταλλεύτηκαν ένα αχρησιμοποίητο εργοστάσιο στο κέντρο της πρωτεύουσας και το μετέτρεψαν σε δικές τους σχολικές εγκαταστάσεις, με καινούρια μηχανήματα και εργαλεία. Η δράση της ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 1948 και βασιζόμενη στο προηγούμενο πρόγραμμα της JOINT – που δραστηριοποιήθηκε μέχρι το 1951 – οργάνωσε επαγγελματικά μαθήματα κοπτικής και ραπτικής για τα κορίτσια και ηλεκτροσυγκόλλησης για τα αγόρια. Μάλιστα, με τον δεύτερο χρόνο φοίτησης στα μαθήματα ηλεκτροσυγκόλλησης, είχαν την δυνατότητα να έχουν άδεια ηλεκτρολόγου.
Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι η όλη διαδικασία παροχής βοήθειας έγινε με ομαλότητα. Στα πρώτα χρόνια υπήρξε ζήτημα νομιμότητας της δράσης τους και γενικότερα σ’ όλη τη διάρκεια της βοήθειας υπήρξαν προστριβές και συγκρούσεις. Αρχικά, μεταξύ των οργανώσεων για το ποια θα έχει την πρωτοκαθεδρία, ύστερα μεταξύ οργανώσεων και κράτους εξαιτίας της καχυποψίας του δεύτερου, αλλά και μεταξύ οργανώσεων και Εβραίων, καθώς προέκυψαν ζητήματα σχετικά με το κατά πόσο ήταν ζημιωμένοι οι Έλληνες Εβραίοι σε σχέση με τους Εβραίους που έρχονταν από το εξωτερικό.
Αν και οι οργανώσεις πραγματικά προσέφεραν στις αποδεκατισμένες εβραϊκές κοινότητες με στόχο να ορθοποδήσουν, το ζήτημα της αποκατάστασης των Εβραίων της Ελλάδας παρέμενε μακροχρόνιο και δυσεπίλυτο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μόλχο, Ρ. (2015), Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων – Μελέτες Ιστορίας και Μνήμης, Τρίτη Έκδοση, Αθήνα: Πατάκης.
- Fleming, K. E. (2009), Ιστορία των Ελλήνων Εβραίων, Μετάφραση Νίκος Γάσπαρης, Αθήνα: Οδυσσέας.
- ORT in Greece, ortarchive.ort.org, Διαθέσιμο εδώ
