Του Ιωάννη Περγαντή,
Η φύση της αρχαϊκής κοινωνίας ήταν ως επί το πλείστον αριστοκρατική. Πλούσιες και κραταιές οικογένειες, οι οποίες ασκούσαν πολιτική και κοινωνική επιρροή, βρίσκονταν απέναντι από τους μικροκαλλιεργητές και μικροεισοδηματίες, οι οποίοι έπεφταν συχνά θύματα των εκμεταλλεύσεων και δολοπλοκιών των δυνατών. Η κοινωνία αυτή διαθέτει αρκετές πλευρές και εκφάνσεις, κυρίως όσον αφορά τους αριστοκράτες, οι οποίες είναι άξιες προς μελέτη. Στο συγκεκριμένο άρθρο θα εμβαθύνουμε στις διάφορες πτυχές των αριστοκρατών της αρχαϊκής Ελλάδας, σε πρακτικές αλλά και καθιερωμένους θεσμούς.
Η φύση της αριστοκρατίας έγκειται σε έναν καθοριστικό παράγοντα: την οικογένεια και τους έντονους δεσμούς της. Αυτή η ανάγκη της σύσφιξης της οικογένειας αντικατοπτρίζεται στον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας. Βασική κοινωνικό-οικονομική μονάδα της αριστοκρατικής κοινωνίας ήταν ο οίκος, στον οποίο άνηκαν μέλη της ίδιας οικογένειας. Στο πλαίσιο του οίκου ήταν συγκεντρωμένη όλη οικογενειακή περιουσία, την οποία διαχειρίζονταν τα άρρενα μέλη της και η οποία περιελάμβανε κυρίως εκτάσεις γης. Στον οίκο διέμεναν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του άνδρες, ενώ οι γυναίκες γίνονταν μέλη μετά από γάμους με άλλες σημαντικές οικογένειες. Εκτός από οικονομική και κοινωνική λειτουργία, στον οίκο λάμβαναν μέρος και θρησκευτικές τελετουργίες, οι οποίες γίνονταν προς τιμήν των νεκρών απογόνων. Γενικότερα, ο οίκος αποτελεί τον συνδετικό κρίκο μιας οικογένειας, ο οποίος της προσδίδει τη δυναμική και το κύρος ώστε να προωθήσει τα προσωπικά της συμφέροντα.
Πέρα από τους μεμονωμένους οίκους, συχνά λάμβαναν μέρος γάμοι οι οποίοι λειτουργούσαν ως συμμαχίες μεταξύ δύο οίκων. Κατά κανόνα, η μια οικογένεια διέθετε ένα θηλυκό της μέλος προς γάμο με ένα άρρεν μέλος μιας άλλης οικογένειας, προσδοκώντας συνεργασία και αλληλοϋποστήριξη. Η γυναίκα μετά το γάμο μετακόμιζε στον οίκο του άνδρα της, μαζί και με την κινητή και ακίνητη περιουσία της, η οποία μερικές φορές έμενε υπό την κατοχή της και την μετεβίβαζε αργότερα στα παιδιά της. Η επιγαμία αυτή μπορούσε να λάβει μέρος εντός αλλά και εκτός μιας κοινωνίας. Η εντός κοινωνίας επιγαμία στόχευε στην γαιοκτητική ενδυνάμωση ισχυρών οικογενειών, ενώ η εκτός κοινωνίας γινόταν για την εύρεση στηρίγματος και συμμάχων.
Όσον αφορά τους θεσμούς της αριστοκρατίας, οι πιο χαρακτηριστικές πτυχές της κοινωνική ζωής τους ήταν το κυνήγι και οι αγώνες. Σχετικά με την πρώτη, το κυνήγι διαθέτει αθλητική και κοινωνική λειτουργία στο πλαίσιο μιας αριστοκρατικής κοινωνίας. Η έντονη κόπωση για το κυνήγι του θηράματος, εκτός από εκγύμναση, προετοιμάζει τον άνδρα πολεμικά, παρέχοντάς του μια αξιόλογη στρατιωτική εκπαίδευση. Εκτός αυτού, η κοινωνική σύσφιξη διαδραματίζει και αυτή μείζον ρόλο στο κυνήγι. Με την καθολική συνεργασία στο πλαίσιο της κοινωνίας, οι αριστοκρατικές οικογένειες έρχονται πιο κοντά με την ανάπτυξη ενός αισθήματος ισοτιμίας μεταξύ τους. Η βελτίωση των διαπροσωπικών τους σχέσεων έχει ως αποτέλεσμα τον συνασπισμό και την συγκροτημένη προώθηση των συμφερόντων τους, δημιουργώντας δυναμικούς πόλους αριστοκρατών.
Από την άλλη, οι αγώνες ανταποκρίνονται στην ανάγκη των αριστοκρατών να αναδείξουν τον εαυτό τους. Με τη διεξαγωγή αθλητικών και μουσικών αγώνων, τα άτομα που λάμβαναν μέρος προσδοκούσαν υστεροφημία και λατρεία, καθώς η ανάδειξη σε αυτές τις εκδηλώσεις προσέφερε μεγάλο κύρος στους νικητές. Το δάφνινο στεφάνι το οποίο κέρδιζαν ήταν απλά διακοσμητικό, με τη φήμη που ακολουθεί τη νίκη να είναι το μοναδικό κίνητρο των διαγωνιζόμενων. Πέρα από το κύρος και τη φήμη, η εκγύμναση και σε αυτή τη περίπτωση αποσκοπεί στην πολεμική ετοιμότητα των πολεμιστών, με εξάσκηση στην χρήση όπλων και σχηματισμούς μάχης.
Τέλος, ένας άλλος θεσμός της αριστοκρατικής κοινωνίας ήταν αυτός της φιλοξενίας. Αυτός ο θεσμός ήταν άρρηκτα συνδεδεμένος με την αρχαιοελληνική κοινωνίας καθ’ όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας, αλλά εκείνη τη περίοδο λαμβάνει σάρκα και οστά. Η φιλοξενία προβλέπει τη παροχή βοήθειας σε ένα ξένο πρόσωπο, χωρίς φιλικές ή συγγενικές σχέσεις, το οποίο βρίσκεται σε άμεση ανάγκη. Η ανάγκη αυτή μπορεί να περιλαμβάνει μια απλή ολιγοήμερη φιλοξενία, ακόμη και παροχή πόρων ή και στρατιωτικής βοήθειας. Το σημαντικό στοιχείο στην προκειμένη περίπτωση είναι ότι η βοήθεια αυτή παρέχεται αποκλειστικά σε άλλους αριστοκράτες και όχι στον οποιοδήποτε. Αυτή η αποκλειστικότητα επιβεβαιώνει για ακόμη μια φορά την ανάγκη σύσφιξης των σχέσεων μεταξύ των αριστοκρατικών οικογενειών, με την από κοινού προώθηση συμφερόντων τους.
Η αρχαϊκή αριστοκρατική κοινωνία διαθέτει αρκετές πτυχές, οι οποίες όμως πηγάζουν από την ίδια ανάγκη: αυτή της εξασφάλισης της δύναμης και των συμφερόντων. Αυτό επιτυγχάνεται με από κοινού συνεργασία φατριών, αλλά και με προσπάθειες ανάδειξης μελών της εκάστοτε οικογένειας. Η εξασφάλιση, όμως, της δυναμικής και της επιρροής των οικογενειών αποτελεί ο υπέρτατος και μείζων στόχος τους, γύρω από τον οποίο περιστρέφεται ολόκληρη η κοινωνική τους ζωή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Orrieux, Claude, Schmitt Pantel, Pauline (2018), Αρχαία ελληνική ιστορία, Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg.
- Wilcken, Ulrich (1976), Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.
