Του Γιάννη Μάρκελλου,
Κάλλιστα καταλαβαίνει κανείς, ότι η Θρησκεία καθίσταται ορισμένες φορές ένα διαχρονικό πρόβλημα. Η Θρησκεία ως κοινωνικό φαινόμενο στοχεύει τη σύνδεσή της με το υπερφυσικό, το οποίο κατακτάται κάτω από ορισμένους ηθικούς κώδικες, αξίες και τελετουργικά. Πολλές Θρησκείες στο διάβα των αιώνων σφυρηλατήθηκαν ως αφηγήματα λόγω των ιερών ιστοριών και των συμβόλων που χρησιμοποιούνταν για να εξηγήσουν την απαρχή και το επέκεινα της ζωής.
Ετυμολογικά, η λέξη Θρησκεία στη λατινική γλώσσα αποδίδεται με τη λέξη “relegere” που σημαίνει συνδέομαι, επιστρέφω και στην Ελληνική γλώσσα μια ερμηνεία τη συνδέει με το ρήμα «θρώσκω» που σημαίνει πηδώ, αναπηδώ. Για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, αυτά τα οποία τίθενται στο παρόν άρθρο ως ερωτήματα είναι κατά πόσο υπάρχει γεωγραφική μεταβλητότητα της Θρησκείας, η διάδραση της πίστης στη δημόσια σφαίρα και τελικά τι δείχνουν οι τάσεις που διέπονται από το φαινόμενο της εχθρότητας με θρησκευτικό υπόβαθρο. Όλα αυτά φαίνονται στην πραγματικότητα με τη συστηματική εργασία, η οποία έχει ήδη συμβάλει στο να μην έχουν λυθεί οι προαναφερθείσες προβληματικές συνιστώσες.
Η σημασία του διαθρησκειακού διαλόγου, προκειμένου να γίνει περισσότερο κατανοητή σε όλους τους κοινωνικούς ιστούς μέσα στους οποίους δραστηριοποιούνται οι άνθρωποι, είναι η αξιοποίηση των μεθοδολογικών εργαλείων. Τα μεθοδολογικά εργαλεία είναι η συνεισφορά της ιστορίας, της θρησκειολογίας, της πολιτισμικής και κοινωνικής ανθρωπολογίας. Ο διαθρησκειακός διάλογος στην ιστορική του πορεία είχε διάφορες εκφάνσεις. Πρώτον, γινόταν μέσα από πάγια αιτήματα των πολιτών σχετικά με το δικαίωμα του πιστεύειν και δεύτερον, με αυτοκρατορικά διατάγματα και αποφάσεις θρησκευτικών συνόδων που επεδίωκαν την εξάλειψη των αντιπάλων.
A. Θρησκευτική σφαίρα
Ο διαθρησκειακός διάλογος είναι κάτι νέο ηλικιακά στην ιστορία του κόσμου, αφού δεν ξεπερνάει τα εκατό έτη συστηματικής εργασίας. Βέβαια, ενώ ο διαθρησκειακός διάλογος κυοφορήθηκε κάτω από τις ιδέες προώθησης του διαλόγου, υπάρχουν και κάποιες επιφυλάξεις. Ο διαθρησκειακός διάλογος θα μπορούσε να βλάψει την ευαίσθητη πλευρά των θρησκειών και να οδηγηθούμε στον συγκρητισμό. Παρ’ όλα αυτά, ο διαθρησκειακός διάλογος είχε παρά πολλά οφέλη, αφού έδινε την ευκαιρία να αποκατασταθούν διάφορες παρανοήσεις και οι θρησκευτικοί ηγέτες να γνωρίσουν καλύτερη την παράδοση και τη θρησκευτική ιδιοπροσωπία.
B. Καθολικισμός
Το 1893 γίνεται το «Κοινοβούλιο των Θρησκειών» και έτσι έχουμε την απαρχή του διαλόγου σε παγκόσμιο επίπεδο. Εκατό χρόνια μετά, το 1993, πραγματοποιήθηκαν μια σειρά από διασκέψεις με τίτλο «Κοινοβούλιο των Θρησκειών του κόσμου» με κεντρικό ομιλητή τον Dalai Lama. To 1993 συν τοις άλλοις πραγματοποιείται και μια παγκόσμια διακήρυξη προς μια παγκόσμια ηθική που είχε ως αρχή «συμπεριφέρσου όπως θες». Οι τέσσερις διακηρύξεις της Παγκόσμιας Ηθικής ήταν: 1. Δέσμευση σε μια κουλτούρα μη βίας και σεβασμού για τη ζωή 2. Δέσμευση για έναν πολιτισμό αλληλεγγύης και δίκαιης οικονομικής τάξης 3. Δέσμευση σε μια κουλτούρα ανοχής και έναν αληθινό τρόπο ζωής 4. Δέσμευση για ένα πολιτισμό ίσων δικαιωμάτων μεταξύ ανδρών και γυναικών.
Ο μεγαλύτερος από ιστορικής άποψης σταθμός είναι η δεκαετία του 1960, όπου η Β΄ Βατικανή Σύνοδος ήταν πιο ανοιχτή σε νέες κατακτήσεις, όπως σημειώνει ο Δημήτριος Χαμπεσής. Η Β΄ Βατικανή Σύνοδος δημιούργησε μια νέα εκκλησιολογική θεωρία, η οποία είχε τρία χαρακτηριστικά: α) η διακήρυξη της οικουμενικής αδελφότητας των Χριστιανών β) η μία και Μόνη Εκκλησία του Χριστού είναι παρούσα έστω και ατελώς στις εκτός Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, Χριστιανικές κοινότητες γ) και ότι μεταξύ αυτών που λαμβάνουν το χρίσμα –είναι βαπτισμένοι δηλαδή– υπάρχει μια θεμελιώδης ενότητα, τύπος δηλαδή της τριαδικής communion. Η Β΄ Βατικανή Σύνοδος έδωσε το έναυσμα έτσι ώστε οι Ρωμαιοκαθολικοί να οδηγηθούν στην Οικουμενική κίνηση. Από αυτήν την Σύνοδο ακόμη ξεχωρίζουμε και την εγκύκλιο περί της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (Diginitatis Humanae), η οποία συν τοις άλλοις αναφέρεται στη θρησκευτική ελευθερία.
Η πιο πρόσφατη διακήρυξη αποτελεί το Dominus Iesus, το 2000, που εκτός από την καθολικότητα του Ιησού Χριστού παρουσιάζει και την Καθολική Εκκλησία ανοιχτή προς τα άλλα δόγματα διακηρύσσοντας το Extra Ecclesiam Nulla Salus (ότι εκτός εκκλησίας δεν σώζεται κανείς). Βασικό χαρακτηριστικό αυτού αποτελεί το ότι υπάρχει δυνατότητα σωτηρίας και για αυτούς στους οποίους δεν δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσουν τον Χριστό.
Γ. Ορθοδοξία
Η Ανατολική Εκκλησία εν μέσω ενός ταραχώδους τοπίου υπήρξε και αυτή δραστήρια ενώπιον του γενικευμένου από άποψης πολεμικού τοπίου. Στον αντίποδα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το κίνημα του Οικουμενισμού θεωρήθηκε το αντίδοτο στο ταραγμένο πολεμικό σκηνικό με αποδέκτες αρκετά Χριστιανικά δόγματα. Εξέλιξη του κινήματος του Οικουμενισμού υπήρξε το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών, το οποίο μέχρι και σήμερα επιτελεί ένα πολυδιάστατο έργο. Το Παγκόσμιο Συμβούλιο των Εκκλησιών δεν έκρυψε τον προβληματισμό των Βορειοανατολικών Εκκλησιών για τον απάνθρωπο τρόπο συμπεριφοράς απέναντι στους Εβραίους.
Η Α΄ Πανορθόδοξη Διάσκεψη στη Ρόδο το 1961 απετέλεσε η καλύτερη έκφραση της συμβολής των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών για την επικράτηση των Χριστιανικών ιδεωδών, της ειρήνης, της ελευθερίας, της αγάπης και της αδελφοσύνης μεταξύ των λαών. Πρωτεργάτης του διορθόδοξου οράματος αποτελεί ο πολιός Μητροπολίτης Χαλκηδόνος Κυρός Μελίτων, ο σοφός, συνετός και απαράμιλλος διάκονος αυτού του οράματος και ακατάβλητος υπέρμαχος της πανορθοδόξου ενότητος. Οι Εισηγητικοί του λόγοι αποτελούν μνημειώδη κείμενα αφυπνίσεως, μεταξύ άλλων θα σημειώσει «…η Ορθοδοξία εν συντονισμώ απεργάζεται μεν την εαυτής οικοδομήν και αύξησιν εν Κυρίω, πιστή δε εις εαυτήν, ως έκφρασις και βίωσις του ακραιφνούς χριστιανικού πνεύματος, αναζητεί τους τρόπους και τα μέσα, δι’ ων θα θέση τους θησαυρούς αυτής, θησαυρούς της Μιάς, Αγίας, Καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας, εν πολλώ φόβω Θεού και βαθεία συναισθήσει της αγίας ευθύνης αυτής, και προσευχή και ταπεινώσει, προ παντός δε αγάπη πολλή, εις την διακονίαν της χριστιανοσύνης καθόλου, εις την υπηρεσίαν πάντων των επί γης ανθρώπων, Χριστόν καταγγέλουσα και καταλλαγήν ευαγγελιζομένη και εργαζομένη…».
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο για την προαγωγή του διαθρησκειακού διαλόγου ίδρυσε το 1996 στο Chambesy της Γενεύης το ορθόδοξο κέντρο, προκειμένου το σεπτό κέντρο να επαυξήσει τις δραστηριότητές του στους διαθρησκειακούς διαλόγους. Ως υψιπέτης της ακριβούς θεολογίας ο Πατριάρχης Αθηναγόρας σμίλευσε τη θεμελίωση της διαθρησκειακής συνεργασίας και αποτελεί φωτεινό μετέωρο της σύγχρονης περιόδου. Στο πλαίσιο αυτό να αναφερθεί η Α΄ Προσυνοδική Πανορθόδοξη διάσκεψη το 1976 στο Chambesy, που είχε ως απώτερο σκοπό την εξάλειψη του φανατισμού και τη συμφιλίωση των λαών.
Δ. Συνθήκη της Λισαβόνας
Η Αρχιτεκτονική της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελούσε και αποτελεί ένα οικοδόμημα που θυμίζει τις ξυλοκατασκευές του 10ου αιώνα π.Χ., χρειάζεται δηλαδή εντατικοποίηση των διαδικασιών προς την επίτευξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Το άρθρο 17 της Συνθήκης της Λισαβόνας βρίσκει τον διαθρησκειακό διάλογο να αναβιβάζεται σε νόμο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η νομική κατοχύρωση του διαθρησκειακού διαλόγου έδωσε την ευκαιρία να ανοιχτεί ένας δρόμος προκειμένου να αναπτυχθεί συνεργασία μεταξύ ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, των Εκκλησιών και όλων των άλλων θρησκευτικών ενώσεων. Γενεσιουργός αιτία ήταν ο Jacques Delors, ο οποίος έζησε την πτώση του τείχους του Βερολίνου και στόχευε όχι σε μια εξισορρόπηση των συμφερόντων των Ευρωπαϊκών λαών, αλλά στην συγχώνευσή τους για το κοινό καλό.
Υπό την επιταγή του Κυρίου Μαθητεύσατε πάντα τα έθνη συμπυκνώνεται όλη η αποστολή της σύγχρονης Εκκλησίας. Η Εκκλησία καλείται να αποκτήσει μια διαλεκτική, η οποία να ανταποκρίνονται στις σύγχρονες αενάως μεταβαλλόμενες συνθήκες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ζιάκας Δ. Γρηγόριος & Ζιάκα Αγγελική, Διαθρησκειακός διάλογος, Μακεδονία: Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
- Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Κύριος Ιερόθεος, H B΄ Βατικανή Σύνοδος και η νέα Θεολογία και η νέα εκκλησιολογία της, διαθέσιμο εδώ
- Χαμπεσής, Δημήτριος (2017), Ο διαθρησκειακός διάλογος στο φως της πολιτισμικής διπλωματίας και του πολιτικού φιλελευθερισμού, Διατριβή Πάντειου Πανεπιστήμιου, διαθέσιμο εδώ
