Της Μαρίας Κουλούρη,
Η ποίηση του Καβάφη είναι γνωστή για την ακριβολογία, την απλότητα και τον ρεαλισμό της. Η γλώσσα της χαρακτηρίζεται ως λόγια με τύπους της δημοτικής και της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, συχνά απουσιάζει η στίξη, ενώ το μέτρο της είναι ιαμβικό. Σημαντική, επίσης, είναι και η χρήση συμβολισμών εμπνευσμένων από τους μύθους της κλασικής αρχαιότητας, της ελληνικής μυθολογίας και του Βυζαντίου, αλλά και σημαντικών ιστορικών προσώπων. Είναι ευρέως γνωστό πως ο Κωνσταντίνος Καβάφης επηρεάστηκε όσο κανένας άλλος ποιητής από την αρχαία ελληνική ιστορία και κυρίως τις αποτυχίες της. Το 1901 έγραψε ένα ποίημα τέτοιου είδους θεματολογίας, τις Θερμοπύλες, το οποίο κυκλοφόρησε το 1903.
Τα ποιήματα του Καβάφη χωρίζονται σε 3 κατηγορίες, τα ιστορικά, τα διδακτικά-φιλοσοφικά και τα αισθησιακά-ηδονικά. Το ποίημα Θερμοπύλες, αν και αναφέρεται σε ιστορικό γεγονός, ανήκει στην κατηγορία των διδακτικών-φιλοσοφικών, καθώς το ιστορικό γεγονός της μάχης των Θερμοπυλών χρησιμοποιείται ως αφορμή για να εγκωμιαστούν όσοι μένουν πιστοί στα ιδανικά και τις αξίες τους ακόμη και αν γνωρίζουν πως θα ηττηθούν. Αυτή είναι και η βασική ιδέα του ποιήματος, δηλαδή πως υπάρχουν άνθρωποι που κρατούν μέχρι τέλους την πίστη στο χρέος και στον ηθικό κώδικα που διακατέχει τη ζωή τους. Το ποίημα χαρακτηρίζεται ως συμβολικό, ενώ η μορφή του θυμίζει τα αρχαία επιγράμματα. Το επίγραμμα αρχικά ήταν οτιδήποτε ήταν σύντομα γραμμένο σε επιγραφή. Στη συνέχεια, σήμαινε κάθε σύντομο ποίημα, γραμμένο σε ελεγειακό μέτρο, με απλότητα και στοχασμό, το οποίο περιέγραφε την ιστορία του νεκρού και ήταν αναθηματικό ή επιτύμβιο. Τα επιγράμματα ήταν χαραγμένα σε τάφους, αναθηματικές στήλες και ναούς.
Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Από τους πρώτους δύο στίχους κιόλας ο Καβάφης παραλληλίζει τις αξίες του ιστορικού γεγονότος με αυτές που επικρατούν στη σύγχρονη εποχή. Γνωρίζουμε πως η μάχη των Θερμοπυλών συνέβη το 480 π.Χ. στις Θερμοπύλες Φθιώτιδας ανάμεσα σε Έλληνες και Πέρσες. Για 2 ολόκληρες ημέρες οι Έλληνες, αν και πολύ λιγότεροι αριθμητικά, αντιστέκονταν με επιτυχία, ώσπου την τρίτη ημέρα ένας Έλληνας της περιοχής, ο Εφιάλτης, τους πρόδωσε και οδήγησε τους Πέρσες σε αυτούς. Τότε ο Λεωνίδας έδωσε την εντολή στους Έλληνες να υποχωρήσουν κι έμεινε με 300 Σπαρτιάτες, 400 Θεσπιείς και 400 Θηβαίους να μάχονται, ώσπου έπεσαν γενναία στο πεδίο της μάχης. Έτσι, οι Θερμοπύλες έγιναν το σύμβολο της γενναιότητας και της προσήλωσης των ανθρώπων στους στόχους τους. Σε αυτούς τους πρώτους στίχους, λοιπόν, αποδίδεται ένας φόρος τιμής σε όσους προασπίζουν τις αξίες των Θερμοπυλών.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες· […]
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.
Στους επόμενους 7 στίχους ο Καβάφης εστιάζει στους ανθρώπους της σύγχρονης εποχής με μια αναλογία. Συγκεκριμένα, σε αυτούς τους στίχους φαίνεται να περιγράφει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα αυτών των ανθρώπων που ακολουθούν και υποστηρίζουν αξίες όπως η δικαιοσύνη, η γενναιότητα, η κατανόηση και η μεγαλοψυχία. Αυτοί οι άνθρωποι είναι δίκαιοι, υπεύθυνοι, γενναιόδωροι και ειλικρινείς, ενώ δεν διστάζουν ποτέ να αγωνιστούν ως το τέλος του σκοπού τους, ακόμα και αν γνωρίζουν πως η έκβαση της προσπάθειάς τους θα είναι αρνητική. Οι αξίες αυτές, βέβαια, παρουσιάζουν μια διπλή οπτική στην καβαφική ποίηση. Η δικαιοσύνη πρέπει να συνοδεύεται από ευσπλαχνία, η γενναιοδωρία δεν αφορά τη συνδρομή αλλά τη διάθεση που την εμπνέει και η ειλικρίνεια πρέπει να συνοδεύεται με επιείκεια απέναντι σε όσους λένε ψέματα.
Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει […]
κι οι Μήδοι επιτέλους θα διαβούνε.
Οι τελευταίοι στίχοι του ποιήματος φαίνεται να αποτελούν τον «πυρήνα» του θεματικού του κέντρου. Εδώ φαίνεται η πραγματική αξία αυτών των ανθρώπων και αποδίδεται απολύτως η έννοια των Θερμοπυλών, δηλαδή η προσπάθεια παρά τη γνώση της κακής έκβασης. Χρειάζεται σοφία, ώστε να επιμένεις χωρίς να μην υποχωρείς από τα ιδανικά σου, παρόλο που βλέπεις την επερχόμενη «ήττα» σου. Οι Έλληνες στη μάχη των Θερμοπυλών υπερασπίζονται μέχρι το τέλος την πατρίδα τους, παρόλο που γνωρίζουν ότι θα χάσουν από τους πολύ περισσότερους αριθμητικά Πέρσες. Έτσι και οι άνθρωποι στις Θερμοπύλες του Καβάφη δεν λαμβάνουν υπόψιν την πιθανότητα του να τα χάσουν όλα, αλλά τολμούν και υποστηρίζουν μέχρι τέλους τις απόψεις και τους στόχους τους.
Εν κατακλείδι, σημαντικοί και αξιοσημείωτοι είναι και οι συμβολισμοί του ποιήματος. Οι Θερμοπύλες συμβολίζουν την ανυποχώρητη προσπάθεια για τα ιδανικά και τις αξίες του ανθρώπου, η οποία δεν υπολογίζει τη «μοιραία» κατάληξή της και οδηγεί στην αυτοθυσία με κάθε κόστος. Ο Εφιάλτης συμβολίζει την προδοσία –είτε εξωτερικών είτε εσωτερικών παραγόντων– η οποία επιχειρεί να αποπροσανατολίσει τον άνθρωπο από τους στόχους του και να παρεκκλίνει της προσπάθειάς του. Τέλος, οι Μήδοι συμβολίζουν τους εχθρούς του ανθρώπου, τα εμπόδια και τις αντίθετες δυνάμεις που οδηγούν στην καταστροφή και την ήττα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Ανάλυση για τις Θερμοπύλες του Κ.Π. Καβάφη, armyvoice.gr, διαθέσιμο εδώ
