Της Ευρυδίκης Φατώλια,
Ο Ιούνιος συνιστά τον μήνα εορτασμού της διαφορετικότητας, της αποδοχής και του σεβασμού των ανθρώπων που ανήκουν στην ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα. Αδιαμφισβήτητα, κάθε μήνα θα έπρεπε τα άτομα αυτά να αισθάνονται αποδεκτά και προστατευμένα, χωρίς να χρειάζεται να διαδηλώνουν για την απόκτηση θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στην πραγματικότητα, ίσως ο Ιούνιος να είναι μια ευκαιρία ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης για τα κοινωνικά -κυρίως- ζητήματα που αντιμετωπίζουν σήμερα, καθώς και για το ποια δικαιώματα έχουν κατοχυρωθεί. Σίγουρα, υπάρχουν ακόμη γκρίζα σημεία που δεν έχουν διευθετηθεί και απασχολούν έντονα τόσο το κοινωνικό σύστημα όσο και τις εκάστοτε κυβερνήσεις στην Ελλάδα.
Η πρώτη συστηματική καταγραφή των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤΚΙ+ έγινε στο κείμενο «Αρχές της Yogyakarta» το 2006, χωρίς να έχει δεσμευτική ισχύ. Η αρχή ήταν σημαντική και οδήγησε το 2008 τον Ευρωπαίο Επίτροπο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου να συστήσει στα κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης να εφαρμόσουν τις αρχές της Yogyakarta στις πολιτικές, διοικητικές και νομικές διαδικασίες τους. Δύο χρόνια μετά, το Συμβούλιο της Ευρώπης δημοσίευσε τη Σύσταση R (2010) 5 για την καταπολέμηση των διακρίσεων, λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου, κείμενο νομικά δεσμευτικό.
Στην Ελλάδα ο κεντρικός άξονας για την αναγνώριση και θεσμοθέτηση των ΛΟΑΤΚΙ δικαιωμάτων, είναι η Έκθεση για την Εθνική Στρατηγική, για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ που συντάχθηκε από ad hoc επιτροπή και συγκροτήθηκε μετά το αντίστοιχο Σχέδιο Δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2020). Παράλληλα, υπάρχει και το Υπόμνημα της Εθνικής Επιτροπής Δικαιωμάτων του Ανθρώπου που συνοψίζει τα προβλήματα που εξακολουθούν να υπάρχουν στη νομοθεσία και στα διοικητικά μέτρα, υποδεικνύοντας μάλιστα τρόπους επίλυσης των προβλημάτων αυτών από την Πολιτεία.
Ειδικότερα, στην Ελλάδα από το 2015 και έπειτα, από καταδίκη της χώρας από το ΕΔΔΑ για παραβίαση του δικαιώματος σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής (άρθρο 8 ΕΣΔΑ) σε συνδυασμό με την απαγόρευση διακρίσεων (άρθρο 14 ΕΣΔΑ) και καθώς μέχρι τότε το σύμφωνο συμβίωσης ήταν προνόμιο μόνο των ετερόφυλων ζευγαριών, ψηφίστηκε ο νόμος 4356/2015. Με τον νόμο αυτό δίνεται η δυνατότητα σύναψης συμφώνου συμβίωσης και στα ομόφυλα ζευγάρια, ενώ όλες οι έννομες συνέπειες που υπάρχουν για το ζευγάρι αντιστοιχούν πια σε αυτές του γάμου.
Αξίζει ακόμη να σημειωθεί ότι το 2017, ο Άρειος Πάγος έκρινε ότι παρόλο που ο Αστικός Κώδικας δεν προϋποθέτει ρητά την ετερότητα φύλου των μελλονύμφων, η απαγόρευση γάμου ομοφύλων απορρέει από την ερμηνεία του ίδιου του όρου, ανατρέχοντας σε ορισμό του δικαίου. Ωστόσο, δεν αναγνωρίζεται το δικαίωμα της γονεϊκότητας. Δηλαδή, βάσει του ελληνικού νόμου για το σύμφωνο συμβίωσης, τα ζευγάρια που το έχουν συνάψει (ετερόφυλα ή ομόφυλα) δεν έχουν δικαίωμα από κοινού τεκνοθεσίας. Επίσης, δεν αναγνωρίζονται γονεϊκά δικαιώματα στον δεύτερο μη βιολογικό γονέα για την περίπτωση που το ένα μέρος του συμφώνου συμβίωσης έχει βιολογικό παιδί από προηγούμενη σχέση του.
Ακόμη σύμφωνα με το νόμο 3896/2010, τα διεμφυλικά άτομα έχουν το δικαίωμα να αλλάξουν το φύλο και το όνομά τους στη ληξιαρχική πράξη γεννήσεώς τους με μια αίτηση στο τοπικό Μονομελές Πρωτοδικείο, το οποίο είναι υποχρεωμένο να τη δεχθεί αυτομάτως, σε μια προσπάθεια διευκόλυνσης της καθημερινότητάς τους. Ταυτόχρονα, η απαγόρευση των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας/χαρακτηριστικών φύλου κατοχυρώθηκε σε επίπεδο κοινής νομοθεσίας με το Ν.4443/2016, ο οποίος ορίζει την έννοια των άμεσων και έμμεσων διακρίσεων, καθώς και τα νομικά μέσα προστασίας από τις αθέμιτες διακρίσεις για μία σειρά από λόγους και όχι μόνο, λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου.
Σημαντική είναι και η τροποποίηση του αντιρατσιστικού νόμου το 2014, ώστε να ποινικοποιείται ο μισαλλόδοξος λόγος, όχι μόνο λόγω φυλής, εθνικότητας ή θρησκεύματος, αλλά προκειμένου να περιλαμβάνει και άλλες κατηγορίες ρατσισμού, όπως είναι η εχθροπάθεια λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου. Πρόσφατα ο Ν. 4931/2022 προέβη σε απαγόρευση των «πρακτικών μεταστροφής», δηλαδή όλων των αντιεπιστημονικών «μεθόδων», με τις οποίες άτομα υπόσχονται ότι μπορούν να «διορθώσουν» ή να «θεραπεύσουν» τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου ομοερωτικών ή διεμφυλικών ατόμων.
Σίγουρα υπάρχουν πολλά που πρέπει να διευθετηθούν στο μέλλον, ώστε να καταφέρουν τα άτομα που ανήκουν στη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα να ζουν απολύτως ισότιμα με τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας. Ας μην ακυρώνουμε, όμως, την πρόοδο που έχει πραγματοποιηθεί, αλλά και την πρόθεση να συνεχίσει έτσι για ένα πιο πολύχρωμο μέλλον.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Principles on the application of international human rights law in relation to sexual orientation and gender identity, yogyakartaprinciples.org, διαθέσιμο εδώ
- ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΛΟΑΤΚΙ+, primeminister.gr, διαθέσιμο εδώ
- Υπόμνημα της ΕΕΔΑ προς την Επιτροπή για τη Σύνταξη της Εθνικής Στρατηγικής για την ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ προσώπων, nchr.gr, διαθέσιμο εδώ
