Του Νίκου Διονυσάτου,
Το Πακιστάν, σήμερα, βρίσκεται για πολλούς στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Φυσικές καταστροφές, πολιτική αστάθεια, ακραία οικονομική δυσπραγία και ο στρατός να παραμονεύει διαρκώς πίσω από τις κουΐντες. Και όλα αυτά, ενώ μιλάμε για τη δεύτερη μεγαλύτερη μουσουλμανική χώρα στον κόσμο, μια κοινωνία με έναν από τους υψηλότερους δείκτες πληθυσμιακής αύξησης στην Ασία και, φυσικά, μια πυρηνική δύναμη. Το Πακιστάν, επομένως, γίνεται κατανοητό ότι αποτελεί σήμερα έναν από τους πιο σημαντικούς κινδύνους για την παγκόσμια ασφάλεια, τόσο λόγω των εξελίξεων στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό του.
Ξεκινώντας, όμως, την ιστορία από την αρχή, το Πακιστάν γεννήθηκε σαν ιδέα στην πραγματικότητα μετά τον Β’ Παγκόσμιο, όταν αποφασίστηκε από τις βρετανικές αρχές της Ινδίας η διχοτόμησή της σε δύο κράτη, ένα με ινδουιστική πλειοψηφία και ένα με μουσουλμανική πλειοψηφία. Έτσι, το 1947, η Ινδία και το Πακιστάν γίνονται επίσημα ανεξάρτητες χώρες, οι οποίες προχωρούν σε μαζική αμοιβαία ανταλλαγή πληθυσμών, αλλά και σε μια σειρά πολέμων που ταλαιπώρησαν τις σχέσεις τους για τις επόμενες δεκαετίες. Λόγω των συχνών συγκρούσεων μεταξύ των δύο αυτών γιγάντων, όπως ήταν φυσικό, ήδη από τη γέννηση του πακιστανικού κράτους και παρά τη φτώχεια που μάστιζε τον λαό, ο στρατός απολάμβανε τεράστιας χρηματοδότησης και επιρροής.
Τα προνόμια της τάξης των στρατιωτικών, άλλωστε, φαίνονται και από τα συχνά πραξικοπήματα που η χώρα έχει βιώσει. Για την ακρίβεια, το Πακιστάν, από τα 76 χρόνια ανεξαρτησίας του, έχει περάσει υπό δικτατορία συνολικά τα 33 (!), ενώ ακόμα κι όταν ο στρατός δεν βρισκόταν στην εξουσία ήταν ο κύριος ρυθμιστής των εξελίξεων. Η πολιτική ωρίμανση της πακιστανικής κοινωνίας, επιπλέον, δεν βοηθήθηκε και από την κυριαρχία του δικομματισμού, ο οποίος συσπειρώθηκε γύρω από τις δύο μεγάλες πολιτικές δυναστείες της χώρας, τους Bhutto και τους Sharif. Μάλιστα, εξαιτίας ακριβώς του στρατού, της οικογενειοκρατίας και του γενικότερου πνεύματος αποσταθεροποίησης, κανένας Πρωθυπουργός δεν έχει καταφέρει μέχρι σήμερα να ολοκληρώσει μια πλήρη 5ετή θητεία, ενώ ομαλή μεταβίβαση εξουσίας έχει γίνει μόνο μια φορά, μόλις το 2013. Αυτές οι καταστάσεις, δυστυχώς, είναι εξαιρετικά διαδεδομένες στο μεγαλύτερο μέρος του Τρίτου Κόσμου, όμως στην περίπτωση του Πακιστάν, η σημερινή κρίση δεν μπορεί να συνεχίσει να αγνοείται εξαιτίας των πολύ ειδικών του συνθηκών.
Μιλάω ασφαλώς για το πυρηνικό του οπλοστάσιο, τον τεράστιο (και ως επί το πλείστον νεανικό) πληθυσμό του, αλλά και την ηγετική φυσιογνωμία του πρώην Πρωθυπουργού του, Imran Khan. Αυτοί οι τρεις παράγοντες είναι που έχουν κάνει τόσο την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και άλλα κράτη, όπως η Τουρκία και η γειτονική του Κίνα, να αναμένουν εναγωνίως τι θα συμβεί μέσα στους επόμενους μήνες στη μουσουλμανική αυτή δύναμη. Όλες οι πλευρές μοιράζονται τον ίδιο φόβο, ότι εάν το Πακιστάν καταρρεύσει, το πυρηνικό του οπλοστάσιο θα μπορούσε να καταλήξει στα χέρια παρανοϊκών τοπικών πολέμαρχων στο Ιράν ή ακόμα και στους Ταλιμπάν, ωστόσο σε ό,τι έχει να κάνει με τους άλλους δύο καθοριστικούς παράγοντες που αναφέρθηκαν, οι απόψεις των διαφορετικών πλευρών μάλλον διίστανται στο βάρος που έχει ο καθένας.
Η μεν Δύση ανησυχεί πρώτα απ’ όλα για τον πληθυσμό 250 εκατομμυρίων Πακιστανών, ο οποίος βρίσκεται ήδη σε βαθιά ανθρωπιστική και οικονομική κρίση και στο ενδεχόμενο μιας περαιτέρω επιδείνωσης, θα μπορούσε να καταλήξει στην πόρτα της. Χαρακτηριστική επιβεβαίωση αυτού του φόβου είναι και το γεγονός ότι η συντριπτική πλειονότητα των προσφύγων και μεταναστών που πνίγηκαν στο τραγικό ναυάγιο ανοικτά της Πύλου, φαίνεται ότι ήταν πακιστανικής καταγωγής. Οι περσινές πλημμύρες, που κατέστρεψαν το μεγαλύτερο μέρος της αγροτικής παραγωγής, σε συνδυασμό με τις διαρκείς πιέσεις του ΔΝΤ προς την κυβέρνηση για νέα μέτρα λιτότητας και την κατάρρευση της πακιστανικής ρουπίας, έχουν οδηγήσει ήδη στη δημιουργία νέων κυμάτων ανθρώπων από το Πακιστάν προς την Ευρώπη και αυτό είναι κάτι που τρομάζει ουκ ολίγους αναλυτές.
Από την άλλη, χώρες όπως η Κίνα, και η στενή σύμμαχος του Πακιστάν, Τουρκία, ανησυχούν κυρίως για το εάν ο Imran Khan θα καταφέρει τελικά να επανέλθει στον πρωθυπουργικό θώκο. Ο Khan ήταν αρχηγός της εθνικής ομάδας κρίκετ του Πακιστάν, όταν η χώρα πήρε για πρώτη φορά το Παγκόσμιο Κύπελλο Κρίκετ το 1992 –μια κοσμοϊστορική στιγμή για τον πακιστανικό αθλητισμό– γεγονός που τον κατέστησε λαϊκό ήρωα στα μάτια εκατομμυρίων συμπατριωτών του. Αυτό το status του επεκτάθηκε δε ακόμα περισσότερο, όταν, μετά το πέρας της αθλητικής του καριέρας, χρησιμοποίησε την περιουσία του, σε μια σειρά σημαντικών φιλανθρωπικών έργων κατά την δεκαετία του ’90. Αξιοποιώντας αυτή του τη δημοφιλία, το 1996, δημιούργησε το δικό του κόμμα, το PTI, και άρχισε σιγά σιγά να κερδίζει ψηφοφόρους. Με αυτό τον τρόπο, το 2018, κατάφερε τελικά να εκλεγεί Πρωθυπουργός, φέρνοντας σεισμό στον πακιστανικό δικομματισμό και προκαλώντας, αρχικά, συγκρατημένη συμπάθεια από τον στρατό. Το είδος ισλαμικού λαϊκισμού που εκπροσωπούσε ο Khan, με κεντρικές πολιτικές του θέσεις την αλλαγή και την κάθαρση από τη διαφθορά, ενέπνευσε τα πλήθη των εξαθλιωμένων Πακιστανών. Ωστόσο, παρά τις μεγαλόστομες προεκλογικές υποσχέσεις, κατά τη διάρκεια της 4ετούς πρωθυπουργίας του, μάλλον ο Khan επέτεινε με το στυλ της διακυβέρνησής του την κατάρρευση της πατρίδας του.
Ο οικονομικός του ανορθολογισμός, η παροχολογία και η διαρκής σύγκρουσή του με το ΔΝΤ, που έκανε το Πακιστάν αναξιόπιστο εταίρο, δημιούργησαν νέα προβλήματα στην ήδη καταπονημένη οικονομία. Παράλληλα, οι επικίνδυνες κινήσεις του Imran Khan στην εξωτερική πολιτική, επίσης προκάλεσαν συχνά διεθνή ανησυχία. Ακολουθώντας τον άξονα φιλίας Πακιστάν-Κατάρ-Τουρκίας-Αζερμπαϊτζάν κόντρα στην Ινδία, ο Khan πήγε κι ένα βήμα παρακάτω στην αναχαίτιση της ινδικής επιρροής, στηρίζοντας πιο ενεργά από ποτέ τους Ταλιμπάν του Αφγανιστάν και αποφεύγοντας να διακόψει τις διπλωματικές σχέσεις μαζί τους, όταν κατέλαβαν την εξουσία το 2021. Ταυτόχρονα, η ένταση με την Ινδία έφτασε σε νέα πρωτοφανή επίπεδα το 2019, καθώς ο Khan, στην κορύφωση μιας διασυνοριακής αψιμαχίας, λίγο έλλειψε να εξαπολύσει το πακιστανικό πυρηνικό οπλοστάσιο εναντίον της Ινδίας. Αυτή η εχθρότητα, επίσης, επεκτάθηκε ακόμα περισσότερο τα επόμενα χρόνια και από τη στενή στρατιωτική, εμπορική και δανειοληπτική σχέση που ανέπτυξε ο Khan με την Κίνα, δηλαδή τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατηγικό αντίπαλο της Ινδίας στην περιοχή.
Παρά, ωστόσο, όλη αυτή την απρόβλεπτη συμπεριφορά του Khan στο εξωτερικό και την τοξική πολιτική που εφάρμοσε στο εσωτερικό, από όταν ανατράπηκε –με χίλιες δυσκολίες– τον Απρίλιο του 2022 (και η πρωθυπουργία παραδόθηκε στον Shehbaz Sharif, τον αδερφό του πρώην Πρωθυπουργού Nawaz Sharif, που ο Khan έστειλε στην φυλακή), έχει γίνει ίσως ο πιο δημοφιλής πολιτικός της πακιστανικής ιστορίας, μετά τον Muhammad Ali Jinnah. Ο ίδιος ο Khan επικαλείται θεωρίες συνωμοσίας ότι η οικογένεια Sharif, μαζί με τον στρατό (που εν τω μεταξύ έχει στραφεί εναντίον του) και τη CIA συνωμοτούν για να εξασφαλίσουν ότι θα βγει από τη μέση «με κάθε τρόπο». Στο τελευταίο πάντως ίσως να μην έχει και άδικο αν σκεφτεί κανείς ότι τον Οκτώβριο του 2022, το Ανώτατο Δικαστήριο προσπάθησε, αποτυχημένα, να μπλοκάρει την υποψηφιότητά του για τις επερχόμενες εκλογές. Τον Νοέμβριο του 2022 δέχθηκε, επίσης αποτυχημένη, δολοφονική απόπειρα και τον Μάιο του 2023 συνελήφθη, αν και αφέθηκε ελεύθερος λίγο αργότερα, καθώς οι υποστηρικτές του προκάλεσαν κάποιες από τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις που γνώρισε ποτέ το Πακιστάν.
Το πολιτικό σκηνικό αυτή τη στιγμή είναι ως εκ τούτου κάτι παραπάνω από φορτισμένο και η κατάσταση αναμένεται να γίνει ακόμα χειρότερη μέχρι τις προγραμματισμένες εθνικές εκλογές του Οκτωβρίου, τις οποίες πιστεύεται ότι θα κερδίσει ο, πιο ενισχυμένος από ποτέ, Imran Khan. Παραταύτα, η νίκη του δεν είναι καθόλου δεδομένη, εάν λάβει κανείς υπόψιν το μίσος που τρέφουν γι’ αυτόν το πολιτικό κατεστημένο (το οποίο μόλις εχθές ξαναέβγαλε ένταλμα σύλληψης σε βάρος του), μια υπολογίσιμη μερίδα Πακιστανών ψηφοφόρων, και κυρίως, ο στρατός, που αναμένεται να παίξει για μια ακόμα φορά ρόλο. Υπάρχει περίπτωση να βαδίζει η πακιστανική κοινωνία, μέσω του οικονομικού, πολιτικού και κοινωνικού της μαρασμού σε μια νέα χούντα; Μένει να δούμε πώς θα παίξουν τα χαρτιά τους όλοι οι παίκτες και κυρίως αν το πολιτικό άστρο του Imran Khan θα λάμψει ή θα συντριβεί…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Pakistan’s Military Still Runs the Show – Foreign Affairs, διαθέσιμο εδώ
- Imran Khan: U.S. Was Manipulated by Pakistan Military Into Backing Overthrow – The Intercept, διαθέσιμο εδώ
- How the Pakistani military feel about Imran Khan after protests – BBC, διαθέσιμο εδώ
- Who is Imran Khan? | Start Here – Aljazeera, διαθέσιμο εδώ
- Pak court issues non-bailable arrest warrants for Imran Khan over May 9 violence – The Siasat Daily, διαθέσιμο εδώ
- Pakistan’s population grows by 25M in 5 years: Initial census results – Anadolu Agency, διαθέσιμο εδώ
- Pakistan’s People Are Fleeing Not Only Economic Crisis But Extremism – The Diplomat, διαθέσιμο εδώ
- India, Pakistan came close to a nuclear war in 2019: Pompeo – Aljazeera, διαθέσιμο εδώ
- Are Pakistan’s nuclear weapons and missiles on line during talks with the IMF? – India Narrative, διαθέσιμο εδώ
