Του Ηλία Λεοντάρη,
Η νομισματική δραστηριότητα και η οικονομία -εν γένει- του Βασιλείου της Μακεδονίας κατά τους προϊστορικούς και κυρίως Αρχαϊκούς χρόνους έως και την βασιλεία του Αλεξάνδρου Α΄ αποτελεί αντικείμενο μελέτης για πολλούς επιστήμονες, που ενδιαφέρθηκαν να ερευνήσουν για αυτήν την περίοδο για την οποία έχουμε λιγοστές και πενιχρές πηγές. Η οικονομική δραστηριότητα της Μακεδονίας της περιόδου παρουσιάζει πολλές διαβαθμίσεις και διακυμάνσεις. Επηρεαζόταν σε πολύ μεγάλο βαθμό από την κατάληψη ή όχι των ορυχείων του Παγγαίου για τις ανάγκες του μεταλλεύματος.
Ελάχιστα γνωρίζουμε για την περιοχή της Μακεδονίας και τον πολιτισμό της πριν από τα χρόνια του Αλεξάνδρου Α΄, καθώς οι αναφορές εκλείπουν και τα αρχαιολογικά ευρήματα είναι περιορισμένα. Αξίζει να σταθούμε στην Νεολιθική Περίοδο, με σπουδαιότερο γνωστό οικισμό της ν. Μακεδονίας, στη Νέα Νικομήδεια, ο οποίος ήταν αρχικά ένα παρακλάδι του οικισμού Σέσκλου της Θεσσαλίας, αργότερα όμως, φαίνεται να αναπτύσσεται ξεχωριστά με πολύ γρήγορους ρυθμούς. Οι κάτοικοι καλλιεργούσαν κριθάρι, σιτάρι, φακές και μπιζέλια, και έτρεφαν χοίρους, βοοειδή και αιγοπρόβατα, κάτι που όπως παρατηρεί ο Hammond (Hammond, 2007, τ.2, σελ. 153), έπαιζαν δευτερεύοντα ρόλο στην οικονομία τους. Γενικότερα, οι πρώιμοι οικισμοί που αναπτύχθηκαν και αργότερα δεν είχαν κάποιας μορφής οργανωμένου οικονομικού συστήματος, ενώ στηρίζονταν αποκλειστικά στον πρωτογενή τομέα.
Κατά το διάστημα 7ου-8ου προχριστιανικού αιώνα, η οικονομία της Μακεδονίας βασιζόταν στην νομαδική κτηνοτροφία. Βασικό χαρακτηριστικό αυτής, ήταν η αυτάρκεια τροφίμων και ρουχισμού, και η ανάγκη οπωροκηπευτικών και αλατιού, η προμήθεια του οποίου γινόταν από τις αλυκές. Εν καιρώ ειρήνης, η αυτάρκεια της κτηνοτροφίας παράγει περίσσευμα τυριού, κρέατος, μαλλιού (έριον) και δερμάτων, που εξάγονταν εύκολα σε αγορές του Αιγιακού χώρου και της νότιας Ελλάδας. Άλλο αγαθό που εξάγονταν σιγά-σιγά σε μεγάλο βαθμό, ήταν η ξυλεία. Η υλοτομία στο Μακεδονικό έδαφος, προσέφερε σπουδαίας ποιότητας ξυλεία, κυρίως ναυπηγήσιμη, προϊόν που χρειάζονταν απεγνωσμένα και συνεχώς μεγάλες ναυτικές δυνάμεις του νότου, όπως η Κόρινθος, η Αθήνα κ.λπ. και που θα συνεχιστεί αμείωτα και για τους επόμενους αιώνες.
Τέλος, μεγάλη σημασία είχε ο ορυκτός πλούτος της περιοχής. Βασικά μεταλλεύματα αποτελούσαν ο σίδηρος (Βέροια, Πιερία, Αλμωπία κ.α.), ο ορείχαλκος, ο χαλκός (Τυμφαία, Ορεστίς, Δασσαρήτις), ο άργυρος (Δαμάστιο, Πελαγία, Παιονία, Βισαλτία κ.α.) και ο χρυσός (Κρηστωνία, Παιονία, Μυγδονία). Επιπρόσθετα, μεγάλη σημασία είχαν τα ορυχεία του Παγγαίου, που έβριθαν κυρίως χρυσού και αργύρου, σε τόσο μεγάλο βαθμό, που μετά την κατάληψή τους από τον Αλέξανδρο Α΄, ξεκίνησε η νομισματοκοπία στο Μακεδονικό Βασίλειο, καθώς ήταν ο πρώτος Μακεδών βασιλεύς που είχε το απαραίτητο μετάλλευμα και έκοψε νόμισμα.
Ο βασιλέας Αλέξανδρος Α΄ εκμεταλλεύτηκε πλήρως τις συγκυρίες των Περσικών Πολέμων για να βγει αλώβητος και κερδισμένος. Με το στρατόπεδο των Περσών επωφελήθηκε με το να προσεταιριστεί εδάφη των περιοχών της Άνω Μακεδονίας υπό την ανοχή των Περσών, ενώ παράλληλα προσέφερε ναυπηγήσιμη ξυλεία για τις ανάγκες κατασκευής και συντήρησης του Αθηναϊκού στόλου. Το 479 π.Χ., ο Αλέξανδρος, μετά την περσική ήττα, κατέλαβε τις περιοχές της Κρηστωνίας, της Μυγδονίας και της Βισαλτίας και είχε υπό την κατοχή του τα βισαλτικά ορυχεία. Αυτά ήταν που θα του έδιναν τη δυνατότητα να κόψει για πρώτη φορά νόμισμα, στο όνομά του, κατά τα πρότυπα αρχικά των Βισαλτών: αίγα γονυπετής και άνδρας με άλογο, που έφερε την επιγραφή ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ. Από τα ορυχεία αυτά αποκόμιζε 1 τάλαντο αργύρου/μέρα και όσο ήταν υπό την κατοχή του η οικονομία και η νομισματοκοπία ήκμαζε.
Την περίοδο 467-460 π.Χ. κόβει τετράδραχμα και τετρώβολα, βάσει του αττικού σταθμητικού κανόνα, κατάλληλα για το εμπόριο με την Αθήνα. Η δεκαετία που ακολούθησε, υστερεί νομισματικά σε σχέση με την προηγούμενη. Άρχισε ο Αλέξανδρος να χρησιμοποιεί άλλον κανόνα κοπής νομισμάτων, για το εμπόριο με την ενδοχώρα. Τα νομίσματα αυτά ήταν απλώς επαρκή για τις συναλλαγές και δεν αποτέλεσαν ισχυρά, καθότι και ο ίδιος ο Αλέξανδρος είχε απωλέσει τα ορυχεία τα βισαλτικά.
Έτσι, παρά την αδυναμία αξιόλογων κοπών στα τέλη της βασιλείας του, ξεκινά τοιουτοτρόπως η νομισματοκοπία και επίσημα στη Μακεδονία, η οποία θα συνεχιστεί σε αμείωτο βαθμό και τα επόμενα χρόνια. Σπουδαίοι βασιλείς όπως ο Περδίκας Β΄, ο Αρχέλαος Α΄, κ.α. θα συμβάλλουν τα μέγιστα στην παραγωγή δικών τους νομισμάτων, με αποκορύφωμα τη νομισματική παραγωγή του Φιλίππου του Β΄ και του Αλεξάνδρου του Γ΄, των οποίων τα νομίσματα θα επηρεάσουν όλον τον τότε γνωστό κόσμο -όπως ελάχιστα άλλα- και για πολλούς αιώνες αργότερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ellis J.R. (1980), Η Ενοποίηση της Μακεδονίας στο Λουΐζα Δ. Λουκοπούλου, Μιλτιάδης Β. Χατζόπουλος (επιμ.), Φίλιππος Βασιλεύς Μακεδόνων, Αθήνα, σελ. 36-48.
- Le Rider G. (1980), Η Νομισματοκοπία του Φιλίππου και τα Μεταλλεία του Παγγαίου, στο Λουΐζα Δ. Λουκοπούλου, Μιλτιάδης Β. Χατζόπουλος (επιμ.), Φίλιππος Βασιλεύς Μακεδόνων, Αθήνα, σελ. 48-58.
- Errington M. (1990), A History of Macedonia, Oxford: University of California Press.
- Hammond N.G.L. (1982), Μακεδονία: 4000 χρόνια ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.
- Hammond N.G.L., Griffith G.T., Walbank F.W. (1995), Ιστορία της Μακεδονίας, τ. 5-7, Αθήνα: Μάλλιαρης.
- King Carol (2020), Αρχαία Μακεδονία, Αθήνα: Historical Quest.
