Της Ισμύνης Παπαγιαννοπούλου,
Το Stonehenge είναι ο πιο εκλεπτυσμένος αρχιτεκτονικά προϊστορικός πέτρινος κύκλος στον κόσμο. Είναι ασυναγώνιστος στη σχεδίασή του και τη μοναδική του μηχανική, με τεράστια οριζόντια πέτρινα υπέρθυρα που καλύπτουν τον εξωτερικό κύκλο και τους τριλίθους, κλειδωμένα μεταξύ τους με προσεκτικά διαμορφωμένους αρμούς. Eίναι ένα μνημείο από μεγαλίθους ξεκινώντας από την νεολιθική εποχή μέχρι την Εποχή του Χαλκού στην κομητεία του Γουϊλτσιρ στη Μεγάλη Βρετανία. Χτίστηκε σε έξι στάδια μεταξύ 3.000 και 1.520 π.Χ. Αποτελεί ένα από τα πιο αινιγματικά παγκόσμια αρχαία μνημεία, ενώ το όνομά του πιθανότατα προέρχεται από το σαξονικό Stanhen gist, που σημαίνει «κρεμαστός λίθος».
Παράλληλα, έδωσε το όνομά του σε μια ολόκληρη κατηγορία μνημείων γνωστών ως henge(s), δηλαδή κυκλικές ή οβάλ σχήματος περιοχές με διακριτά χαρακτηριστικά τους το κυκλικό ανάχωμα και την τάφρο που το περιβάλλει. Φαινομενικά, μοιάζει με τα ερείπια ενός κτίσματος, ο μεγαλιθικός κύκλος όμως στο Salisbury Plain εμπνέει δέος και γοητεία, αλλά και έντονες συζητήσεις περίπου 4.600 χρόνια μετά την κατασκευή του από αρχαίους Βρετανούς που δεν άφησαν γραπτά αρχεία. Οι ογκόλιθοι που το αποτελούν είναι πραγματικά τεράστιοι με ύψος πάνω από 9 μέτρα και βάρος 44 ολόκληρων τόνων. Οι περισσότεροι από αυτούς έχουν πέσει, ενώ πολλοί έχουν εξαφανιστεί καθώς πιθανότατα θρυμματίστηκαν και χρησιμοποιήθηκαν στην τοπική οδοτοποιϊα. Παραμένουν, όμως, στη θέση τους αρκετοί, που μας δείχνουν μια εικόνα του βασικού σχεδιασμού.
Τα στάδια του Stonehenge
Αρχικά, δεν είναι ξεκάθαρο ποιος έχτισε το Stonehenge. Η τοποθεσία στο Salisbury Plain, στην Αγγλία έχει χρησιμοποιηθεί για τελετουργικούς σκοπούς και έχει τροποποιηθεί από πολλές διαφορετικές ομάδες ανθρώπων σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Τα αρχαιολογικά στοιχεία υποδηλώνουν ότι η πρώτη τροποποίηση του χώρου έγινε από κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες της πρώιμης Μεσολιθικής εποχής. Η ανάλυση DNA των σορών που ήταν θαμμένα κοντά υποδηλώνει ότι μερικοί από τους κατασκευαστές του μπορεί να προέρχονταν από μέρη εκτός Αγγλίας, όπως η Ουαλία ή η Μεσόγειος. Περίπου το 8.000–7.000 π.Χ., οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες της πρώιμης Μεσολιθικής έσκαψαν λάκκους και φύτεψαν πεύκα σε απόσταση 200 μέτρων από τη μελλοντική τοποθεσία του Stonehenge. Ήταν ασυνήθιστο για τους προϊστορικούς κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες να χτίζουν μνημεία και δεν υπάρχουν συγκρίσιμες κατασκευές αυτής της εποχής στη βορειοδυτική Ευρώπη. Σε μια ακτίνα 3 μιλίων (5 χλμ.) από το Stonehenge, παραμένουν από τη Νεολιθική περίοδο τουλάχιστον 17 μακριές ράγες (ταφικοί τύμβοι) και δύο μνημεία cursus (μεγάλοι περίβολοι),που όλα χρονολογούνται στην 4η χιλιετία π.Χ.
Το πρώτο στάδιο χρονολογείται το 3.000-2.935 π.Χ., το δεύτερο 2.640-2.480 π.Χ., το τρίτο 2.470-2.280 π.Χ., ενώ το τέταρτο-πέμπτο και έκτο το 2.280-1.520 π.Χ.
Το μυστηριώδες παρελθόν του μνημείου
Σύμφωνα με τη λαογραφία, το Stonehenge δημιουργήθηκε από τον Μέρλιν, τον μάγο του θρύλου του Αρθούρου, ο οποίος μετέφερε με μαγικό τρόπο τις ογκώδεις πέτρες από την Ιρλανδία, όπου τις είχαν συγκεντρώσει οι γίγαντες. Ένας άλλος μύθος λέει ότι οι Δανοί εισβολείς έβαλαν τις πέτρες, ενώ μια άλλη θεωρία λέει ότι ήταν τα ερείπια ενός ρωμαϊκού ναού. Οι σύγχρονες ερμηνείες δεν είναι λιγότερο πολύχρωμες. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι το Stonehenge είναι μια περιοχή προσγείωσης διαστημικού σκάφους για εξωγήινους, και ακόμη περισσότεροι λένε ότι είναι ένα γιγάντιο σύμβολο γονιμότητας με τη μορφή γυναικείων γεννητικών οργάνων.
Η αρχαιολογική έρευνα του χώρου χρονολογείται από τη δεκαετία του 1660, όταν ερευνήθηκε για πρώτη φορά από τον αρχαιολόγο John Aubrey. Ο Aubrey απέδωσε λανθασμένα το Stonehenge στους πολύ μεταγενέστερους Κέλτες, πιστεύοντας ότι ήταν ένα θρησκευτικό κέντρο στο οποίο ήταν εγκατεστημένοι οι Δρυίδες ιερείς.
Αιώνες επιτόπιας εργασίας από τότε, έδειξαν ότι το μνημείο ήταν πάνω από μια χιλιετία υπό κατασκευή, ξεκινώντας πριν από 5.000 χρόνια ως μια κυκλική χωμάτινη όχθη και τάφρος. Ένα περίπλοκο σχέδιο ξύλινων στύλων αντικαταστάθηκε περίπου το 2.600 π.Χ. από 80 μπλε πέτρες δολερίτη από την Ουαλία που αναδιατάχθηκαν τουλάχιστον τρεις φορές μόλις προστέθηκαν οι μεγαλύτερες πέτρες sarsen αρκετές εκατοντάδες χρόνια αργότερα. Αυτοί οι τεράστιοι ογκόλιθοι από ψαμμίτη, που ο καθένας ζύγιζε περίπου 25 τόνους, μεταφέρθηκαν περίπου 19 μίλια (30 χιλιόμετρα) για να δημιουργήσουν έναν συνεχή εξωτερικό κύκλο με πέντε τριλίθωνες (ζευγάρια ορθοστατών με ένα υπέρθυρο στην κορυφή) που σχηματίζουν ένα πέταλο μέσα. Υπολογίζεται ότι χρειάστηκαν πάνω από 20 εκατομμύρια ώρες για να κατασκευαστεί το Stonehenge.
Οι σύγχρονες θεωρίες
Η σύγχρονη συζήτηση για το νόημα του μνημείου έχει δύο βασικά στρατόπεδα: αυτούς που το βλέπουν ως ιερό τόπο και άλλους που πιστεύουν ότι αντιπροσωπεύει ένα επιστημονικό παρατηρητήριο. Και τα δύο στρατόπεδα βασίζουν τις θεωρίες τους στην ουράνια επιρροή της τοποθεσίας, με ευθυγραμμίσεις με τον ήλιο και τη σελήνη ως απόδειξη τελετουργιών που συνδέονται με τις μεταβαλλόμενες εποχές και τα θερινά αλλά και χειμερινά ηλιοστάσια. Εναλλακτικά, οι ευθυγραμμίσεις που προσδιορίζονται ιδιαίτερα με αστέρια υποδεικνύουν ένα μεγαλιθικό ημερολόγιο που χρησιμοποιείται για τον καθορισμό ημερομηνιών ή για την αντανάκλαση ή την πρόβλεψη αστρονομικών γεγονότων όπως οι εκλείψεις ηλίου.
Πρόσφατα εμφανίστηκε μια ριζοσπαστική νέα θεωρία, ότι το Stonehenge χρησίμευε ως «προϊστορική Λούρδη», όπου οι άνθρωποι ήρθαν για να θεραπευθούν. Αυτή η ιδέα περιστρέφεται γύρω από τους μικρότερους μπλε λίθους, στους οποίους, υποστηρίζουν οι ερευνητές, πρέπει να εμπλουτίστηκαν με μαγικές δυνάμεις για να επιπλέουν, να σύρονται και να έχουν ανασυρθεί 145 μίλια (233 χιλιόμετρα) από τη δυτική Ουαλία. Μια ομάδα με επικεφαλής τον Tim Darvill του Πανεπιστημίου Bournemouth του Ηνωμένου Βασιλείου, ανακοίνωσε το 2005 ότι εντόπισε το λατομείο από το οποίο προέρχονταν οι μπλε πέτρες, μόνο που μια άλλη μελέτη υποδηλώνει ότι οι πέτρες είχαν κάνει το ταξίδι νωρίτερα, τροφοδοτούμενοι φυσικά από παγετώνες της εποχής των παγετώνων. Οι ανασκαφές στο Stonehenge το 2008 ενίσχυσαν την υπόθεση, βασισμένη επίσης σε έναν αριθμό σκελετών της Εποχής του Χαλκού που ανακαλύφθηκαν στην περιοχή που εμφανίζουν σημάδια οστικών παραμορφώσεων.
Συναγωνίζεται για να λύσει το διαρκές προϊστορικό παζλ ο Mike Parker Pearson του Πανεπιστημίου του Σέφιλντ, συνεπικεφαλής του Stonehenge Riverside Project, το οποίο χρηματοδοτείται εν μέρει από την National Geographic Society. Οι ανακαλύψεις από την ομάδα του έργου υποστήριξαν τον ισχυρισμό του Parker Pearson, ότι το Stonehenge ήταν ένα κέντρο λατρείας προγόνων που συνδέθηκε από τον ποταμό Avon και δύο τελετουργικές λεωφόρους με έναν αντίστοιχο ξύλινο κύκλο στα κοντινά Durrington Walls. Οι δύο κύκλοι με τις προσωρινές και μόνιμες δομές τους αντιπροσώπευαν, αντίστοιχα, τους τομείς των ζωντανών και των νεκρών, σύμφωνα με τον Parker Pearson.
«Το Stonehenge δεν είναι ένα μνημείο μεμονωμένα», λέει. «Είναι στην πραγματικότητα ένα από ένα ζευγάρι, δηλαδή ένα σε πέτρα, ένα σε ξύλο. Η θεωρία είναι ότι το Stonehenge είναι ένα είδος πνεύματος για τους προγόνους».
Τον Δεκέμβριο του 2015, οι αρχαιολόγοι ανακοίνωσαν ότι ανακάλυψαν δύο λατομεία στα βουνά Πρεσέλι από τα οποία είχαν εξαχθεί οι μπλε πέτρες περίπου 140 μίλια (225 χλμ.) από το Stonehenge. Οι εσοχές στο βράχο και στις δύο θέσεις ταίριαζαν με τις διαστάσεις των γαλαζόπετρων και αρκετές πέτρες που ήταν παρόμοιες σε μέγεθος και σχήμα με τις γαλαζόπετρες παρέμειναν στις τοποθεσίες. Η ανακάλυψη των λατομείων επέτρεψε στους αρχαιολόγους να δημιουργήσουν με τη διεξαγωγή χρονολόγησης με ραδιενεργό άνθρακα κελύφους φουντουκιού και ξυλάνθρακα που άφησαν οι εργάτες στα λατομεία ότι οι πέτρες είχαν εξορυχθεί περίπου 500 χρόνια πριν ανεγερθεί το Stonehenge. Οι αρχαιολόγοι υπέθεσαν ότι οι μπλε πέτρες μπορεί να ήταν μέρος ενός προηγούμενου μνημείου που διαλύθηκε, και οι πέτρες του επαναχρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του Stonehenge.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Stonehenge, nationalgeographic.com, Διαθέσιμο εδώ
- Stonehenge, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
- Stonehenge, Avebury and Associated Sites, whc.unesco.org, Διαθέσιμο εδώ
