Του Αινεία Βαφειαδάκη,
Παρατηρώντας την Ελλάδα της περιόδου πριν την κρίση του 2008, με τα παροντικά κριτήρια και γνώσεις, παρατηρείται πως η Ελλάδα βρισκόταν ξεκάθαρα σε πορεία χρεοκοπίας. Aπό την άλλη όμως, από το 1994 και μέχρι την κρίση, είχαν σημειωθεί μεγάλοι και μόνιμα θετικοί ρυθμοί μεγέθυνσης (World Bank Data). Όλα αυτά μέχρι που το “black box” ανοίχτηκε και είδαμε τι πραγματικά συμβαίνει. Το ίδιο και στο νοητικό πείραμα της γάτας του Schrödinger, η γάτα είναι κλειστή σε ένα κουτί μαζί με μια μικρή ποσότητα ραδιενεργής ουσίας, η οποία της δίνει 50% πιθανότητα επιβίωσης. Μέχρι να ανοίξουμε το κουτί, η γάτα είναι και ζωντανή και νεκρή.
Ο Erwin Schrödinger ήταν φυσικός των αρχών του προηγούμενου αιώνα, βραβευμένος με Nobel Φυσικής το 1933, για τη συνεισφορά του στο πεδίο της κβαντικής θεωρίας. Το πείραμα της γάτας δεν αποτελεί ένα αληθινό πείραμα, αλλά μια επινόηση του Schrödinger, για να εξηγήσει τις ιδιότητες των κβαντικών σωματιδίων.
Η ελληνική οικονομία –προ-κρίσης– βρισκόταν σε μια κατάσταση σαν αυτή, που στην κβαντική θεωρία ονομάζεται κβαντική υπέρθεση (“Quantum superposition”), όπου η οικονομία σαν οντότητα κατείχε πολλαπλές καταστάσεις: κατάσταση μεγέθυνσης και κατάσταση μη βιώσιμου μοντέλου οικονομίας.
Η συλλογιστική του πειράματος του Schrödinger χρησιμεύει ως μια εναλλακτική ανάγνωση σε αρκετά ακόμα γεγονότα στην οικονομία. Αυτό οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στις βάσεις της σύγχρονης οικονομίας, η οποία βασίζεται σε πιθανές έννοιες, στο ρίσκο και την εμπιστοσύνη, ομοίως με το πείραμα της γάτας. Από την πρόσφατη κατάρρευση της Silicon Valley, η οποία μέχρι την πτώχευσή της ήταν πλήρως εκτός των radar, μέχρι τον επίμονο πληθωρισμό, που για πολλούς μήνες –μέχρι να γίνει πλήρως αντιληπτή η φύση του– θεωρούταν «μεταβατικός» (“transitory”).
Παραπάνω αναφέρθηκε η εμπιστοσύνη, εδώ έγκειται και το ζήτημα. Ο παρατηρητής στο πείραμα του Schrödinger, πέρα από τον σημαντικό ρόλο του να ανοίξει το κουτί, δεν είναι ικανός να επηρεάσει το αποτέλεσμα της τελικής παρατήρησης. Αντιθέτως, στην οικονομία, η διαδικασία αυτή χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα και ενδογένεια, οι προσδοκίες του παρατηρητή είναι ικανές να αλλάξουν το τελικό αποτέλεσμα, λ.χ. να σκοτώσουν τη γάτα – χωρίς να είναι απαραίτητο να δράσει η ραδιενεργή ουσία του παραδείγματος.
Μόλις γίνουν αντιληπτές οι στρεβλώσεις στην οικονομία μιας χώρας ή δημιουργηθούν προσδοκίες για την ύπαρξη αυτών από τις διεθνείς αγορές, η οικονομία της παύει να απολαμβάνει χαμηλά επιτόκιά ή την πρόσβαση σε αυτές. Το κόστος δανεισμού αυξάνεται, δυσχεραίνοντας το πρόβλημα της διευθέτησης του χρέους, πράγμα που οδηγεί σε ένα αρνητικά ανοδικό σπιράλ, το οποίο, επειδή ακριβώς έχει να κάνει με απώλεια εμπιστοσύνης, είναι δύσκολα επιλύσιμο. Το ίδιο συμβαίνει με αρκετές τραπεζικές κρίσεις, όταν οι καταθέτες σπεύδουν μαζικά να εισπράξουν τα χρήματά τους από τις τράπεζες, πιστεύοντας πως η τράπεζα είναι αδύναμη να εγγυηθεί τις καταθέσεις τους. Αυτή ακριβώς η δράση, όμως, ενεργοποιεί ή πολλαπλασιάζει το πρόβλημα, επιβεβαιώνοντας τις προσδοκίες των ανήσυχων καταθετών. Το φαινόμενο συναντάται και ως «αυτοεκπληρούμενη προφητεία».
Ένας πιο πνευματώδης και απλός χαρακτηρισμός είναι το “Wile E. Coyote moment”, από το cartoon: The Road Runner Show, όπου ο χαρακτήρας του κογιότ συμβαίνει συχνά να περνάει τον γκρεμό και να συνεχίζει να τρέχει στον αέρα ως ότου αντιληφθεί που βρίσκεται, όπου τότε μόνο αρχίζει να πέφτει. Εδώ η συνειδητοποίηση ενεργοποιεί και απελευθερώνει το φαινόμενο, δίχως αυτήν το φαινόμενο υπάρχει, αλλά είναι παθητικό, χωρίς αυτό να σημαίνει πως παραμένει σταθερό σε μέγεθος.
Η κρίση του 2008 ήταν μια στιγμή συνειδητοποίησης του Wile E Coyote moment της ελληνικής οικονομίας και συνέβαλε στην εστίαση των διεθνών αγορών στα προβλήματα της ελληνικές οικονομίας (δίδυμα ελλείματα, υψηλό χρέος). Ανέδειξε τα προβλήματα και έβγαλε την οικονομία από τις δυο καταστάσεις της κβαντικής υπέρθεσης, αφήνοντάς τη σε μια, την κατάσταση της χρεοκοπίας. Αρκεί, λοιπόν, να ανοίξουμε το black box της οικονομίας ή της οικονομικής κατάστασης μιας τράπεζας κ.λπ., για να γκρεμιστεί όλο το οικοδόμημα, το οποίο μέχρι εκείνη τη στιγμή μπορεί να ήταν γεμάτο με την ψευδαίσθηση ευημερίας και ασφάλειας. Το σημαντικό είναι, όμως, πώς θα αποφύγουμε την επόμενη αυτοεκπληρούμενη προφητεία, πώς θα φροντίσουμε να μην περάσουμε τον γκρεμό, πώς θα ανακαλύψουμε τι συμβαίνει στο black box της οικονομίας ή καλύτερα πώς θα επέμβουμε για να τη σώσουμε, πριν μείνουμε απλά παρατηρητές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
-
What did Schrodinger’s Cat experiment prove, Christopher S. Baird, 2013, διαθέσιμο εδώ
