Της Κωνσταντίνας Λάμπου,
Τα στοιχεία που διέπουν την έννοια του αξιογράφου είναι: α) το έγγραφο, β) το ιδιωτικό δικαίωμα και γ) η ιδιόρρυθμη σύνδεση δικαιώματος και εγγράφου. Αυτά συνάγονται από τον ορισμό του αξιογράφου που αναφέρεται στο έγγραφο, πάνω στο οποίο ενσωματώνεται δικαίωμα ιδιωτικού δικαίου με έναν τρόπο που οδηγεί σε ένα αποτέλεσμα που «τοποθετεί» την κατοχή σε πρωταρχική θέση, αφού αποτελεί βασική προϋπόθεση, ώστε να ασκηθεί το δικαίωμα.
Όσον αφορά το πρώτο στοιχείο, το έγγραφο χρειάζεται για να αποκτήσει ύπαρξη το αξιόγραφο, δηλαδή αποτελεί την ενσωμάτωση του δικαιώματος. Είναι συνήθως ιδιωτικό, ενώ κατ’ εξαίρεση μπορεί να εκδοθεί αξιόγραφο με δημόσιο έγγραφο. Για να είναι έγκυρο, πρέπει κατά το άρθρο 160 του Αστικού Κώδικα, να φέρει ιδιόχειρη υπογραφή του εκδότη. Αν και κάποιες φορές είναι επιτρεπτή η υπογραφή του εκδότη και με τη χρήση μηχανικού μέσου για καθαρά πρακτικούς λόγους, όπως είναι η μαζική έκδοση ανώνυμων τίτλων.
Εδώ πρέπει να σημειωθεί πως αφότου καθιερώθηκε νομοθετικά το ηλεκτρονικό έγγραφο, έχει γίνει δεκτό πως μπορεί να θεωρηθεί έγγραφο με την έννοια του ΑΚ 160 και άρα το έγγραφο του αξιογράφου μπορεί να είναι και ηλεκτρονικό. Βέβαια, προκειμένου να λειτουργήσει προσηκόντως, παραμένει ένα κλασικό έγγραφο, το οποίο, έχοντας ως βάση το δίκαιο που ισχύει στην Ελλάδα, είναι κινητό πράγμα, κατά τα άρθρα ΑΚ 947 επ. και η μεταβίβασή του πραγματοποιείται σύμφωνα με τους κανόνες για τα κινητά, ΑΚ 1034 επ. Από αυτά συνάγεται πως το ηλεκτρονικό αξιόγραφο αποτελεί στην ουσία μια ακόμη κατηγορία αξιογράφου.
Όσον αφορά το δικαίωμα που περιέχει το αξιόγραφο, πρόκειται πάντα για ιδιωτικό και ποτέ για δημόσιο. Με τον τρόπο αυτό, δεν ανήκουν στα αξιόγραφα τα χαρτόσημα, τα γραμματόσημα, οι αστυνομικές ταυτότητες, τα διαβατήρια κ.α. Όμως, ανήκουν όσα έγγραφα εκδίδονται από δημόσιο ή νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου, τα οποία απαρτίζονται από ιδιωτικό δικαίωμα. Το συγκεκριμένο δικαίωμα δεν είναι μόνο ενοχικό (απαίτηση), αλλά εμπράγματο (δικαίωμα κυριότητας, ενεχύρου) και συμμετοχικό (δικαίωμα συμμετοχής σε εταιρία).
Για να υπάρξει αξιόγραφο, δεν είναι αρκετή μόνο η ύπαρξη εγγράφου και δικαιώματος, τα οποία έχουν έναν οποιονδήποτε τρόπο σύνδεσης, αλλά είναι απαιτητή και μια ιδιόρρυθμη σύνδεση ανάμεσα στο δικαίωμα και στο έγγραφο. Αυτή η σύνδεση χρειάζεται να είναι τόσο ισχυρή, ώστε το δικαίωμα που υπάρχει στο έγγραφο να μην υπάρχει περίπτωση να ασκηθεί, χωρίς κατοχή εγγράφου.
Μέσα στην εξελικτική πορεία του αξιογράφου, που ξεκινάει από το απλό έγγραφο, μέχρι το κύριο αξιόγραφο, διακρίνεται πως το πιο σημαντικό στοιχείο, χάρη στο οποίο το αξιόγραφο απέκτησε μια ιδιαίτερη ποιότητα, είναι ο δεσμός που υπάρχει ανάμεσα στο έγγραφο και στο δικαίωμα που εμπεριέχεται μέσα στο έγγραφο, ο οποίος δεσμός, μάλιστα, είναι και αναπόσπαστος, δηλαδή η εγχάρτωση του δικαιώματος στο έγγραφο. Έτσι, τα αξιόγραφα, σύμφωνα με τη νομική έννοια, θεωρούνται πράγματα και έχουν αυτοτελή περιουσιακή αξία. Αυτό συμβαίνει, καθώς τα αξιόγραφα έχουν και το εμπράγματο δικαίωμα κυριότητας πάνω στο έγγραφο, αλλά και τα ενοχικά δικαιώματα που προκύπτουν από το έγγραφο και αφορούν το νόμιμο κάτοχό του.
Σχετικά με την εμπράγματη σχέση, αυτή είναι κύρια και δεσπόζουσα, αλλά ο χαρακτήρας της ενοχικής αντιθέτως, είναι παρεπόμενος ή παρακολουθηματικός. Εν ολίγοις, αυτός που φέρει το δικαίωμα στα αξιόγραφα είναι το έγγραφο που έχει βασικό χαρακτήρα στο δικαίωμα. Αυτός είναι ο λόγος που το ενοχικό δικαίωμα ακολουθεί το εμπράγματο δικαίωμα. Εν γένει, έχει μεγάλη νομική και πρακτική σημασία η έννοια της ενσωμάτωσης του δικαιώματος στο έγγραφο, αλλά και η αδυναμία ως προς την άσκησή του.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι, σε περίπτωση που χαθεί ένα αποδεικτικό έγγραφο, είναι δυνατόν να ζητηθεί από τον δανειστή του οφειλέτη εξοφλητική απόδειξη και να μην έχει από εδώ και πέρα την οφειλή που είχε. Αντιθέτως, αν είχε εκδοθεί συναλλαγματική από τον οφειλέτη, τότε γίνεται αποδεκτή η άρνηση εξόφλησης αν δεν πραγματοποιηθεί η παράδοση του σώματος της συναλλαγματικής.
Καταληκτικά, η έννοια των αξιογράφων, εξαιτίας των πολλών λειτουργιών τους σήμερα στις συναλλαγές, έχει πολλές σημασίες. Στη νομοθεσία που ισχύει, πάντως, δεν υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος ορισμός του αξιογράφου και ενιαία ορολογία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τριανταφυλλάκης Δ. Γεώργιος, Εισαγωγή στο Δίκαιο των Αξιογράφων, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2008
