Της Γιώτας Κασάπη,
Στα εδάφη που κάποτε βασίλευαν οι ένδοξοι Φαραώ, το όραμα κατασκευής ενός θαλάσσιου έργου στο Κόλπο του Σουέζ τράβηξε την προσοχή πολλών δυνάμεων αλλάζοντας την παγκόσμια ιστορία για πάντα. Η διώρυγα του Σουέζ, μια από τις κεντρικότερες φλέβες του διεθνούς εμπορίου, συνεχίζει μέχρι σήμερα να ρυθμίζει τις εσωτερικές αλλά και εξωτερικές υποθέσεις της Αιγύπτου, ενισχύοντας συνεχώς το γεωπολιτικό και στρατηγικό ενδιαφέρον για εκμετάλλευση και δραστηριοποίηση στην περιοχή. Συνθέτοντας τον «γόρδιο δεσμό» μεταξύ της Μεσογείου και της Ερυθράς Θάλασσας, η διώρυγα του Σουέζ έχει διαγράψει μακρά και ταραχώδη ιστορική πορεία, η οποία υποδεικνύει συνεχώς την σημαντικότητά της. Έχοντας τεθεί στο στόχαστρο της Δύσης πολλές φορές στο παρελθόν, σήμερα αποτελεί τη κύρια οικονομική αιτία διατήρησης καλών διπλωματικών σχέσεων με άλλα κράτη. Πώς όμως ένα θαλάσσιο έργο κατέληξε να συνιστά το κύριο αντικείμενο πολλών διαπραγματεύσεων και της διεθνούς διπλωματίας διαχρονικά;
Ήδη από τα χρόνια του αρχαίου βασιλείου της Αιγύπτου, ο κόλπος του Σουέζ ήταν ελκυστικός στους ταξιδιώτες και νομάδες έμπορους. Μετά από αρκετούς αιώνες, οι δυτικές δυνάμεις για να μπορούν να διευκολύνουν το θαλάσσιο εμπόριο και την μεταφορά αγαθών, πρότειναν τη δημιουργία μιας διώρυγας που θα ένωνε την Ερυθρά Θάλασσα με εκείνη της Μεσογείου. Η πραγμάτωση αυτού του σχεδίου προϋπέθεται την ύπαρξη υψηλού χρηματικού κεφαλαίου, πολιτικής σταθερότητας και ευνοϊκών καιρικών συνθηκών που τότε εξέλειπαν. Η γαλλική κατοχή επανέφερε το θέμα στο τραπέζι, ενώ οι σταθερές αρνήσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην οποία υπαγόταν το τότε Χεδιβάτο της Αιγύπτου καθυστερούσαν την ανάπτυξή του. Η αρχή έγινε μετά από τις συμφωνίες του Sa’id Πασά και του Ferdinand de Lesseps με την δημιουργία της Εταιρίας για τη Διώρυγα του Σουέζ. Η ουσιαστική κατασκευή ξεκίνησε στα χρόνια του διαδόχου του, Isma’il. Οι χιλιάδες Αιγύπτιοι εργάτες υποστηρίχθηκαν από Ευρωπαίους τεχνίτες και μηχανήματα, δημιουργώντας παράλληλα μικρά οικονομικά κέντρα στις παράκτιες περιοχές, όπως τα λιμάνια Sa’id και Tawfiq και η Ισμαηλία.
Στις 17 Νοεμβρίου του 1869, η Διώρυγα του Σουέζ ήταν επισήμως έτοιμη. Με το τότε μήκος των 164 χιλιoμέτρων, άλλαξε τα δεδομένα των διεθνών συναλλαγών. Η βρετανική κατοχή που ακολούθησε με στόχο την εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών της Αιγύπτου και της διώρυγας δεν κράτησε για πολύ, ήταν όμως αρκετή για να καλλιεργηθεί η απέχθεια στον αιγυπτιακό λαό. Το 1875 η οικονομική κρίση της Αιγύπτου την ανάγκασε να μεταβιβάσει τις μετοχές της, δίνοντας τον έλεγχο στη Βρετανία. Ο έλεγχος επανήλθε ολοκληρωτικά στην Αίγυπτο το 1956 υπό τον Νάσσερ, ο οποίος απέκτησε αντιπάλους στη Μέση Ανατολή και αναστάτωσε τους ήδη υπάρχοντες στην Δύση. Σε γενικές γραμμές, η περιοχή του Σουέζ μαγνήτιζε την Δύση για αιώνες, φέρνοντάς τη κοντά στους Αιγυπτίους και δημιουργώντας μια σχέση μονόπλευρης αγάπης, ενισχύοντας την ίδια στιγμή την αραβική πικρία. Οι όροι σχεδόν εφτά δεκαετίες μετά είναι όμως πολύ διαφορετικοί.
Ο 21ος αιώνας συνδέεται με μια ανανεωμένη και επεκτειμένη διώρυγα, δίχως την οποία οι διεθνείς θαλάσσιες συναλλαγές θα ήταν αδύνατο να ευημερήσουν με τον τρόπο που το κάνουν σήμερα. Η φράξη της διώρυγας στις 23 Μαρτίου του 2021 από το πλοίο Ever Given για έξι μέρες, απείλησε τρομακτικά το παγκόσμιο εμπόριο, έχοντας σαν συνέπεια την απώλεια 9,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων, σύμφωνα με δεδομένα του ναυτικού περιοδικού Lloyd’s List και την επαγρύπνηση διεθνών φορέων. Για τον απλό πολίτη και καταναλωτή το σοκ ήταν μικρό, στην πραγματικότητα ωστόσο επηρεάστηκε ολόκληρη η γραμμή εφοδιασμού. Σήμερα, το 30% της κυκλοφορίας εμπορευματοφορείων και το 12% του παγκοσμίου εμπορίου στηρίζονται από το Σουέζ. Το project κατασκευής παράλληλης λωρίδας του 2014 σχεδόν διπλασίασε την χωρητικότητα, αυξάνοντας τα 49 πλοία σε 97. Το φορτίο των πλοίων που περνούν καθημερινά από τη διώρυγα ανέρχεται σε αξία παραπάνω από 1 τρισεκατομμύριο δολάρια και αναμένεται να αυξηθεί.
Η μεταμόρφωση της διώρυγας του Σουέζ στον σημερινό αυτό κολοσσό διχάζει τους παρατηρητές. Για κάποιους το ενδιαφέρον είναι πιο έντονο από ποτέ, ενώ για άλλους η γεωστρατηγική αξία της έχει μειωθεί. Μια ιστορική ανασκόπηση είναι, παρ’ όλα αυτά αρκετή, για να δώσει μια ξεκάθαρη απάντηση στο αν είναι ακόμα ίδια η αξία της και στο πως αυτή διαμορφώνει τις σχέσεις της Αιγύπτου με τη Δύση. Για τις ΗΠΑ, η διώρυγα είναι η ταχύτερη δυνατή διαδρομή προς τις χώρες της Μέσης Ανατολής και τους γείτονές της. Οι αμερικανικές ναυτικές εμπορικές δυνάμεις μπορούν να μετακινηθούν από τον Ειρηνικό στον Ινδικό Ωκεανό γύρω από το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας, σε περίπτωση που σημειωθεί κρίση στη διώρυγα.
Μα και σε αυτό το σενάριο, η διώρυγα εξακολουθεί να είναι ο οικονομικότερος και γρηγορότερος τρόπος για την πραγματοποίηση μετακινήσεων, δίνοντας ακόμα και την εναλλακτική επιλογή μετακίνησης μεταξύ της Ασίας και της Ανατολικής Ακτής των ΗΠΑ που θα γίνονταν διαφορετικά μέσω της Διώρυγας του Παναμά. Η διατήρηση των ήδη σχεδιασμένων σχετικών προϋπολογισμών σε μια εποχή που μια οικονομική κρίση θα μπορούσε να «ρίξει» την μια εθνική οικονομία μετά την άλλη σαν ντόμινο, είναι ένα στρατηγικό πλεονέκτημα που πρέπει να διατηρηθεί, και προς το παρόν, αυτό συμβαίνει. Η προσφορά δισεκατομμυρίων δολαρίων προς το Κάιρο ανά καιρούς, υπογραμμίζει την ανάγκη προνομιακής πρόσβασης στη διώρυγα.
Η Αίγυπτος είναι σημαντικός εμπορικός έτερος και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. H Ευρωπαϊκή Ένωση σημείωσε 21.63 δισεκατομμύρια δολάρια εξαγωγών το 2022 στην Αίγυπτο, ενώ τα εμπορικά συμφέροντα και οι καλές σχέσεις μεταξύ τους διατηρούνται μέχρι σήμερα. Η διώρυγα του Σουέζ είναι η μόνη που μπορεί να «φιλοξενήσει» τα μεγάλα πλοία ευρωπαϊκών εταιριών και μη που ενδιαφέρονται για τη μετακίνηση στη Μεσόγειο. Το εμπόριο μεταξύ Ευρώπης και Κίνας έπειτα από τη «Πρωτοβουλία Μίας Zώνης και ενός Δρόμου» (BRI) το 2013 έχει επίσης καταστήσει αναγκαία την διατήρηση αυτών των σχέσεων σε καλό επίπεδο, σε μια εποχή που η πολιτική αστάθεια στη Μέση Ανατολή εμποδίζει τη διέλευση μέσα από έναν αριθμό εναλλακτικών εμπορικών διαδρομών.
Τα επενδυτικά σχέδια της Κίνας στη περιοχή της Διώρυγας δείχνουν πως τοποθετείται ξανά στο κέντρο του ενδιαφέροντος, αυτή τη φορά από την ανατολική πλευρά. Ωστόσο, η ταυτόχρονη μετατόπιση του ενδιαφέροντος των ΗΠΑ από την Ευρώπη στην Ασία, ίσως καταλήξει στην χάραξη νέων πολιτικών που θα μπορούσαν να επηρεάσουν το διεθνές εμπόριο και τις σχέσεις με την Μέση Ανατολή. Παράλληλα με τα θετικά, υπάρχουν και αναδυόμενες απειλές, τόσο σε θέματα ασφαλείας λόγω της ύπαρξης τρομοκρατικών και πειρατικών ομάδων, όσο και σε θέματα πολιτικής, μιας και κανείς δεν ξέρει το χρονικό διάστημα παραμονής του Abdel Fattah el-Sisi στην Κυβέρνηση της Αιγύπτου.
Η διώρυγα του Σουέζ επομένως είναι ένας από τους παράγοντες που κρατά τη Δύση κοντά στην Αίγυπτο και έχει βελτιώσει τις μεταξύ τους σχέσεις. Η κομβικότητά της ως σημείο στο οποίο διακινούνται καταναλωτικά αγαθά, πετρέλαιο και πρώτες ύλες από την Ασία και τη Μέση Ανατολή προς την Ευρώπη είναι αδιαμφισβήτητη. Η Αίγυπτος είναι ένα Ευρασιατικό σταυροδρόμι και εμπορικός εξισορροπητής του διεθνούς εμπορίου. Οι δρώντες του διεθνούς συστήματος έχουν αλλάξει, η σημασία της διώρυγας όμως όχι. Γι’ αυτό, οι σχέσεις της Δύσης με την Αίγυπτο συνεχίζουν να επηρεάζονται από την διώρυγα του Σουέζ. Επρόκειτο για δεσμούς που φέρουν κυρίως θετικό πρόσημο και συμφέροντα που ικανοποιούνται μέσα από εμπορικές συναλλαγές και καλές διπλωματικές σχέσεις, σε αντίθεση με τις συνεχείς συγκρούσεις και κατοχικές παρεμβάσεις του παρελθόντος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Arthur Goldschmidt Jr- Aomar Boum, Ιστορία της Μέσης Ανατολής, Εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2016
- Shaul Chorev, The Suez Canal: Forthcoming Strategic and Geopolitical Challenges, Palgrave McMillan Publishing, διαθέσιμο εδώ
- The Geopolitical Importance of the Suez Canal, Summaiyya Qureshi για Paradigm Shift, διαθέσιμο εδώ
- Γιατί το Σουέζ έχει ακόμη σημασία: Η διώρυγα που κρατάει κοντά την Αίγυπτο με τις ΗΠΑ, Steven A. Cook για Foreign Affairs, διαθέσιμο εδώ
- Egyptian Diplomacy and International Relations, Hussein El-Kamel για Real Instituto Elcano, διαθέσιμο εδώ
- The Suez Canal Perspectives After the Ever Given Accident, Angela Stefania Bergantino για ISPI, διαθέσιμο εδώ
