Της Γιάννας Κοντοκώστα,
Στις Εκλογές που διεξήχθησαν τα έτη 1875 και 1879, κανένα από τα κόμματα που πήραν μέρος δεν κατάφερε να κερδίσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Ωστόσο, λίγο αργότερα, το 1884, το κόμμα του Χαρίλαου Τρικούπη και του Θεόδωρου Δηλιγιάννη, είχαν υπό τον έλεγχό τους ένα μεγάλο ποσοστό των κοινοβουλευτικών εδρών (92,2%). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εδραίωση του δικομματισμού στο τότε ελληνικό κράτος. Οι δύο πολιτικοί αρχηγοί ανέπτυξαν αντικρουόμενα πολιτικά σχέδια, γεγονός το οποίο έφερνε συνεχώς τους υποστηρικτές των δύο κομμάτων σε σύγκρουση και αντιπαλότητα.
Ο Χαρίλαος Τρικούπης είχε μια έντονη παρουσία στην τότε ελληνική πολιτική σκηνή, επί βασιλείας του Γεωργίου Α΄. Η συμβολή του ήταν ιδιαίτερα σημαντική στην ψήφιση της αρχής της δεδηλωμένης, σύμφωνα με την οποία ο Βασιλιάς όφειλε να δώσει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης μόνο σε πολιτικό, ο οποίος είχε τη δεδηλωμένη εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των βουλευτών. Λόγω του ότι υπήρξε θαυμαστής του βρετανικού τρόπου διακυβέρνησης, θεώρησε πως η λύση στο πρόβλημα της πολιτικής αστάθειας θα ήταν ο δικομματισμός, η συγκρότηση, δηλαδή, δύο μεγάλων κομμάτων εξουσίας σύμφωνα με τα αγγλικά πρότυπα.
Με την πολιτική του ο Τρικούπης έδωσε βαρύτητα στην εσωτερική κρατική ανασυγκρότηση. Το πρόγραμμα εκσυγχρονισμού που παρουσίασε το 1875, προέβλεπε, αρχικά, τη συγκρότηση ενός κράτους δικαίου και τον περιορισμό της ευνοιοκρατίας με τον καθορισμό των τυπικών προσόντων, που θα έπρεπε να έχουν οι δημόσιοι υπάλληλοι κατά τον διορισμό τους. Επιπλέον, τόνισε την ανάγκη της οικονομικής ανάπτυξης και της ενίσχυσης του αγροτικού τομέα, ενώ έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για τη βελτίωση της εθνικής άμυνας και της κρατικής υποδομής.
Στόχος του ήταν η βελτίωση των ανεπαρκών συγκοινωνιών του ελληνικού κράτους, επεκτείνοντας το δίκτυο των σιδηροδρόμων, κατασκευάζοντας δρόμους και λιμάνια, ανοίγοντας τον Ισθμό της Κορίνθου, προωθώντας τις εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος και εκσυγχρονίζοντας δραστικά την ελληνική ναυτιλία (αντικατάσταση ιστιοφόρων από ατμόπλοια). Σχετικά με την εθνική άμυνα, σκόπευε να μειώσει τη στρατιωτική θητεία, προκειμένου να εξοικονομηθούν χρήματα για την αγορά στρατιωτικών εξοπλισμών και για να εκπαιδεύονται πλέον οι αξιωματικοί του στρατού σε στρατιωτικές σχολές. Ήθελε να καθιερώσει, επίσης, το ασυμβίβαστο μεταξύ στρατιωτικής ιδιότητας και βουλευτικού αξιώματος.
Παρά τις αρχικές μεγάλες προσδοκίες, το σχέδιο του Χαρίλαου Τρικούπη παρέμενε μετέωρο. Οι δημόσιες επενδύσεις απαιτούσαν πολυέξοδες δαπάνες, το δημόσιο χρέος αυξανόταν διαρκώς και η σταφιδική κρίση δυσκόλευε όλο και περισσότερο τα πράγματα. Το 1893 το κράτος οδηγήθηκε σε πτώχευση και η πολιτική σταδιοδρομία του Τρικούπη έλαβε οριστικό τέλος. Δεν ξαναεκλέχθηκε, ούτε καν στο αξίωμα του βουλευτή.
Ο πολιτικός αντίπαλος του Τρικούπη, ο Δηλιγιάννης, παρά το γεγονός ότι η εργατική τάξη δεν έτρεφε αισθήματα συμπάθειας προς το πρόσωπό του, κατάφερε να εκλεγεί πέντε φορές Πρωθυπουργός. Ο ίδιος και οι υποστηρικτές του κόμματός του δεν αποδέχονταν τη διάκριση των εξουσιών (νομοθετική, δικαστική, εκτελεστική), αλλά επιδίωκαν τη συγκέντρωση και τον έλεγχό τους από το κόμμα. Ήταν θερμός οπαδός της κοινωνικής δικαιοσύνης και γι’ αυτόν τον λόγο στόχευε μέσω της πολιτικής του σε φορολογικές μειώσεις και στην παροχή δημοσίων θέσεων στους προστατευόμενούς του.
Σε αντίθεση με τους υποστηρικτές του τρικουπικού κόμματος, που φανερά τάσσονταν υπέρ των μεγαλογαιοκτημόνων, οι δηλιγιαννικοί έκαναν μια απρόσφορη προσπάθεια να διανείμουν γη στους αγρότες. Υποστήριζαν έτσι το αίτημα για τη δημιουργία ενός κράτους κοινωνικής αλληλεγγύης και την οικονομική ανάπτυξη με αργούς, όμως, ρυθμούς. Στο κόμμα του Δηλιγιάννη συγκεντρώνονταν οι δημόσιοι υπάλληλοι και οι αγρότες, καθώς και οι δυσαρεστημένοι πολίτες, ανεξαρτήτως του κοινωνικού στρώματος στο οποίο ανήκαν.
Στο χρονικό διάστημα που μεσολάβησε από την πτώχευση του 1893 έως τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, τα δύο μεγάλα αντίπαλα κόμματα κατέβαλαν σημαντικές προσπάθειες για να υλοποιήσουν τα πολιτικά προγράμματά τους, αλλά οι προσπάθειές τους ήταν απρόσφορες. Δεν μπόρεσαν να τηρήσουν τις υποσχέσεις που έδωσαν στους οπαδούς τους και στον ελληνικό λαό. Η ήττα της Ελλάδας στον πόλεμο λειτούργησε ανασταλτικά και επέτεινε το πολιτικό αδιέξοδο. Η χώρα αναγκάστηκε να πληρώσει πολεμικές αποζημιώσεις στην Τουρκία και περιήλθε από το 1897 και για 81 χρόνια στο καθεστώς του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (Δ.Ο.Ε.). Παρ’ όλα αυτά, ο Χαρίλαος Τρικούπης και ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης ήταν δύο σπουδαίοι πολιτικοί, που άφησαν το στίγμα τους στην ελληνική πολιτική σκηνή και καθόρισαν σε σημαντικό βαθμό την ελληνική συνταγματική ιστορία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Χ. Τρικούπης – ‘’ο εκσυγχρονιστής πολιτικός’’, socialpolicy.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ν. Τζιανίδης, Εκλογές στην Ελλάδα: Η γέννηση του Δικομματισμού – Τρικούπης και Δηλιγιάννης ακόμα και ως αγάλματα με τις πλάτες γυρισμένες – Διχόνοια και φανατισμός, ethnos.gr, διαθέσιμο εδώ
- Γ. Ντεσάν, Η Ελλάδα του Χαρίλαου Τρικούπη, Μεταίχμιο, 2022
