Του Ιωάννη Περγαντή,
Η ελληνική προϊστορία είναι γεμάτη μεγάλα ερωτηματικά και υποθέσεις. Πολλά έχουν ειπωθεί για τους προ-ελληνικούς πολιτισμούς και την κατάληξη τους, καθώς και για διάφορα άλλα ευρήματα, για τα οποία οι εξηγήσεις και τεκμηριώσεις είναι ελάχιστες. Μια από αυτές τις πτυχές, για την οποία η βιβλιογραφία έχει αφιερώσει πολλούς τόνους μελανιού, είναι η περίφημη «Κάθοδος των Δωριέων».
Από μικρή ηλικία, ήδη από το δημοτικό, τα βιβλία της ιστορίας μας εξιστορούν την ίδια θεωρία: ότι οι Δωριείς, ως ένα από τα ελληνικά φύλα, κατέβηκε κάπως καθυστερημένα προς τη νότια Ελλάδα, προκαλώντας μεγάλες αναταραχές στο διάβα του, οδηγώντας μάλιστα και στην πτώση του μυκηναϊκού κόσμου, δίνοντας τη χαριστική βολή. Αυτή ήταν η επίσημη και επιστημονική τοποθέτηση των ιστορικών και αρχαιολόγων για πολλά χρόνια, όσον αφορά τη προέλευση των Δωριέων. Παρ’ όλα αυτά, η σύγχρονη ερεύνα, μαζί και με νέες αρχαιολογικές ανακαλύψεις, μας προσφέρει νέα συμπεράσματα, τα οποία ανατρέπουν σχεδόν τα πάντα.
Ας ξεκινήσουμε, όμως, από το τι ήταν οι Δωριείς. Σε αντίθεση με τη κοινή γνώμη, η οποία τους θέλει ως ένα ελληνικό φύλο του βορρά, οι Δωριείς στην πραγματικότητα ήταν τμήμα του μυκηναϊκού κόσμου. Βασική απόδειξη είναι η γλώσσα την οποίαν μιλούσαν (δωρική διάλεκτος), η οποία δεν είναι τίποτα άλλο από μια απλοποιημένη «ανακτορική» μυκηναϊκή. Ένα άλλο δείγμα συσχετισμού Μυκηναίων και Δωριέων είναι τα κοινά έθιμα και πρακτικές. Πολλοί τους έχουν αποδώσει νέες πρακτικές (όπως η γεωμετρική διακόσμηση των αγγείων και η καύση των νεκρών), αλλά η πραγματικότητα είναι ότι αυτές οι πρακτικές λάμβαναν μέρος σε περιοχές οι οποίες έμειναν αλώβητες από το δωρικό στοιχείο (π.χ. Αττική). Ο μοναδικός νεωτερισμός που εισήγαγαν οι Δωριείς ήταν η χρήση του σιδήρου, στον οποίο αρκετοί αποδίδουν την εύκολη επικράτειά τους.
Όσον αφορά τη γνωστή «Κάθοδο», η πραγματικότητα προσεγγίζει αρκετά το μύθο και τις υποθέσεις. Όντως, οι Δωριείς κατέβηκαν από το βορρά προς τη Πελοπόννησο, αλλά όχι ως ένα αυτοτελές φύλο. Σύμφωνα με τον κορυφαίο αρχαίο ιστορικό Ηρόδοτο, οι Δωριείς ήταν μέρος της μυκηναϊκής κοινωνίας, όμως κατέφυγαν προς τον βορρά και συγκεκριμένα τα βουνά της Πίνδου, ώστε να διαφύγουν την αυταρχικότητα και τυραννία των Μυκηναίων. Δεν εγκαταστάθηκαν εκεί από το βορρά, αλλά ήλθαν από τον μυκηναϊκό νότο. Σε αυτή τη μετακίνηση οφείλεται και το όνομα των Δωριέων. Στη μυκηναϊκή διάλεκτο, το πρόσημο δωρ- ανάγεται στο ξύλο ή δέντρο, ενώ το -ευ σε επάγγελμα. Τα πυκνά δάση της Πίνδου με αυτό το τρόπο μας καταδεικνύουν τη πορεία που ακολούθησαν οι Δωριείς, καθώς και το τόπο εγκατάστασης.
Λαμβάνοντας υπόψιν τα προηγούμενα, η «Κάθοδος» δεν έγινε στο πλαίσιο της μαζικής μεταφοράς ενός πληθυσμού, αλλά την επιστροφής μιας ομάδας ανθρώπων στα πάτρια εδάφη. Και αυτό έγινε κατά τη περίοδο της όλο και επιταχυνόμενης πτώσης και αποδιάρθρωσης του μυκηναϊκού ανακτορικού συστήματος. Η απουσία κεντρικής διοίκησης, ο πολυπληθής τους όχλος και το τεχνολογικό τους προβάδισμα (όπλα από σίδηρο), κατέστησε δυνατή την άνευ εμποδίου επέκταση τους στην Πελοπόννησο, στην οποία κατάφεραν να περιορίσουν και να κυριαρχήσουν στους προηγούμενους κατοίκους της. Μετά την εξάπλωσή τους στην Πελοπόννησο, σειρά είχαν τα νησιά του νότιου Αιγαίου, στα οποία κατέφυγαν άτομα λόγω του υπερβολικά μεγάλου αριθμού και συνωστισμού των κατοίκων.
Αυτό ήταν το ιστορικό της γνωστής «Καθόδου». Οι επιστήμες της ιστορίας και αρχαιολογίας αναπτύσσονται καθημερινά, αποκτώντας μέσα και μηχανισμούς οι οποίοι μας προσφέρουν νέα συμπεράσματα για παλαιότερες απόψεις και επιστημονικές τοποθετήσεις. Η «Κάθοδος των Δωριέων» δεν ήταν η κάθοδος ενός «μπουλουκιού» με σκοπό την πρόκληση καταστροφών, αλλά η επιστροφή μιας πληθυσμιακής ομάδας στις πατρικές της εστίες, από τις οποίες είχε διωχθεί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Wilcken, Ulrich (1976), Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.
- H κάθοδος ή η «επιστροφή» των Δωριέων;, kathimerini.gr, Διαθέσιμο εδώ.
