Της Κατερίνας Ζευγίτη,
Στις μέρες μας, ο άνθρωπος παρασυρμένος από τους γρήγορους ρυθμούς και τις πολλαπλές υποχρεώσεις που πρέπει να διεκπεραιώσει, αποξενώνεται από τον εαυτό του και τον κόσμο που τον περιβάλλει. Δεν έχει τα περιθώρια ελεύθερου χρόνου για αναψυχή, και ιδίως για σκέψη και αυτοκριτική. Αναλυτικότερα, δεν διαθέτει πραγματικά δικό του χρόνο για να έρθει σε μια ουσιώδη επαφή με τον εαυτό του και τη φύση του, από την οποία απομακρύνεται συνεχώς και παύει να αποτελεί ανεξάρτητη προσωπικότητα. Αντιθέτως, η ολοκλήρωση της ταυτότητάς του σχετίζεται με την επαγγελματική του αποκατάσταση, ενώ παράλληλα, επιδιώκει να έχει και όχι να είναι. Εν ολίγοις, καταντά ένας αριθμός μέσα στο πλήθος, αφού θυσιάζεται στον βωμό του χρήματος.
Είναι γεγονός ότι οι ηθικές αξίες, όπως η δικαιοσύνη, η αγάπη για τον συνάνθρωπο, καθώς κι η διεύρυνση πνευματικών οριζόντων έχουν δώσει τη θέση τους σε ταπεινά ελατήρια, και φυσικά, στην εξασφάλιση μιας καλής οικονομικής κατάστασης, έστω κι αν αυτό γίνεται με αθέμιτα μέσα, ή έστω κι αν αυτό γίνεται εις βάρος της ανθρωπιάς του κάθε ατόμου. Και σίγουρα, εκείνος που έχει έναν αγαθό χαρακτήρα, θεωρείται ασήμαντος σε σχέση με έναν ευκατάστατο άνθρωπο που ίσως καταφεύγει στην ανειλικρίνεια. Βέβαια, την ίδια αντιμετώπιση έχει κι αυτός που δεν είναι «διάσημος» στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης ή δεν διαθέτει μεγάλο αριθμό «ακολούθων». Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε ότι κι η διαφήμιση παίζει έναν σπουδαίο ρόλο σε ό,τι αφορά τις ανάγκες του ανθρώπου. Δηλαδή, του δημιουργεί πλασματικές ανάγκες και με αυτό τον τρόπο τον «σπρώχνει» να σκέφτεται μόνο την απόλαυση που προσφέρουν τα υλικά αγαθά. Άρα, ο άνθρωπος αλλοτριώνεται πνευματικά και ηθικά από τη στιγμή που μετατρέπεται σε ένα φερέφωνο αντιλήψεων που δεν του ανήκουν.
Στο συγκεκριμένο άρθρο θα παρουσιάσουμε τις αιτίες που οδηγούν στην αποξένωση του ατόμου από τον εαυτό του, από τους συνανθρώπους του, από την φύση κι από την ίδια την κοινωνία, καθώς και τις συνέπειες που δύναται να επιφέρει η συγκεκριμένη κατάσταση.
Καταρχάς, διαπιστώνεται ότι υπάρχει αδυναμία διαμόρφωσης άποψης, αλλά και αδιαφορία για τα κοινά. Για την ακρίβεια, εξαιτίας των διαφόρων περισπασμών της εποχής μας, αλλά και των πολλών καθηκόντων που έχει αναλάβει ο καθένας από εμάς, δεν δίνει για παράδειγμα την απαραίτητη προσοχή σε σοβαρά ζητήματα της κοινωνίας καθώς και της πολιτικής, δεν αφιερώνει επαρκή χρόνο να τα εξετάσει και να ασχοληθεί με σοβαρότητα και υπευθυνότητα. Άρα, τείνει να υιοθετεί τις απόψεις που παρουσιάζουν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης χωρίς να «φιλτράρει» πρώτα τις πληροφορίες που τον κατακλύζουν, με αποτέλεσμα να μην βρίσκεται σε θέση να κατανοήσει και να αντιληφθεί τους διάφορους σκοπούς ή τα συμφέροντα που κρύβουν αυτές οι απόψεις.
Επιπλέον, η υποταγή στον υλικιστικό τρόπο ζωής μετατρέπει τον άνθρωπο σε μια μαζοποιημένη προσωπικότητα. Χαρακτηριστικά, χάνει την ευκαιρία να διαμορφώσει δική του άποψη, να αποδεχθεί τον εαυτό του, επειδή παρακολουθεί τα στερεότυπα ομορφιάς και του ιδανικού τρόπου ζωής που προβάλλει η τηλεόραση μέσω των διαφημίσεων κι έτσι φθείρεται ψυχικά, χάνει την αυτοεκτίμηση του, αφού νιώθει πως δεν μπορεί να εξασφαλίσει στον εαυτό του όσα συνιστούν την πραγματική ευδαιμονία. Επομένως, ο μηχανισμός αυτός που έχει στηθεί για την προώθηση του καταναλωτισμού, υπονομεύει σημαντικά την αυτοπεποίθηση των ατόμων, καθώς τους προκαλεί διαρκώς την εντύπωση πως υστερούν σε σχέση με τους άλλους.
Όσον αφορά τις φιλικές μας σχέσεις, παρατηρείται ότι είναι απρόσωπες και ότι βασίζονται πάνω σε συμφέροντα. Παραδείγματος χάρη, σε ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα υπάρχουν άνθρωποι που προσεγγίζουν τους συμφοιτητές τους και δυστυχώς, υποκρίνονται προκειμένου να τους βοηθήσουν, είτε δίνοντάς τους σημειώσεις, είτε ενθαρρύνοντάς τους και εν τέλει, έχοντας πετύχει τον στόχο τους, συμπεριφέρονται άσχημα χωρίς να αναλογίζονται το συναισθηματικό δέσιμο που μπορεί να ένιωσε ο ένας. Με λίγα λόγια, στην εποχή μας οι κοινωνικές σχέσεις είναι πλέον τυπικές, ψυχρές, κυριαρχεί ο ανταγωνισμός, έχουν χαθεί οι αξίες της συλλογικότητας και της συνεργασίας. Ο άνθρωπος προσπαθεί να φτιάξει μόνο τη διαδικτυακή του εικόνα και επιδιώκει τη δική του ευτυχία, γιατί το απαιτεί η ίδια η ζωή.
Τέλος, φαίνεται ότι ιδίως οι νεαροί πολίτες έχουν ξεμακρύνει από τη φύση και τη γαλήνη που χαρίζει στο νου και στην ψυχή. Επιγραμματικά, η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας σε συνδυασμό με την βιομηχανία αιχμαλωτίζουν τον άνθρωπο, τον οδηγούν στα μεγάλα αστικά κέντρα κι η επίσκεψή του εκεί επιφέρει συχνά την καταστροφή. Σύμφωνα με τον Thich Nhat Hahn (2008, 1-2), ο βηματισμός του ανθρώπου στη γη έχει ολέθριες συνέπειες για τα ζώα και τα φυτά. Παρόλα αυτά, ο άνθρωπος συμπεριφέρεται καθημερινά χωρίς να έχει συνείδηση της κατάστασης του πλανήτη. Υπνοβατεί χωρίς να συναισθάνεται τις πράξεις του και τις συνέπειές τους. Η αφύπνιση του ανθρώπου εξαρτάται από το αν ο άνθρωπος σκοπεύει να ξαναβρεί τον συνειδητό βηματισμό του πάνω στη Μητέρα Γη και η συλλογική αφύπνιση αποτελεί προϋπόθεση για την υπέρβαση της οικολογικής κρίσης.
«Ο φυσικός άνθρωπος ζει μέσα στον εαυτό του, ο κοινωνικός άνθρωπος είναι, αντίθετα, πάντοτε έξω από τον εαυτό του. Να ζεις μέσα στον εαυτό σου σημαίνει να καθορίζεσαι από τον εαυτό σου, σημαίνει τη συμφωνία του είναι και του φαίνεσθαι. Όμως να είσαι έξω από τον εαυτό σου σημαίνει να «ζεις» μέσα στην κρίση των άλλων, ή ακριβέστερα: να ζεις με τρόπο που ανταποκρίνεται στην κρίση των άλλων» έλεγε ο Ελβετός φιλόσοφος και πρώτος στοχαστής του 18ου αιώνα, Jean-Jacques Rousseau. Πράγματι, τα λόγια του έρχονται να επιβεβαιώσουν την σημερινή πραγματικότητα, κατά την οποία αλλοτριωνόμαστε από όλα όσα μας περιτριγυρίζουν. Βέβαια, οι πράξεις μας, είτε είναι ορθές, είτε λανθασμένες, επιφέρουν συνέπειες.
Αρχικά, η υπαγωγή του εαυτού μας σε άλλους, φαίνεται πως επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη διάθεση και τον ψυχισμό μας. Μας κλονίζει και μας οδηγεί σε αυτό που ονομάζεται ψυχοκοινωνική «απάθεια». Με άλλα λόγια, το θύμα κοιτάζει στον καθρέφτη έναν άγνωστο, ο οποίος δεν εκφράζεται ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα και απογοητεύεται, γίνεται νευρωτικός. Το αλλοτριωμένο άτομο όταν χάνει το νόημα της ύπαρξης του, αποκτά εκ των πραγμάτων ψυχοπαθολογικά προβλήματα.
Δεύτερον, σε ό,τι αφορά το εργασιακό περιβάλλον, κι εκεί εντοπίζεται το φαινόμενο. Σαφώς και ο εργαζόμενος χάνει το δικαίωμα να λαμβάνει αποφάσεις, να έχει δικαίωμα στο λόγο και γίνεται «πιόνι» ενός οικονομικοκοινωνικού ελεγκτικού μηχανισμού, όπως με το να κάνει απλώς την οποιαδήποτε εργασία που του έχει ανατεθεί. Μάλιστα, κατά τον Μαρξ, ο εργαζόμενος αισθάνεται «αλλοτριωμένος» μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα, διότι αποτελεί μια «ασήμαντη» για τον «επιχειρηματία – καπιταλιστή» μονάδα χαμηλής διαβάθμισης, που του στερεί το δικαίωμα συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων, ακόμη και όταν αυτές αφορούν άμεσα στην τύχη και στο μέλλον του.
Επιπροσθέτως, η ενασχόληση με τις σωματικές απολαύσεις μέσα σε μια υπερκαταναλωτική κοινωνία αποστεγνώνει τον άνθρωπο από κάθε είδος πνευματικής αναζήτησης, αφού αρκείται σε αυτές και υποχρεώνεται να υποταχθεί στα είδωλά του και στις απαιτήσεις που αυτά φέρουν. Κοντολογίς, βρίσκεται σε κατάσταση σύγχυσης και στερείται την ομορφιά της φιλίας και της συντροφικότητας.
Σε τελευταία ανάλυση, ο αποκομμένος από τα κοινά πολίτης υποφέρει από έλλειψη νοημάτων στη ζωή, επειδή αδυνατεί να κατανοήσει τις εξελισσόμενες διαδικασίες, να αξιολογήσει και να εκτιμήσει σωστά όσα συμβαίνουν γύρω του. Η πολύωρη απασχόληση οδηγεί λοιπόν σε ένα είδος σύγχρονης δουλείας, πράγμα που του στερεί την δυνατότητα να διοχετεύσει τις δυνάμεις του και σε άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες, όπου θα ζήσει καταστάσεις πολιτισμού, να ασχοληθεί με τα πολιτικά γεγονότα της χώρας του και να μην μένει σε αδράνεια.
Συνοψίζοντας όσα ειπώθηκαν παραπάνω, μπορούμε να πούμε ότι η αντίσταση στο φαινόμενο της αλλοτρίωσης αποτελεί ατομική ευθύνη του καθενός, αλλά και συλλογική, και πραγματοποιείται με όπλο τη σφαιρική αντίληψη των πραγμάτων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Θεραπεύοντας την αποξένωση των νέων γενιών από τη φύση, peekpemagazine.gr, διαθέσιμο εδώ
- ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΣΥΝΕΞΕΤΑΣΗΣ ΕΚΘΕΣΗ-ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ : ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ (κείμενο 2), filologikosxoleio.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ο αλλοτριωμένος άνθρωπος και τα αίτια της αλλοτρίωσης, pemptousia.gr, διαθέσιμο εδώ
- Αλλοτρίωση: Σύντομη ματιά στις 5 κυρίαρχες ερμηνείες, alfavita.gr, διαθέσιμο εδώ
