Της Χριστίνας Γουτσίκα,
Οι συνθήκες που δημιουργούνται με την λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου είναι πρωτόγνωρες για την μεταπολεμική κοινωνία. Ένας νέος «πόλεμος» ξεκινάει μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων της εποχής -Η.Π.Α. και Ε.Σ.Σ.Δ.- και η οικονομική κρίση είναι το μεγαλύτερο αγκάθι για την Γηραιά ήπειρο. Αν και σταδιακά η κατάσταση βελτιώνεται αισθητά, στην δεκαετία του ’70 μια ακόμη οικονομική κρίση θα αναστατώσει τον πλανήτη. Στην Ανατολική Ευρώπη, συγκεκριμένα στην Πολωνία, η οικονομία έφτασε στα όρια της χρεοκοπίας και το κράτος χρωστάει στις τράπεζες της Δύσης.
Η κατάσταση δεν φαίνεται να βελτιώνεται την επόμενη δεκαετία, τουναντίον το πολωνικό κομμουνιστικό καθεστώς βρίσκεται σε ακόμα πιο δεινή θέση. Η αξιοπιστία τόσο του κόμματος όσο και του καθεστώτος έχει χαθεί εξαιτίας της ανεπαρκούς διαχείρισης της οικονομικής κρίσης, με αποτέλεσμα τον Αύγουστο του 1980 να εκδηλωθούν απεργίες στο ναυπηγείο της πόλης Γκντανσκ. Οι 15 χιλιάδες εργάτες διαμαρτύρονται για την ανικανότητα της κυβέρνησης να ικανοποιήσει τις ανάγκες του λαού, αρνούνται την αύξηση στον μισθό τους και αποφασίζουν την δημιουργία ενός ανεξάρτητου εργατικού συνδικάτου με το όνομα «Αλληλεγγύη» (Solidarnosc). Το συνδικάτο γρήγορα βρήκε ανταπόκριση, αφού μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα πάνω από μισό εκατομμύριο εργάτες από τα βιομηχανικά κέντρα συγκεντρώνονται στην καρδιά των απεργιών. Αυτό που ακολουθεί είναι πρωτόγνωρο για τα πολιτικά δεδομένα της εποχής. Τις επόμενες εβδομάδες το πλήθος ξεπερνάει τον αριθμό των 10 εκατομμυρίων και γίνονται απεργίες σε όλες τις πόλεις της χώρας.
Η «Αλληλεγγύη» καταφέρνει να αναγκάσει την κυβέρνηση να υποχωρήσει στις απαιτήσεις τους, να στείλει εκπροσώπους της για διαπραγματεύσεις και να αναγνωριστεί επίσημα η ύπαρξη του ανεξάρτητου -από κυβέρνηση και κόμμα-, αυτοδιοικούμενου συνδικάτου. Απαιτούν, επίσης, την απελευθέρωση όλων των πολιτικών κρατουμένων και την στέρηση των προνομίων της κυβερνώσας ελίτ, της αστυνομίας και των κρατικών υπαλλήλων. Ηγετική φυσιογνωμία της Αλληλεγγύης είναι ο Λεχ Βαλέσα ένας 37χρονος άνεργος ηλεκτρολόγος πατέρας έξι παιδιών που βρισκόταν στην μαύρη λίστα, ενώ τώρα διαπραγματεύεται επί ίσοις όροις με την πολιτική ηγεσία της χώρας. Όλο αυτό το τεταμένο και ασφυκτικό κλίμα με αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ δυνάμεων ασφαλείας και απεργών, την απαγόρευση των αφισών του συνδικάτου εξομαλύνεται κάπως τον Ιούνιο του 1981, καθώς η απειλή μιας σοβιετικής επέμβασης στην χώρα είναι πιθανή.
Την ίδια χρονική περίοδο επικρατεί ανησυχία και μεταξύ των ηγετών της πολωνικής κυβέρνησης. Ο αρχηγός του κράτους, Βόιτσεχ Γιαρουζέλσκι, δεχόταν πιέσεις από τις γειτονικές χώρες που ήταν στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας και η Ε.Σ.Σ.Δ. έστειλε τελεσίγραφο ότι εάν οι πολωνικές αρχές, ο στρατός και η αστυνομία δεν καταστείλουν την Αλληλεγγύη, θα δεχόταν η χώρα εισβολή από την Ε.Σ.Σ.Δ., την Τσεχοσλοβακία και την Ανατολική Γερμανία. Εξαιτίας της απειλής εισβολής στην χώρα, το βράδυ της 12ης προς 13ης Δεκεμβρίου του 1981, οι εσωτερικές δυνάμεις ασφάλειας και στρατιωτικά ένοπλα σώματα μεταξύ τους και σοβιετικοί αξιωματούχοι επιτίθενται και καταπνίγουν την απεργία. Τις πρώτες μέρες μετά την επίθεση λιγότερο από 20 άτομα δολοφονούνται στους δρόμους.
Στις 13 Δεκεμβρίου ο Γιαρουζέλσκι ανακηρύσσει ότι η εργατική τάξη είναι ανώριμη και το ανεξάρτητο εργατικό συνδικάτο αντισοσιαλιστικό. Επιβάλει στρατιωτικό νόμο -μια απόφαση που όπως αποκαλύπτεται αργότερα στην ουσία πάρθηκε από την Ε.Σ.Σ.Δ.- στην χώρα και συλλαμβάνει και φυλακίζει τα μέλη της Αλληλεγγύης. Μάλιστα ο ίδιος θέλει να αναλάβει προσωπικά την διαχείριση των συλληφθέντων και παίρνει απόφαση να εκτελέσει τα μέλη της Αλληλεγγύης για συμμετοχή σε εγκληματικές ενέργειες.
Μετά την επιβολή του στρατιωτικού νόμου, η Αλληλεγγύη είναι αποδυναμωμένη και λειτουργεί παράνομα. Προκειμένου να αποφευχθεί το ενδεχόμενο απεργίας ή παρόμοιου κινήματος με την Πολωνία σε κάποιο άλλο σοσιαλιστικό κράτος, η Ε.Σ.Σ.Δ. αποφασίζει να δημιουργήσει μια αποκρουστική και κακή εικόνα για την Αλληλεγγύη. Δημοσιεύει στον τύπο αναφορές -ατεκμηρίωτες- σχετικά με τρομοκρατικές ενέργειες στην Πολωνία και αδημοσίευτους αριθμούς σχετικά με δολοφονημένους αστυνομικούς, εργάτες ακόμα και παιδιά. Ισχυρίζεται ακόμη ότι η Αλληλεγγύη υποστηριζόταν από μια δυτική αντεπαναστατική οργάνωση και ότι βρήκαν πυρομαχικά και όπλα αποθηκευμένα απ’ την Αλληλεγγύη, τα οποία θα χρησιμοποιούνταν για ένοπλη αντίσταση κατά του καθεστώτος. Εν κατακλείδι, αυτό που ήθελε να πετύχει η σοβιετική προπαγάνδα είναι η εξίσωση της ανεξαρτησίας των πολιτών με την τρομοκρατία. Ωστόσο έπειτα από 7 χρόνια, την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1988 ένα νέο απεργιακό κύμα ξεσπάει στην Πολωνία που σε συνδυασμό με το δόγμα της μη επέμβασης του Γκορμπατσόφ προκαλεί το καθεστώς να αναγνωρίσει νόμιμα το κίνημα.
Συμπερασματικά, το συνδικάτο της Αλληλεγγύης που μετέπειτα εξελίχθηκε σε κοινωνικό κίνημα υπήρξε το πρώτο ανεξάρτητο από το κόμμα και αυτοδιοικούμενο συνδικάτο, που δημιουργήθηκε μέσα σε μια σοσιαλιστική δημοκρατία. Η μαζικότητα του κινήματος ήταν τεράστια, καθώς άγγιζε τα 10 εκατομμύρια μέλη και τα κίνητρα της ένταξης ήταν κυρίως το αίσθημα της δέσμευσης, η αλληλεγγύη και ο ενθουσιασμός της συμμετοχής. Επιπροσθέτως, για πρώτη φορά διεξάγονται διαπραγματεύσεις μεταξύ μιας σοσιαλιστικής κυβέρνησης και ενός ανεξάρτητου εργατικού συνδικάτου, το οποίο αναγνωρίζεται και επίσημα. Το κίνημα της Αλληλεγγύης υπήρξε ένα παγκόσμιο γεγονός υψίστης σημασίας, το οποίο αποτέλεσε το ξεκίνημα για ένα ντόμινο εξελίξεων στην Ευρώπη της δεκαετίας του 1980, που είχε ως αποτέλεσμα την διάλυση της Ε.Σ.Σ.Δ., αλλά και την κατάρρευση όλων των σοσιαλιστικών δημοκρατιών του Ανατολικού μπλοκ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Wolfgang Weber (1989), Solidarity in Poland: 1980-1981 and the Perspective of Political Revolution, Labor Publications Inc.
- Michael R. Dobbs & K. S. Karol & Dessa Trevisan, Poland Solidarity Walesa 1981, McGraw-Hill Book Co.
- Arthur R. Rachwald (1990), In Search of Poland: The Superpowers’ Response to Solidarity, 1980-1989, Hoover Press Publication.
- David S. Mason (1989), Solidarity as a New Social Movement Political Science Quarterly, Vol. 104, No. 1, pp. 41-58, Oxford University Press.
