Του Γιάννη Μάρκελλου,
Το παρόν άρθρο έρχεται να αναδείξει την σπουδαιότητα του Διαθρησκειακού διαλόγου που διαπλώνεται σε όλο τον κόσμο. Ο Διαθρησκειακός διάλογος δεν αποτελεί κάτι νέο στην ιστορία του κόσμου. Ως παράδειγμα να αναφερθεί χρονολογικά το έτος 1240, όπου ο Λουδοβίκος Θ΄ της Γαλλίας ξεκινά με δικιά του πρωτοβουλία μια διαθρησκειακή συζήτηση στο Παρίσι μεταξύ ενός Χριστιανού μοναχού και τεσσάρων Ραβίννων. Οι Θρησκείες αποτελούν, χωρίς καμία αμφιβολία, ζωντανοί οργανισμοί που εκτός των άλλων παράγουν έργα και μνημεία και εν γένει προωθούν τον πολιτισμό ομορφαίνοντας τον ανθρώπινο βίο. Ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας, Αναστάσιος, προκειμένου να αναδείξει τη σημασία του διαθρησκειακού διαλόγου θα γράψει, ότι «οι επίσημες διαθρησκειακές διασκέψεις και συναντήσεις αποβλέπουν πρώτιστα σε θέματα κοινής αποδοχής και ενδιαφέροντος, όπως η κοινωνική δικαιοσύνη και η ειρηνική διευθέτηση σε τοπικό και οικουμενικό επίπεδο».
Πρώιμες μορφές διαθρησκειακού διαλόγου υπήρξαν και οι περιπλανήσεις των Αποστόλων. Παράδειγμα αποτελεί η δράση του Αποστόλου Παύλου στη Κόρινθο που ήρθε αντιμέτωπος με μία άλλη θρησκευτική ιδιοσυγκρασία ανθρώπων, αφού ήταν Εθνικοί, δηλαδή ειδωλολάτρες. Ο Παύλος περήφανος για την ιδιότητά του ως Ρωμαίος πολίτης επιδίδεται στο διάλογο προκειμένου οι κοινωνίες να απεκδυθούν την παλαιά τους θρησκευτικότητα και να ενδυθούν την καινή κτίση δια του βαπτίσματος. Γνωρίζουμε πως ο Παύλος από την Ταρσό είχε προβλήματα υγείας όταν έφτασε στη Γαλατία, όπως ενημερώνει με επιστολή του πάσχοντας πιθανώς από κάποια οφθαλμολογική πάθηση. Ο Παύλος στην Β΄ προς Κορινθίους επιστολή θα γράψει «σκόλοψ τη σαρκί» διαμηνύοντας προς πάσα κατεύθυνση την κλονισμένη του υγεία, αλλά παρ’ όλα αυτά συνέχισε άοκνα τον επανευαγγελισμό των ανθρώπων. Αναφέρθηκε μια πτυχή της ζωής ενός Αποστόλου που από πολύ νωρίς αντελήφθη τη σπουδαιότητα του διαλόγου. Στο παρελθόν από την περίοδο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας έως και την ύστερη Αρχαιότητα, η επιρροή των θρησκευτικών ιδεολογιών στη πολιτική σκηνή ήταν εντόνως υπαρκτή και για αυτό το λόγο οι Αυτοκράτορες έβλεπαν τις θρησκείες ως πηγή της ισχύος τους.
Στον πρωτοχριστιανικό κόσμο η καταγωγή, ο πολιτισμός, η υπηκοότητα και η θρησκεία ήταν έννοιες αλληλένδετες. Μην ξεχνάμε πως δεν γινόταν να είσαι πολίτης και να μην πιστεύεις στους Θεούς. Ο κάθε πολίτης, το οποιοδήποτε ξένο στοιχείο ερχόταν στις τότε πεποιθήσεις του έπρεπε να το υποτάξει στην ίδια του την ταυτότητα ειδάλλως εθεωρείτο κάτι ξένο και μη ανεκτό για την ίδια την λειτουργία της κοινωνίας. Ο Χριστιανισμός από τους πρώτους αιώνες θεώρησε την ελευθερία του ανθρώπου πρωταρχικό στοιχείο της ύπαρξής του. Από την πρώτη στιγμή η καινή κτίση δεν αποδεχόταν την κολεκτιβιστική στάση της Ρώμης. Δεν θα πρέπει να παρερμηνευθεί το γεγονός, ότι η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία πίστευε στην ανεξιθρησκεία, όταν αυτή όμως δεν επηρεάζει την δημόσια σφαίρα. Άρα, αντιλαμβανόμαστε, κατά την ύστερη Αρχαιότητα κυριαρχούσε η ανεξιθρησκεία.
Η εξελικτική μελέτη της θρησκείας ιχνηλατείτε τον 3ο αιώνα έως το τέλος του 4ου αιώνα, όπου παρατηρείται μια μεταστροφή από τον πολυθεϊσμό στον μονοθεϊσμό. Επί Αυτοκράτορα Δεκίου υποχρεώθηκε ολόκληρη η Αυτοκρατορία στην πλήρη υποταγή της στη δημόσια λατρεία. Αυτό για να γίνει περισσότερο κατανοητό χρειάζεται να αναφερθεί το εξής. Όταν προέκυπταν δυσχερείς καταστάσεις, που γιγάντωναν προβλήματα εντός της Αυτοκρατορίας, ήταν αποτέλεσμα της αποστασίας των ανθρώπων από τους Θεούς και για αυτόν ακριβώς τον λόγο κατέστη υποχρέωση των ανθρώπων να προσεύχονται υπέρ των Αυτοκρατόρων και της καθ’ όλου ευημερίας των Αυτοκρατόρων. Το πλέγμα ανάμεσα σε Χριστιανούς και Εθνικούς φαινόταν δύσκολο να ξεπεραστεί, αφού οι Χριστιανοί έφτασαν στο σημείο να διώκονται και να κατεδαφίζεται κάθε τι το Χριστιανικό που έκανε την εμφάνισή του.
Το Διάταγμα των Μεδιολάνων αποτελεί πρόδρομο της ανεξιθρησκίας. Από την μια ναι μεν ήταν υπέρ της Χριστιανικής Εκκλησίας, αλλά από την άλλη πλευρά κρατήθηκε μια περισσότερο διπλωματική γλώσσα, όπου καθετί το ανώτερο καταγραφόταν ως Θείο, θεία σπουδή, ουράνιο πράγμα που καθιστούσε την πλουραλιστική έκφραση. Με λίγα λόγια ο καθένας καταλάβαινε αυτές τις έννοιες με ποικίλους τρόπους.
Η ιστορική πραγμάτευση της απαρχής του διαθρησκειακού διαλόγου θα πρέπει να γίνει κατανοητή μέσα από τις ιστορικές καταβολές. Ξεκινώντας πρέπει να αναφέρουμε τις εξελικτικές φάσεις που ξεκινούν από την προνεωτερικότητα (5-15ος αιώνας μ.Χ.) έως και την μετανεωτερικότητα.
Προνεωτερικότητα
Ο 5ος-15ος αιώνας συμπίπτει χρονολογικά με αυτό που ονομάζουμε Μεσαίωνας. Έχει συντελεστεί στον πληρέστατό βαθμό η μετάβαση από τον πολυθεϊσμό στον μονοθεϊσμό. Η παρακμή του Αρχαίου κόσμου και η είσοδος στη καινή κτίση, δια μέσου της Χριστιανικής διδασκαλίας, δεν ήρθε ως απότοκος καλής επικοινωνιακής προσέγγισης, αλλά από τα αρνητικά μέτρα, τα οποία υπαγορεύονταν από τις πολιτικές αρχές υπέρ του Χριστιανισμού. Προς επίρρωση τούτου σημαντικοί πάτρωνες της θρησκευτικής ελευθερίας αποτελούν ο Θεοδοσιανός κώδικας και ο Ιουστινειάνιος κώδικας το 529 μ.Χ. Επί Θεοδοσίου η Χριστιανική Εκκλησία χάρη στην επίτευξη της ανεξιθρησκείας και της αλλαγής στάσης των Ρωμαϊκών αρχών παρατηρούμε την Χριστιανοσύνη να βλέπει με άλλο μάτι τις άλλες θρησκείες. Για να αντιληφθούμε το τι νέο έφερε η Χριστιανική διδασκαλία χρήσιμο είναι να επισημανθεί η άποψη του π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ, ο οποίος με περισσή ενάργεια αποσαφηνίζει την πραγματικότητα, ότι από την εδραίωση της Χριστιανικής πίστης νέοι διωγμοί ήρθαν ως απόρροια εκείνων που δεν συμφωνούσαν με τις αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων και κατ’ επέκταση κάθε απείθεια προς την Εκκλησία ήταν έγκλημα κατά της πολιτείας.
Το Ισλάμ
Ο 7ος αιώνας βρίσκει και το Ισλάμ να επέρχεται στο προσκήνιο. Το Ισλάμ συμπεριφερόμενο από έκτοτε με δική του πολιτική ατζέντα επεδίωκε να έχει την δίκη του θέση στον κόσμο αγνοώντας και παραμερίζοντας καθετί το Χριστιανικό. Η Συνθήκη της Μεδίνας αποτελεί την καλύτερη έκδοση θα λέγαμε του Ισλάμ, καθώς μελετάει το πιο φιλελεύθερο πρόσωπό του. Ο Προφήτης Μωάμεθ προσπαθούσε επισταμένως να επιφέρει την ειρήνη και την συμφιλίωση σε συγκρούσεις που ελάμβαναν χώρα λόγω διαφορετικών πεποιθήσεων
Αναγέννηση και Ουμανισμός
Η Αναγεννησιακή περίοδος (15ος–16ος αιώνας) βρίσκει να κυοφορείται ο διαθρησκειακός διάλογος ως μια μορφή πολιτισμού. Μην ξεχνάμε τότε επέρχεται η ανθρώπινη λογική, η οποία αντιστεκόταν σε κάθε προσπάθεια κατακερματισμού της ανθρώπινης ύπαρξης. Σημαντικό βήμα του διανοίγματος του διαθρησκειακού διαλόγου υπήρξε η Μεταρρύθμιση του 1517, η οποία ξεκίνησε στη Γερμανία και καταδίκασε την έμμετρη εξουσία της Παποσύνης, τα συγχωροχάρτια και κάθε απόλυτη έκφανση θρησκόληπτης συμπεριφοράς. Ο Μεσαίωνας, λοιπόν, ταράχθηκε από τη θρησκευτική διάσπαση και έτσι επιτάχθηκε η ανάγκη ανάπτυξης διαλόγου.
Γαλλική Επανάσταση
Η πορεία από το θρησκευτικό κράτος στο ανεξίθρησκο μεταφυτεύεται στη Γαλλία, όπου φανερώνεται πλήρως ο χωρισμός Εκκλησίας και Κράτους. Οι αλλαγές αυτές απετέλεσαν τις αρχές για τις Η.Π.Α. και τη σύγχρονη πολιτική της Τουρκίας, η οποία άγεται από τον πάτρωνα της Τουρκικής Δημοκρατίας Κεμάλ Ατατούρκ. Ο Βολταίρος το 1763 εκδίδει την πραγματεία περί ανοχής που ανάμεσα στα άλλη διασαφηνίζει, ότι οι Χριστιανοί καλούνται να σέβονται ο ένας τον άλλο. Άλλη μια πτυχή της θρησκευτικότητας κατά αυτά τα χρονικά δεδομένα ανάγεται στη Ρωσία όπου βλέπουμε την Αικατερίνη Β΄ να αποτελεί μια μορφή άκριτου δεσποτισμού και κατάφερε να αποδυναμώσει τις θρησκευτικές έριδες με το Διάταγμα Υπέρ της Ανοχής προς κάθε δόγμα.
Μετανεωτερικότητα
Η λογική του Καντ βρίσκει πρόσφορο έδαφος, ο οποίος με θάρρος θα γράφει ο άνθρωπος θα πρέπει να βγει από την ανωριμότητα για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνος. Πλέον διαμορφώνονται τα Έθνη – Κράτη μέσα στα οποία υπάρχει και το θρησκευτικό μόρφωμα και αναπτύσσονται διάλογοι κοινωνικού πλουραλισμού.
Παραπάνω, είδαμε μερικές ιστορικές συνιστώσες προκειμένου να κατανοήσουμε τη σημασία του διαθρησκειακού διαλόγου ως μορφή διπλωματίας ήπιας ισχύος αλλά και ως μια φανέρωση του πολιτισμικής προόδου. Σε επόμενο άρθρο θα μελετηθεί επί τω αυτώ το έργο των διαθρησκειακών διαλόγων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Χαμπεσής, Δημήτριος (2017), Ο διαθρησκειακός διάλογος στο φως της πολιτισμικής διπλωματίας και του πολιτικού φιλελευθερισμού, Διατριβή Πάντειου Πανεπιστήμιου, Διαθέσιμο εδώ
- Ζιάκας Δ. Γρηγόριος & Ζιάκα Αγγελική, Διαθρησκειακός διάλογος, Μακεδονία: Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
