Της Γεωργίας Ρούστα,
Ανέκαθεν υπήρχε η τάση προς τον θαυμασμό του ωραίου. Ένα όμορφο τοπίο που σε έκανε να σταματήσεις για λίγα λεπτά και να το παρατηρήσεις, ένας στίχος ή ένα απόσπασμα ενός βιβλίου που σου άρεσε τόσο πολύ, ώστε να το υπογραμμίσεις, ένα τραγούδι ή μια ταινία που το ακούς ή τη βλέπεις ξανά και ξανά. Σε ένα γενικότερο πλαίσιο, παντού γύρω μας, όταν παρατηρούμε κάτι που φαίνεται ελκυστικό και όμορφο στα μάτια μας –γιατί η υποκειμενικότητα εν προκειμένω κατέχει πρωταρχική θέση στους παράγοντες που επηρεάζουν την αρέσκεια ενός πράγματος– συνηθίζουμε να το σχολιάζουμε, να το παρατηρούμε, να το διακρίνουμε. Ωστόσο, μια τέτοια διάκριση γίνεται και στην εξωτερική εμφάνιση των ανθρώπων βάσει των κοινωνικά αποδεκτών κριτηρίων ομορφιάς, με τη ζυγαριά να βαραίνει προς το μέρος των ατόμων που πληρούν τα εμφανισιακά αυτά κριτήρια.
“Pretty privilege”. Πρόκειται για την ευνοϊκή μεταχείριση που «απολαμβάνουν» κάποια άτομα, μόνο και μόνο χάρη στην εξωτερική τους εμφάνιση. Από το πιο απλό, όπως το να αντιμετωπίζονται με έναν πιο ευγενικό τρόπο από τους συνανθρώπους τους, μέχρι και κάτι μεγαλύτερης σημασίας, όπως το να παίρνουν μια θέση εργασίας με χαρακτηριστικό βαρύτητας την «ομορφιά» τους, τα άτομα που ανταποκρίνονται στα πρότυπα ομορφιάς της εποχής τους, αναμφισβήτητα, αντιμετωπίζονται με διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι ένα άλλο, του οποίου η εξωτερική εμφάνιση, ενδεχομένως, να μην συνάδει με αυτά. Τα ερωτήματα που προκύπτουν ποικίλλουν: Είναι αποκλειστικά ευνοϊκό για το άτομο που αντιμετωπίζεται κατ’ αυτόν τον τρόπο; Η αντιμετώπιση αυτή οφείλεται μόνο σε κοινωνικούς παράγοντες ή υπάρχει μια ενδότερη ψυχοσωματική σύνδεση της συγκεκριμένης αντιμετώπισης σε αυτόν τον τύπο ομορφιάς; Μπορεί να καταπολεμηθεί μια τέτοια αντιμετώπιση;
Ας ξεκινήσουμε με το γεγονός ότι το “pretty privilege” προφανώς και ευνοεί τα άτομα που αποτελούν δέκτες του και μια αντίθετη τοποθέτηση κυμαίνεται στα όρια της άγνοιας, ακόμη και της σκόπιμης αδιαφορίας περί του ζητήματος. Κατ’ αντιστοιχία, λοιπόν, και τα άτομα των οποίων η εξωτερική εμφάνιση δεν ταυτίζεται με τα τωρινά πρότυπα ομορφιάς, αντιμετωπίζονται με έναν διαφορετικό τρόπο από την κοινωνία. Πολλές φορές, αυτή η διαφορετική αντιμετώπιση δεν σημαίνει απλώς μια λιγότερο ευγενική και προνομιακή συμπεριφορά, αλλά φτάνει στον βαθμό της αγένειας, ακόμη και της στέρησης ευκαιριών λόγω της ασυμφωνίας της ομορφιάς τους με τα υπάρχοντα beauty standards.
Σε συνέχεια, όμως, της συλλογιστικής αυτής, στα άτομα που πράγματι αντιμετωπίζονται με προνομιακό τρόπο, είναι δυνατόν να δημιουργείται μια αντιφατική συνθήκη, αφενός, αυτή της ευνοϊκής τους μεταχείρισης από την κοινωνία και, αφετέρου, του προσωπικού τους αισθήματος κατωτερότητας. Από τη μια πλευρά, δέχονται την κοινωνική επιδοκιμασία και «ανταμοιβή» μέσω, μεταξύ άλλων, της συμπεριφοράς που έχουν οι άλλοι προς αυτούς, ενώ, ταυτόχρονα, δέχονται εμμέσως το μήνυμα ότι η εμφάνισή τους είναι το κύριο, αν όχι το μόνο, θετικό στοιχείο του εαυτού τους. Έτσι, όμως, θα μπορούσαν να οδηγηθούν σε ένα πολύ σκοτεινό σημείο έλλειψης αυτοεκτίμησης και προαγωγής μόνο της εξωτερικής τους εμφάνισης και αποδοκιμασίας και παραμέλησης όλων των άλλων δεξιοτήτων τους, ευφυΐα, προσωπικότητα και ενδιαφέροντά τους. Εκτός αυτού, δεν είναι αδύνατον, το αντίθετο θα έλεγα, να τους δημιουργηθεί η λανθασμένη εντύπωση πως η εξωτερική τους εμφάνιση αρκεί για να προχωρήσουν στη ζωή τους και να πετύχουν τους στόχους τους.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το “pretty privilege” είναι ένα κοινωνικό κατασκεύασμα, ωθώντας τα μέλη στον καπιταλιστικό κόσμο της αγοράς της ομορφιάς και διχάζοντάς τα κατά έμφυλο τρόπο, με συχνότερο το φαινόμενο μεταξύ των γυναικών. Γιατί, σαφώς, και τα προνόμια του “pretty privilege” τα απολαμβάνει το άτομο αυτό του οποίου η εμφάνιση είναι η κατά κοινωνικά κριτήρια αρεστή, όποιο και να είναι το φύλο του, ωστόσο, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι τα θύματά του –εννοώντας όχι τα άτομα που ευνοούνται, αλλά αυτά που είναι αποδέκτες της αρνητικής πτυχής του φαινομένου– είναι κατά κύριο λόγο γυναίκες. Πηγή αυτού είναι ο κανόνας που επιβάλλεται στις γυναίκες να είναι όμορφες και περιποιημένες για να γίνονται αρεστές.
Κλείνοντας αυτήν την παράκαμψη, φαίνεται πως κρύβεται και ένα ψυχολογικό-βιολογικό κριτήριο στην αντιμετώπιση ατόμων που θεωρούμε ελκυστικά με διαφορετικό τρόπο. Υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά, τα οποία υποσυνείδητα και χάρη στο ένστικτο της επιβίωσης μας προκαλούν το αίσθημα ότι το άτομο αυτό είναι υγιές και φέρει «καλά» γονίδια. Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό είναι η συμμετρία. Το υποσυνείδητο, όμως, δεν σταματά εκεί. Όταν παρατηρούμε ένα «βιολογικά θετικό» χαρακτηριστικό σε ένα άτομο, το μυαλό μας του προσθέτει και άλλα τέτοια χαρακτηριστικά, δημιουργώντας μας την εντύπωση πως είναι ένας έμπιστος άνθρωπος, γνωστός ως και “Halo Effect”. Γι’ αυτό και πολλές φορές τα άτομα με μια κοινωνικά υποτυπώδη εξωτερική εμφάνιση, τείνουμε να τα χαρακτηρίζουμε ως πιο ευχάριστα, έμπιστα, αστεία, έξυπνα (όχι, στην περίπτωση των γυναικών, τουναντίον), κοινωνικά κ.ά.
Βέβαια, παρά αυτήν τη φυσική τάση προς την ευνοϊκή μεταχείριση των «όμορφων ανθρώπων», οφείλουμε να τονίσουμε τον παράγοντα της υποκειμενικότητας, όπως και τον χωρο-χρονικό παράγοντα. Ο παράγοντας της υποκειμενικότητας, πλέον, είναι ευρέως γνωστός και επηρεάζει τους περισσότερους τομείς της ζωής μας, ο καθένας έχει τις προτιμήσεις του. Όσο για τον παράγοντα του χρόνου και του τόπου, τα πρότυπα ομορφιάς μεταβάλλονται ανά εποχή και ανάλογα το στίγμα στον χάρτη στο οποίο βρισκόμαστε. Παρ’ όλα αυτά, ένα είναι βέβαιο: δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε τους ανθρώπους με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με την εξωτερική τους εμφάνιση.
Η εξωτερική εμφάνιση είναι ένα κομμάτι του εαυτού μας, με το οποίο, για αρχή, γεννιόμαστε και δεν επιλέγουμε και, κατ’ επέκταση, μπορούμε να αλλάξουμε με μεγάλη ευκολία πλέον –βέβαια, και σε αυτήν την περίπτωση ορισμένες κοινωνικές ομάδες απολαμβάνουν μια μεγαλύτερη ευκολία στην αλλαγή της εικόνας τους, όπως για παράδειγμα οι πλαστικές επεμβάσεις, οι οποίες απαιτούν ένα αρκετά υψηλό οικονομικό αντίτιμο. Από τη στιγμή που αναγνωρίζουμε ότι υπάρχει μια διάκριση στον τρόπο αντιμετώπισης ορισμένων ομάδων ανθρώπων, οφείλουμε να προσπαθήσουμε να την καταρρίψουμε, πόσο μάλλον όταν το κριτήριο διάκρισης είναι κάτι τόσο επιφανειακό όσο η συμφωνία της εικόνας ενός ατόμου με τα προβλεπόμενα πρότυπα ομορφιάς. Στον πολύμορφο κόσμο που ζούμε, στην πολυπολιτισμικότητα που διακατέχει τις κοινωνίες μας και στο πλήθος διαφόρων ερεθισμάτων που δεχόμαστε καθημερινά, δεν υπάρχει χώρος για μια τέτοια διάκριση. Η ομορφιά είναι αόριστη και δεν είναι μία.
Άλλωστε, όλοι μας είμαστε πολλά περισσότερα από την εμφάνισή μας. Αν και αποτελεί το πρώτο στοιχείο του εαυτού μας, το οποίο προσλαμβάνει κάποιος, είναι το λιγότερο σημαντικό. Μια όμορφη δυναμική προσωπικότητα, ένα σκεπτόμενο μυαλό και λίγη καλοσύνη δεν θα μπορούσαν να συγκριθούν με κάποια εξωτερική εμφάνιση, την οποία μία από τις πολλές κοινωνίες του κόσμου και τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή θεωρεί ελκυστική.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Attractive People Have A Big Advantage In The Job Interview, forbes.com, διαθέσιμο εδώ
- A Psychologist Explains Why Life is Easier For Attractive People, vice.com, διαθέσιμο εδώ
- Attractiveness privilege: the unearned advantages of physical attractiveness, scholarworks.smith.edu, διαθέσιμο εδώ
