Του Θανάση Κυρίτση,
Οι ρίζες του συστήματος των καστών στην Ινδία και στο Νεπάλ δεν είναι απόλυτα γνωστές, ενώ έχουν διατυπωθεί με το πέρασμα του χρόνου θεωρίες που περιβάλλουν την προέλευσή του. Ωστόσο, εκτιμάται ότι η ύπαρξη αυτού του συστήματος κοινωνικής διαστρωμάτωσης μετράει πάνω από 2000 χρόνια. Στο σύστημα αυτό, που στηρίζεται στον Ινδουισμό, οι άνθρωποι γεννιούνται, χωρίς δυνατότητα κινητικότητας, σε μία από τις 4 βασικές κάστες ή varnas. Αυτές είναι ιεραρχικά: οι Brahmin (οι ιερείς), οι Kshatriya (που αντιστοιχούν στους πολεμιστές και την αριστοκρατία), οι Vaisya (η κάστα των αγροτών, εμπόρων και τεχνιτών) και οι Shudra (οι μισθωτοί αγρότες και υπηρέτες). Υπάρχουν και κάποιοι που βρίσκονται σε κατώτερη θέση, έξω από τις κάστες και λέγονται «ανέγγιχτοι» (untouchables) ή Dalits.
Από θεολογική σκοπιά, κεντρική ιδέα του Ινδουισμού είναι η μετενσάρκωση, σύμφωνα με την οποία μετά τον φυσικό θάνατο η ψυχή ξαναγεννιέται σε μία νέα υλική μορφή. Ως εκ τούτου, δεδομένου ότι η Ινδία ιστορικά παρουσίαζε μικρή κοινωνική κινητικότητα, ο κόσμος προσπαθούσε να ζήσει μία όσο το δυνατόν πιο ενάρετη ζωή, ώστε να κατακτήσει ανώτερη κοινωνική θέση στην επόμενη ζωή του. Για παράδειγμα, ένας γνήσια ενάρετος άνθρωπος από τη κάστα Shudra στη τωρινή ζωή του θα μπορούσε να ξαναγεννηθεί στη κάστα Brahmin.
Μια θρησκευτική θεωρία προέλευσης των καστών αναφέρει ότι αυτές προέκυψαν από το σώμα του θεού Brahma, του δημιουργού του κόσμου. Οι Brahmanas δημιουργήθηκαν από το κεφάλι του, οι Kshatriyas από τα χέρια του, οι Vaisyas από τους μηρούς του και οι Shudras από τα πόδια του. Πρώιμες γραπτές αποδείξεις για την ύπαρξη του συστήματος των καστών εμφανίζονται στα κείμενα των Βεδών (η βάση της ινδουιστικής γραφής) που χρονολογούνται από το 1500 π.Χ. Η Rigveda, από την άλλη πλευρά (γύρω στο 1700-1100 π.Χ.), σπάνια αναφέρει το σύστημα της καστικής ιεράρχησης, γεγονός που αποδεικνύει την παρουσία κοινωνικής κινητικότητας εκείνη την εποχή. Ωστόσο, το Bhagavad Gita (200 π.Χ.-200 μ.Χ.) τονίζει τη σημασία του συστήματος και οι νόμοι του Manu ή Manusmriti την ίδια περίοδο ορίζουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των 4 βασικών καστών. Επομένως, φαίνεται ότι το σύστημα των καστών στην Ινδία άρχισε να σταθεροποιείται την περίοδο 1000-200 π.Χ.
Σύμφωνα με μία κοινωνικοϊστορική θεωρία για την προέλευση του συστήματος των καστών, αυτό εμφανίζεται με την άφιξη των Αρίων (ινδο-ιρανική φυλή) στην Ινδία γύρω στο 1500 π.Χ., οι οποίοι άρχισαν να κατακτούν τμήματά της. Οι Άριοι οργανώνονταν στις τάξεις των Kshatriyas, των Brahmanas και των Vaisyas. Οι δύο πρώτες τάξεις ανταγωνίζονταν για την εξουσία και, τελικά, επικράτησαν οι δεύτεροι. Μεταξύ αυτών που βρίσκονταν εκτός κάστας και των 3 καστών των Αρίων, τοποθετείται η κάστα των Shudras, οι απλοί εργάτες της κοινωνίας. Την κάστα αυτή αποτελούσαν οι ντόπιοι, υποταγμένοι στους Αρίους, και οι απόγονοι των Αρίων με ντόπιους. Σε ινδουιστικές ιστορίες ανά τους αιώνες, στη φυλή των Αρίων ανήκουν οι θεοί και οι καλοί ήρωες, ενώ οι ιθαγενείς αναφέρονται ως τέρατα, δαίμονες και μαύροι σκλάβοι.
Στην ινδική κοινωνία ο γιος κληρονομούσε, κατά κάποιον τρόπο, το επάγγελμα του πατέρα του, με αποτέλεσμα να σχηματίζονται οικογένειες που με το πέρασμα των γενεών ασκούν το ίδιο επάγγελμα. Όπως μεγάλωναν αυτές οι οικογένειες, άρχισαν να θεωρούνται κοινότητες ή jatis, τις οποίες αποτελούσαν διαφορετικές οικογένειες που τις ένωνε το ίδιο επάγγελμα. Καθώς στο καστικό σύστημα άρχισαν να εντάσσονται και μη Άριοι, οι κοινότητες αυτές εισχώρησαν σε διαφορετικές κάστες, ανάλογα με το επάγγελμά τους. Επίσης, αρκετές μη ινδικές κοινότητες της ινδικής υπο-ηπείρου οργανώθηκαν σε κάστες.
Στην ιστορία της Ινδίας το σύστημα των καστών δεν ήταν απόλυτο, δεδομένου ότι ανέλαβαν την εξουσία και άτομα που δεν ανήκαν στην άρχουσα κάστα, όπως η δυναστεία των Γκούπτα (320-550 μ.Χ.) που ήταν από τη κάστα Vaisya και όχι από την Kshatriya. Από τον 12ο ως τον 18ο αιώνα μ.Χ. μεγάλο μέρος της Ινδίας ελεγχόταν από τους μουσουλμάνους. Αυτοί περιόρισαν τη δύναμη των Ινδών ιερέων, Brahmin, και οι Kshatriyas κινδύνεψαν να εξαφανιστούν. Οι Vaisya και οι Shudra ουσιαστικά ενώθηκαν σε μία τάξη. Μολονότι οι μουσουλμάνοι κυβερνήτες αύξησαν την επιρροή τους στις ανώτερες κάστες στα κέντρα εξουσίας, στην ύπαιθρο, λόγω της δυσαρέσκειας των υποταγμένων προς τους κατακτητές, ενδυναμώθηκε το καστικό σύστημα, θέλοντας οι ντόπιοι να διατηρήσουν την ταυτότητά τους. Ωστόσο, στους αιώνες μουσουλμανικής κυριαρχίας το σύστημα των καστών άλλαξε ουσιωδώς.
Από το 1757 που άρχισε η βρετανική επιρροή στην Ινδία να γίνεται εντονότερη, οι Βρετανοί χρησιμοποίησαν το καστικό σύστημα ως μέσο άσκησης κοινωνικού ελέγχου. Επιπλέον, επανέφεραν κάποια προνόμια στη κυρίαρχη τάξη των Brahmin που τους είχαν αφαιρεθεί από τους μουσουλμάνους άρχοντες, ενώ έκριναν παράνομα ορισμένα έθιμα των Ινδών που προωθούσαν τις διακρίσεις. Τις δεκαετίες 1930 και 1940 οι Βρετανοί έλαβαν νομοθετικά μέτρα για την ενίσχυση των κατώτερων καστών και των «ανέγγιχτων». Οι «ανέγγιχτοι» (Dalits) μέχρι τότε βρίσκονταν στο περιθώριο της κοινωνίας και απαγορευόταν η συνύπαρξή τους με άτομα από τις κάστες. Το 1928 έγινε επιτρεπτό να λατρεύουν τους θεούς τους μαζί με άτομα των ανώτερων καστών. Μάλιστα, ο Mohandas – Mahatma – Gandhi υποστήριξε θερμά τη χειραφέτηση των Dalits, προτείνοντας να αποκαλούνται «Παιδιά του Θεού».
Μετά την ανεξαρτησία της Ινδίας, το 1947, η κυβέρνηση νομοθέτησε υπέρ των καταπιεσμένων καστών, συμπεριλαμβανομένων των «ανέγγιχτων» και παραδοσιακών φυλών, μεταξύ άλλων διασφαλίζοντας την πρόσβασή τους στην εκπαίδευση και στις κυβερνητικές θέσεις. Έτσι, σήμερα η έννοια της κάστας έχει αποκτήσει περισσότερο πολιτικό παρά θρησκευτικό ή κοινωνικό περιεχόμενο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- History of India’s Caste System, thoughtco.com, διαθέσιμο εδώ
- Origin of Caste System in India, hindustantimes.com, διαθέσιμο εδώ
