Του Παναγιώτη Στρίκου,
Για τον Χομπς, η εξουσία μιας πολιτικής κοινότητας μπορεί να συγκροτηθεί μέσω σύμβασης. Στην ουσία, οι πολιτικές κοινότητες πρέπει να συμφωνήσουν ως προς τους ρόλους που θα έχει ο καθένας, ώστε να συντηρηθούν, να προστατευτούν και να ζήσουν καλύτερα. Έτσι, λοιπόν, ο Χομπς εξηγεί πως οι άνθρωποι πρέπει να αποφασίσουν ποιος θα είναι ο κυρίαρχός τους. Σε αυτόν θα αναθέσουν όλα τα δικαιώματά τους, καθώς θα αναγνωρίζουν την ορθολογική του κρίση, η οποία θα είναι σε θέση να διαχειριστεί τα πολιτικά ζητήματα της κοινότητας. Θα ενσαρκώνεται στο πρόσωπο του κυρίαρχου η απόλυτη δύναμη, βούληση, αρετή και κρίση .
Ο Χομπς θα αναφέρει πως το να αποκτήσει κανείς την εξουσία γίνεται με δύο τρόπους: είτε μέσω των προαναφερθέντων, δηλαδή μέσω θέσμισης, όπου όλοι θα συμφωνούν ποιον θα ανακηρύξουν κυρίαρχο και έπειτα θα υποτάσσονται στην κυριαρχία του, είτε μέσω της φυσικής βίας. Μέσω αυτής, ο κυρίαρχος επιβάλλει την κυριαρχία του στους υποτελείς του και είναι ικανός να καταχραστεί την ελευθερία τους κατά την βούληση του.
Περνώντας στη σύγκριση μεταξύ των δύο εξουσιών, το μόνο στο οποίο διαφέρουν είναι πως στο πολίτευμα μέσω θέσμισης ο ένας υπήκοος φοβάται τον άλλον και γι’ αυτό τον λόγο εναποθέτουν την εξουσία σε κάποιον που θα τους προστατεύει. Εν αντιθέσει, στο πολίτευμα μέσω απόκτησης, παίρνει την εξουσία με τη βία, οπότε όλοι φοβούνται τον κυρίαρχο. Συνεχίζοντας, ο Χομπς υπαινίσσεται πως τα δικαιώματα και οι συνέπειες της διαδοχής του κυρίαρχου είναι κοινές και στα δύο είδη εξουσίας. Κανένας δεν είναι ικανός να διώξει τον κυρίαρχο από τη θέση του, καθώς είτε έχει γίνει πληρεξούσιος όλων των δικαιωμάτων τους είτε έχει ανέλθει στην εξουσία μέσω της βίας. Αυτό, διότι οι ίδιοι οι υπήκοοι και στα δύο πολιτεύματα έχουν παραχωρήσει όλα τα δικαιώματα στον κυρίαρχό τους. Επίσης, όλο το πολιτικό εποικοδόμημα υπόκειται στις αποφάσεις του κυρίαρχου. Ο ίδιος αποφασίζει για τις νομοθεσίες, τις δικαστικές εξουσίες, το στράτευμα, τις συνθήκες ειρήνης, όπως, επίσης, και για τη μοίρα των υπηκόων του.
Στο πολίτευμα μέσω θέσμισης, οι υπήκοοι δεν είναι σε θέση να απεμπολήσουν ή να σκοτώσουν τον κυρίαρχό τους, διότι οι ίδιοι του έχουν παραχωρήσει τις ελευθερίες τους. Στο πολίτευμα μέσω της βίας, ο κυρίαρχος εξακολουθεί να έχει την πλήρη εξουσία πάνω στους υποτελείς του, καθώς οι ίδιοι, ως πιο αδύναμοι, υποτάχθηκαν πλήρως σε αυτόν. Φτάνουμε, λοιπόν, στο σημείο να πούμε πως οι υπήκοοι, είτε σε ένα θεσμοθετημένο πολίτευμα είτε σε ένα τυραννικό, δεν έχουν κανένα δικαίωμα να αμφισβητήσουν ή να διώξουν τον κυρίαρχό τους.
Συνεπώς, και στα δύο πολιτεύματα ολόκληρο το πλήθος αντιπροσωπεύεται από ένα πρόσωπο, το οποίο λειτουργεί πληρεξούσια για εκείνο. Άρα, δεν μπορούμε να πούμε πως σύμφωνα με τον Χομπς αποτελούν αντιφατικές έννοιες, καθώς και στα δύο πολιτεύματα ο διακανονισμός έρχεται ύστερα από μια σύμβαση, έπειτα οι υπήκοοι υποτάσσονται, ο φόβος για την εξουσία –σε περίπτωση αδικοπραγίας– ισχύει και μέσω θέσμισης και μέσω βίας, όπως, επίσης, και η ανικανότητα απεμπόλησης του κυριάρχου. Ο κυρίαρχος και στις δύο περιπτώσεις ενσαρκώνει στο πρόσωπό του όλη την πολιτική κοινότητα.
Βέβαια, ο Χομπς αν και εξηγεί πως τα δύο είδη πολιτευμάτων ταυτίζονται όσον αφορά τους ρόλους του καθενός, ο ηθικός ρόλος του ηγέτη είναι εντελώς διαφορετικός μεταξύ τους. Στο πολίτευμα μέσω θέσμισης, ο κυρίαρχος κατέχει αυτή τη θέση λόγω της συνειδητής παραχώρησης των δικαιωμάτων εκ μέρους των υπηκόων. Ο ρόλος ο οποίος αναλαμβάνει οφείλεται στη θέληση των άλλων, οπότε θα ήταν οξύμωρο να φερθεί αυταρχικά ή να τον φοβούνται οι υπήκοοί του. Εφόσον οι ίδιοι κατανοούν την ορθολογική του κρίση και γι’ αυτό του παραχωρούν τα δικαιώματα των ελευθεριών τους και ο ίδιος θα πρέπει να ανταποκρίνεται δημοκρατικά σε αυτήν την οικειοθελή παραχώρηση.
Οι πολιτικές μεταβιβάσεις ορίστηκαν σε κάποια πλαίσια από τα οποία διαφέρει το πολίτευμα μέσω απόκτησης. Μέσα σε αυτό, όταν ένας κυρίαρχος αναλαμβάνει την εξουσία, τότε δεν οφείλει τίποτα στους δούλους του –και όχι στους υπηκόους του– καθώς αποτελεί έναν τύραννο που έχει πάρει την εξουσία δίχως καμία συμφωνία. Ο ίδιος αποφασίζει αν θα αφαιρέσει τις ζωές τους, ενώ στο πολίτευμα μέσω θέσμισης θα ήταν παράλογο να αποφασίζει για τις ζωές των ατόμων που του παραχώρησαν το δικαίωμα εξουσίας.
Σε τελική ανάλυση, σύμφωνα πάντα με τον Χομπς, η τυραννική με τη θεσμική εξουσία διαφέρουν ως προς την ελευθερία επιλογής παραχωρημένων πολιτικών δικαιωμάτων, το οποίο καθορίζει τις αρμοδιότητες του κυρίαρχου μέσα στο πολίτευμά του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Χομπς, Τ. (2006), Λεβιάθαν: Η Ύλη, Μορφή και Εξουσία μιας Εκκλησιαστικής και Λαϊκής Πολιτικής Κοινότητας, Εκδόσεις Γνώση.
