Του Κωνσταντίνου Μεταξά,
Για αιώνες, το δάσος χρησίμευε ως μοτίβο γενικά, τόσο στη λογοτεχνία όσο και στις τέχνες. Στην ιστορία του Tieck, αυτό το μοτίβο αναγνωρίζεται από πολλές διαφορετικές γωνίες. Μιλάμε, λοιπόν, για ένα πολύπλευρο είδος μοτίβου. Για να κατανοήσουμε καλύτερα και αποτελεσματικότερα την προέλευση του μοτίβου, πρέπει να ανατρέξουμε στο παρελθόν. Στην αρχαιότητα, από όπου ξεκινά το μοτίβο αυτό, το δάσος απεικονίζεται ως ένα υπέροχο μέρος.
Αν εξετάσουμε την αναπαράσταση του δάσους από την οπτική γωνία των Αρθουριανών μυθιστορημάτων του Μεσαίωνα, μπορούμε να δούμε ότι ο φυσικός χώρος αντιπροσωπεύει έναν τόπο ανάπτυξης για τους ήρωες. Συγκεκριμένα, αυτός ο τόπος υπάρχει για τους ήρωες αυτούς, όπου πρέπει να ξεπεράσουν τις περιπέτειές τους. Προκύπτει, επίσης, ότι ο όρος «άγρια φύση» χρησιμοποιήθηκε όλο και περισσότερο τον 13ο αιώνα ως αντίλογος στον όρο «κοσμικό».
Ως εκ τούτου, είναι ήδη γεγονός ότι θα μπορούσε κανείς να βρει στη λογοτεχνία πολύ συχνότερα τους όρους «διαφυγή», διαφυγή από τον κόσμο και χώρος αυτογνωσίας αντί για «δάσος». Επιπλέον, μεταξύ άλλων, το δάσος θεωρείτο το σπίτι των παραμυθένιων και φανταστικών όντων και πλασμάτων. Μια τέτοια συσχέτιση έγινε από το Nibelungenlied. Μέσα από την επαναλαμβανόμενη χρήση του, το δάσος εξελίχθηκε τελικά σε ένα πολύπλευρο μοτίβο της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Η συχνή χρήση του μοτίβου του δάσους συνέβαινε όλο και περισσότερο στην πρώιμη νεότερη περίοδο. Ωστόσο, καθιερώθηκε ιδίως κατά τη ρομαντική περίοδο και συνέχισε να φορτίζεται σημασιολογικά με διάφορους τρόπους.
Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Ludwig Tieck ήταν ένας πολύπλευρος συγγραφέας. Κατάφερε να γράψει έργα που διαμόρφωσαν τόσο τον ρομαντισμό όσο και το μοτίβο του δάσους. Εκτός από πολυσχιδής συγγραφέας, ήταν, επίσης, ένας αμφιλεγόμενος καλλιτέχνης, του οποίου τα έργα είναι δύσκολο να καταταχθούν σε μία μόνο εποχή. Η λέξη “Waldeinsamkeit” έχει εξαφανιστεί από την καθομιλουμένη. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι θύμα της ίδιας της ιστορίας της επιτυχίας της, τόσο λόγω της πληθωριστικής γλωσσικής χρήσης όσο και με την έννοια της εκτεταμένης απώλειας του αντικειμένου της.
Εξάλλου, η φράση «μοναξιά του δάσους» έχει, επίσης, εξαφανιστεί από την καθομιλουμένη. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι θύμα της δικής της ιστορίας επιτυχίας. Το επιχείρημα αυτό βασίζεται τόσο στην πληθωριστική χρήση της γλώσσας όσο και στην έννοια της εκτεταμένης απώλειας του αντικειμένου της. Στο πλαίσιο της εκβιομηχάνισης και της αστικοποίησης, οι λέξεις όχι μόνο έχουν συρρικνωθεί, όπως δεν είχε παρατηρηθεί ποτέ άλλοτε, αλλά και από πεζοπορικά πάρκινγκ και αγενείς έως εργατικές τουριστικές ενώσεις, με τρόπους που η δασική μοναξιά δεν υπάρχει πουθενά. Η λαχτάρα πάρα πολλών για την ανόθευτη, μοναχική εμπειρία της φύσης οδηγεί στη διάλυσή της, με την ίδια έννοια που τα ρεύματα του λατρευτικού τουρισμού, που συνεχίζουν να αναζητούν την αύρα του πρωτότυπου έργου τέχνης παρά την τεχνική αναπαραγωγιμότητά του, την καταστρέφουν.
Όπως είναι γνωστό, ο ίδιος ο Tieck βίωσε την αρχή της παρακμής της ευτυχισμένης λεκτικής του δημιουργίας και την περιέγραψε με οξυδερκή ακρίβεια στην ύστερη νουβέλα του, με τον ειρωνικό τίτλο Waldeinsamkeit: Umgestaltungen. Συνήθως, η λέξη που κατά την εποχή της επινόησής της θεωρείτο ακόμη «ανήκουστο» και με τις δύο έννοιες της λέξης από τον Ξανθό Έκμπερτ, έχουν κάνει την εμφάνισή τους σε αγγελίες εφημερίδων, «όπου προσφέρεται ένα κτήμα, όχι μεγάλης έκτασης, και ενώ ο πωλητής περιγράφει το σπίτι, τον κήπο και τα χωράφια, προσθέτει ότι ο εραστής θα βρει ταυτόχρονα πίσω από τον λαχανόκηπο μια πολύ εξαιρετική μοναξιά στο δάσος».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Beck, Andreas: Geselliges Erzählen in Rahmenzyklen. Goethe – Tieck – E.T.A., Hoffmann, Heidelberg 2008.
- Nienhaus, Stefan: Waldeinsamkeit: Zur Vieldeutigkeit von Tiecks erfolgreichem, Neologismus, in: Pape, Walter (Hg.): Raumkonfigurationen in der Romantik, Tübingen 2009, S. 153-160.
