Της Κατερίνας Αϊβαλιώτη,
Το κλίμα των ημερών αναμφισβήτητα χαρακτηρίζεται από έντονη πολιτική δραστηριότητα των πολιτών με κίνητρο τις εκλογές Μαΐου – Ιουνίου του 2023. Πολιτικά debate, αλλεπάλληλες εσωκομματικές αναταραχές και δημοσκοπήσεις κυριαρχούν στους τηλεοπτικούς σταθμούς και βομβαρδίζουν καθημερινά τους πολίτες με σχετικό δημοσιογραφικό υλικό. Πέραν, όμως, της έντονης πολιτικής επικαιρότητας, θα ήταν συμφέρουσας σημασίας να εξετάσουμε τη μεταπολιτευτική περίοδο αμέσως μετά την πτώση του καθεστώτος του Ιωαννίδη, και πιο συγκεκριμένα τον δρόμο προς τις κάλπες του 1974.
Την νύχτα της 24ης Ιουλίου 1974, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής καταφθάνει στον αερολιμένα της Αθήνας με το αεροπλάνο του Γάλλου Προέδρου Βαλερύ Ζισκάρ ντ’ Εσταίν για πρώτη φορά μετά από σχεδόν 11 χρόνια. Ο ίδιος τελούσε σε καθεστώς αυτοεξορίας στο Παρίσι ήδη από το 1963, όμως τώρα είχε κληθεί να αναλάβει το πρωθυπουργικό αξίωμα με απώτερο σκοπό τη διενέργεια των πρώτων εκλογών της μεταπολιτευτικής ιστορίας. Τα ξημερώματα της ίδιας μέρας ορκίζεται Πρωθυπουργός.
Πολύ σύντομα, ο Καραμανλής προβαίνει στον σχηματισμό της λεγόμενης «Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας», την οποία αποτελούν διάφορα στελέχη της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ένωσης (ΕΡΕ), της Ένωσης Κέντρου και κάποιοι επιφανείς τεχνοκράτες. Την 1η Αυγούστου, συγκαλεί το Υπουργικό Συμβούλιο το οποίο προβλέπει την κατάργηση του Συντάγματος της Δικτατορίας του 1968 και την προσωρινή επαναφορά του Συντάγματος του 1952. Από το τελευταίο, όμως, εξαιρούνται οι διατάξεις που καθορίζουν την μορφή του πολιτεύματος, αφού για αυτό θα αποφασίσουν οι πολίτες σε επικείμενο δημοψήφισμα το ίδιο έτος.
Οι εκλογές προκηρύσσονται με Προεδρικό Διάταγμα για τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, και σκοπό έχουν την ανάδειξη Αναθεωρητικής Βουλής. Η Ελλάδα τώρα βρίσκεται ολοένα και πιο κοντά στον εκδημοκρατισμό και στην φιλελευθεροποίηση των θεσμών. Εν τω μεταξύ, στο πολιτικό προσκήνιο αναδύονται νέοι κομματικοί σχηματισμοί.
Στις 4 Οκτωβρίου 1974 ιδρύεται το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας (ΝΔ) από τον Καραμανλή, χαρακτηριστικά του οποίου αποτέλεσαν η έντονη προσωποπαγής δομή και ο αρχηγικός προσανατολισμός. Στην ουσία αποτέλεσε μια εκσυγχρονισμένη μορφή της «ξεπερασμένης» ΕΡΕ, παρ’ όλο που συνεχίζει τυπικά να υπάρχει υπό τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο. Πράγματι, ο Καραμανλής θέλησε να μεταλλάξει την παραδοσιακή Δεξιά στην Ελλάδα, στρέφοντας το ενδιαφέρον του προς πιο φιλελεύθερες πρακτικές με ξεκάθαρο ευρωπαϊκό προσανατολισμό. Ωστόσο, το χαρακτηριστικό εκείνο που αποδεικνύει ότι η ΝΔ δεν επιθυμεί να αποκαταστήσει την δημοκρατία της προ του 1967 εποχής, αλλά να οδηγήσει την χώρα σε μια πιο ολοκληρωμένη δημοκρατία είναι η απάρνηση του αντικομμουνισμού.
Σχεδόν ένα μήνα πριν, στις 3 Σεπτεμβρίου, ο Ανδρέας Παπανδρέου έχει ήδη ιδρύσει το «Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα». Το ΠΑΣΟΚ αποτελεί κομμάτι του σοσιαλιστικού Κέντρου και σε αυτό συμπαρατάχθηκαν ισότιμοι εταίροι τόσο από το «Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα» (ΠΑΚ) όσο και από τη «Δημοκρατική Άμυνα». Ο Παπανδρέου, όμως, εκείνη την περίοδο εκφράζει τη δυσπιστία του στην εκκίνηση της μεταπολιτευτικής εποχής, όπου οι πολιτικές συνθήκες μοιάζουν ακόμη ρευστές, ενώ μάλιστα την είχε αποκαλέσει χαρακτηριστικά «αλλαγή της Νατοϊκής φρουράς».
Στο πλαίσιο αυτό επανεμφανίστηκε η προδικτατορική «Ένωσις Κέντρου» υπό την ηγεσία του Γεώργιου Μαύρου, πρώην Υπουργού Εξωτερικών της κυβέρνησης Καραμανλή, όπου και προστέθηκε το σοσιαλδημοκρατικό «Κίνημα Νέων Πολιτικών Δυνάμεων». Τέλος, ο συνασπισμός της «Ενωμένης Αριστεράς» (ΕΝΑΡ), ήταν ένας πολιτικός σχηματισμός με Πρόεδρο τον βετεράνο Ηλία Ηλιού. Ο συνασπισμός αυτός συγκροτήθηκε από δύο κύρια κόμματα, το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ) και το Κομμουνιστικό Κόμμα Εσωτερικού (ΚΚΕ Εσωτερικού), και σκοπός του ήταν η ενοποίηση των αριστερών δυνάμεων στην Ελλάδα κάτω από μια κοινή πολιτική πλατφόρμα.
Φυσικά, το ΚΚΕ θα λάβει μέρος στις εκλογές, αφού έχει προηγηθεί η νομιμοποίηση αυτού, καθώς και όλων των πολιτικών κομμάτων, με Νομοθετικό Διάταγμα από τον Καραμανλή. Η νόμιμη εμφάνισή του είναι καίριας σημασίας για την εύρυθμη και ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού καθεστώτος.
Οι εκλογές διεξάγονται στις 17 Νοεμβρίου 1974 και είναι η πρώτη φορά έπειτα από δέκα χρόνια που οι Ελληνίδες και οι Έλληνες θα ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα. Το εκλογικό σύστημα που υιοθετείται είναι αυτό της ενισχυμένης αναλογικής, με κυριότερο σκοπό την ανάδειξη μιας ισχυρής και αυτοδύναμης κυβέρνησης πλειοψηφίας.
Σε αυτές, πρώτο κόμμα αναδεικνύεται η ΝΔ με αρχηγό τον Καραμανλή και με ποσοστό που αγγίζει το 54,4% των ψήφων και αντιστοιχεί στην μεγάλη πλειοψηφία των 220 από τις 300 έδρες της Βουλής. Η Ένωση Κέντρου–Νέες Δυνάμεις (ΕΚ/ΝΔ), το δεύτερο κατά σειρά κόμμα και ως εκ τούτου αξιωματική αντιπολίτευση, σημειώνει καθοριστική κάμψη σε σύγκριση με τις εκλογές του 1964, αφού λαμβάνει μόλις 60 έδρες στην νέα Βουλή, ποσό που μεταφράζεται στο 20,4%. Εν συνεχεία, ο Παπανδρέου με το ΠΑΣΟΚ παίρνει 12 έδρες με 13,6%, ποσοστό αξιόλογο, αλλά όχι εντυπωσιακό. Η τετρακομματική Βουλή ολοκληρώνεται με την είσοδο του συνασπισμού της Ενωμένης Αριστεράς, καθώς φτάνει το 9,5% και καταλαμβάνει 8 βουλευτικές έδρες.
Όπως είναι αντιληπτό, οι πολίτες έδωσαν ηχηρή λαϊκή εντολή στο κόμμα της Νέας Δημοκρατίας. Η κυβέρνηση όμως δεν θα εφησυχάσει. Έχει να αντιμετωπίσει μπροστά της πυρετώδεις προκλήσεις, όπως για παράδειγμα τις οικονομικές διακυμάνσεις της περιόδου, διαρκείς κοινωνικές αναταραχές, καθώς και την παράνομη τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Εξαιτίας της τελευταίας, μάλιστα, η Ελλάδα έχει ήδη αποχωρήσει από τον στρατιωτικό μηχανισμό του ΝΑΤΟ (14 Αυγούστου 1974), ως αντίδραση κατά της τουρκικής επιθετικότητας, αλλά και της απάθειας που επέδειξαν οι Ευρωπαίοι εταίροι. Παρά ταύτα, οι εκλογές αυτές αποτέλεσαν εφαλτήριο ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου μεταξύ των πολιτών, διότι υπογραμμίζουν αναμφίβολα την ανάγκη για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, ενώ ταυτόχρονα αποτελούν το έρεισμα για την οικοδόμηση μιας πιο ανοικτής και δημοκρατικής κοινωνίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό έργο, Ιστορία των Ελλήνων, Τόμος 14: Σύγχρονος Ελληνισμός από το 1949 έως Σήμερα, Αθήνα: Εκδόσεις ΔΟΜΗ.
- Richard Clogg (2012), Σύντομη Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας, Αθήνα: Εκδόσεις ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΑ.
- Εκλογικά αποτελέσματα, hellenicparilament.gr, διαθέσιμο εδώ
- Οι πρώτες εκλογές της Μεταπολίτευσης, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
