Της Κατερίνας Κωνσταντοπούλου,
Εκείνο το θείο στοιχείο που ενυπάρχει σε κάθε άνθρωπο και του δίνει τη δυνατότητα να υπερβεί τη ζωώδη φύση του, είναι η δύναμη της δημιουργίας. Ο άνθρωπος, κατέχοντας τον Λόγο, μπορεί να διαπρέψει στις τέχνες και στα γράμματα, να παραγάγει πολιτισμό, να σταδιοδρομήσει στις επιστήμες. Η δύναμη της δημιουργίας είναι αυτή που νικά τη χαμέρπεια και την ποταπότητα των βιολογικών ενστίκτων, ενώ καθιστά τον άνθρωπο οιωνεί Θεό, εφόσον του ανοίγει την προοπτική της (πνευματικής, φυσικά) αθανασίας. Είναι το μόνο όπλο που διαθέτει στη φαρέτρα του ενάντια στην περατότητα και, κατ’ επέκταση, στην τραγικότητά του. Βέβαια, ο τρόπος με τον οποίο το άτομο θα διοχετεύσει τη δύναμη του Λόγου μπορεί να οδηγήσει είτε στη δημιουργία είτε στον όλεθρο, για αυτό και ο Λόγος είναι ένα προνόμιο εξαιρετικά επικίνδυνο σε χέρια αφελών ή κακόβουλων.
Ποια είναι η θέση, όμως, της εκπαίδευσης στην ωφέλιμη αξιοποίηση αυτού του εφοδίου; Με ποιον τρόπο οι παιδαγωγοί και το σχολείο μπορούν και οφείλουν να καλλιεργήσουν το υπόβαθρο δημιουργικότητας που κρύβεται σε κάθε παιδί;
Το σχολείο, με το παρόν —εξεταστασιοκεντρικό και βαθμοθηρικό— εκπαιδευτικό σύστημα, έχει ως πυλώνα τη λογική. Ακόμα και η λογοτεχνία, τις περισσότερες φορές, διδάσκεται διεκπεραιωτικά, με έμφαση σε ανούσιες τυπικότητες και κανόνες, ενώ στις τελευταίες τάξεις του Λυκείου τα λογοτεχνικά κείμενα αντιμετωπίζονται σαν «θηράματα», που θα αποφέρουν μόρια στις Πανελλαδικές. Το συναίσθημα, η φαντασία, η συγκίνηση χάνονται κάπου ανάμεσα στον περιορισμένο χρόνο διδασκαλίας και στο βαθμό του διαγωνίσματος. Το ίδιο ισχύει και για τις λοιπές τέχνες: τα παιδιά δεν έρχονται σε ουσιαστική μέθεξη με μουσικά ακούσματα, με ζωγραφικούς πίνακες.
Μια από τις πιο μαγευτικές και ανεξίτηλες εμπειρίες που θα έπρεπε να προσφέρει το σχολείο —και η οποία θα καλλιεργούσε το ευγενές ήθος, την ευαισθησία και το αισθητικό κριτήριο των μαθητών— είναι η γόνιμη, κι η όχι επιδερμική, επαφή με τα αποκυήματα της ανθρώπινης δημιουργικότητας. Επισκέψεις σε μουσεία, ειδικά προγράμματα και λέσχες, ασκήσεις δημιουργικής γραφής, μαθήματα επιλογής —χωρίς εξέταση φυσικά, καθώς η τέχνη δεν μπορεί να γίνει αντικείμενο εξέτασης και βαθμολόγησης— θα μπορούσαν να συντείνουν προς αυτήν την κατεύθυνση. Ακόμη και το παιχνίδι, ως μέθοδος καλλιέργειας του αυτοσχεδιασμού, της ομαδικότητας, της πειθαρχίας σε κανόνες, της φαντασίας, της φιλοπεριέργειας, συντελεί σε αυτό το σκοπό.
Ακόμη και η λογική, όμως, που αναφέραμε ως έρεισμα του εκπαιδευτικού συστήματος, δεν αναπτύσσεται όπως θα έπρεπε. Στο σημερινό σχολείο βασιλεύουν η παθητική μάθηση και η αποστήθιση, με αποτέλεσμα η κριτική σκέψη και εποπτική γνώση να ατροφούν. Η ενεργητική σκέψη χωλαίνει, οι μαθητές οδηγούνται σε ένα είδος νάρκωσης — γνωσιακής, πολιτικής κ.λπ. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος που ελλοχεύει για μια κοινωνία —και παράλληλα, η μεγαλύτερη αποτυχία ενός εκπαιδευτικού συστήματος— είναι άνθρωποι που δεν σκέφτονται. Όντα που δεν είναι αυτόβουλα, αλλά ανδρείκελα.
Σε κάθε περίπτωση, για να έρθει στην επιφάνεια η δημιουργική δύναμη του ανθρώπου, είναι απαραίτητη η ανάληψη δράσης. Αυτό σημαίνει ότι δεν αρκεί μια εκδρομή στην Εθνική Πινακοθήκη, για να καλλιεργηθεί αυτή η δυνατότητα. Η θέαση του έργου τέχνης και η σχετική πληροφόρηση του μαθητή είναι κάτι παραπάνω από ωφέλιμη, αλλά πρέπει να του δοθεί επιπλέον η δυνατότητα να στοχαστεί πάνω σε αυτό, να εκφράσει τα συναισθήματα που του προκαλεί, να αφεθεί στη μαγεία του, να αφήσει το έργο να τον συνεπάρει. Να προσπαθήσει να ερμηνεύσει τα σύμβολα, να φανταστεί πως είναι μέρος του πίνακα και, αν το επιθυμεί, ακόμα και να αποτυπώσει ζωγραφικά τη δική του οπτική. Δεν είναι τυχαίο ότι συνήθως δεν ανακαλύπτονται τα ταλέντα των παιδιών στα σχολεία, αλλά σε εξωσχολικές δραστηριότητες, οι οποίες επιβαρύνουν οικονομικά τους γονείς, ή ακόμα χειρότερα, ότι πολλά ταλέντα και κλίσεις δεν ανακαλύπτονται ποτέ. Γιατί μόνο με την ενεργητική στάση απέναντι στα πράγματα, μπορεί να υπάρξει αυτογνωσία και πνευματική εξέλιξη.
Ας γίνει, λοιπόν, το σχολείο τροφός της δημιουργικής ορμής του ανθρώπου, αυτής που τον εξισώνει τρόπον τινά με το θεϊκό στοιχείο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Έρευνα σχετικά με τη δημιουργικότητα – αποτελέσματα, schooleducationgateway.eu, διαθέσιμο εδώ
