Της Ζένιας Κουφοπαντελή,
Μία σπάνια κληρονομική πάθηση του οπτικού νεύρου αποτελεί η Οπτική Νευροπάθεια του Leber (LHON). Πρόκειται για μία γενετική ασθένεια, που προκαλείται από μεταλλάξεις στο μιτοχονδριακό DNA και συνεπώς κληρονομείται από τη μητέρα στους απογόνους. Αυτές οι μεταλλάξεις ευθύνονται για την ελάττωση της παραγωγής ενέργειας, που χρειάζεται το οπτικό νεύρο για να λειτουργήσει, με αποτέλεσμα αυτό να δυσλειτουργεί και τελικά να ατροφεί. Ωστόσο, εξαιτίας της ομοιότητας των συμπτωμάτων με άλλες ασθένειες, είναι πιθανή η υπό-διάγνωση της νόσου, με αποτέλεσμα την καθυστερημένη τελική διάγνωση. Η πάθηση εκδηλώνεται με αιφνίδια, ανώδυνη, οξεία ή υποξεία απώλεια της κεντρικής όρασης, που παρατηρείται συχνά μεταξύ των ηλικιών 15 έως 30.
Στην πλειονότητά τους οι μεταλλάξεις που σχετίζονται με την νόσο, έχουν εντοπιστεί στις νουκλεοτιδικές θέσεις 3460, 11778 ή 14484. Όλες φαίνεται να προκαλούν κάποιο ελάττωμα στα γονίδια MTND1, MT-ND4 και MT-ND6 του μιτοχονδριακού DNA, που αφορούν την υπομονάδα του συμπλόκου Ι της αναπνευστικής αλυσίδας. Δεδομένου ότι η LHON παρατηρείται πιο συχνά στους άνδρες και δεν αναπτύσσουν LHON όλα τα άτομα με αυτές τις μεταλλάξεις του μιτοχονδριακού DNA, ενδέχεται να επιδρούν στην ανάπτυξη της νόσου και άλλοι γενετικοί, επιγενετικοί ή και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Επιπλέον, το γονίδιο NDUFS2, που περιλαμβάνεται στο πυρηνικό DNA, μπορεί να σχετίζεται με έναν φαινότυπο τύπου LHON.
Η νόσος διακρίνεται στην υποξεία φάση (<6 μήνες από την έναρξη) και την οξεία φάση (6-12 μήνες από την έναρξη). Η έναρξη της ασθένειας συνήθως εκδηλώνεται με αιφνίδια, ανώδυνη απώλεια της κεντρικής όρασης, η οποία μπορεί να επηρεάσει και τους δύο οφθαλμούς ταυτόχρονα, ή διαδοχικά, με την απώλεια της όρασης στον δεύτερο οφθαλμό να συμβαίνει εβδομάδες έως και μήνες μετά τον πρώτο (κατά μέσον όρο 6 με 8 εβδομάδες). Στο 90% των ασθενών η νόσος θα έχει προσβάλει και τους δύο οφθαλμούς μέσα στον πρώτο χρόνο από την έναρξη των συμπτωμάτων. Η παρουσία άλλων διαταραχών εκτός των οφθαλμών, όπως κινητικές διαταραχές, δυστονία, τρόμος και παρεγκεφαλιδική αταξία, είναι ασυνήθιστη, όταν όμως υπάρχει, τότε μιλάμε για νόσο Leber “plus”.
Η διάγνωση βασίζεται στο ιστορικό των ασθενών και της οικογένειας, πέρα από την οφθαλμολογική εξέταση και τον γενετικό έλεγχο του mtDNA. Η βασική εξέταση θα πρέπει να περιλαμβάνει έλεγχο οπτικής οξύτητας, αντίληψη των χρωμάτων, βυθοσκόπηση, οπτικά πεδία και οπτική τομογραφία συνοχής (OCT). Βασικά στοιχεία της νόσου αποτελούν η διόγκωση της κεφαλής του οπτικού νεύρου, ελίκωση των αγγείων, περιθηλαία τηλαγγειεκτασία και μικροαγγειοπάθεια. Η OCT επιβεβαιώνει τη διόγκωση της στοιβάδας των νευρικών ινών του αμφιβληστροειδούς. Επίσης, η δυσχρωματοψία κόκκινου-πράσινου χρώματος κατά τη διάρκεια της δοκιμής των χρωμάτων είναι σύνηθες φαινόμενο, όπως και το ψευδοοίδημα θηλής στην αγγειογραφία φλουορεσκεΐνης. Μία ασθένεια η οποία πρέπει να αποκλειστεί είναι η σκλήρυνση κατά πλάκας, καθώς κατέχει ένα κοινό σημείο με τη νόσο LHON, την οπτική νευρίτιδα. Θα πρέπει επίσης να αποκλεισθούν άλλες γενετικές οπτικές νευροπάθειες, όπως το σύνδρομο Wolfram, και ο κλασικός τύπος αυτοσωματικής επικρατούς οπτικής ατροφίας.
Παρόλο που μέχρι στιγμής δεν υπάρχει θεραπεία για την LHON, βοηθήματα χαμηλής όρασης είναι η κύρια υποστηρικτική φροντίδα, που προσφέρεται στους ασθενείς. Επιπλέον, θετική ανταπόκριση σχετικά με την ανάκτηση της όρασης έχουν δείξει πολλά σκευάσματα, όπως το Idebenone, που είναι ένα συνθετικό ανάλογο του συνενζύμου Q1 και έχει οδηγήσει στην βελτίωση της όρασης μετά από ένα έτος, ενώ κινόνες τρίτης γενιάς επίσης δοκιμάζονται. Οι ασθενείς οφείλουν να απέχουν από το αλκοόλ, τον καπνό και ορισμένα αντιβιοτικά, που είναι γνωστό ότι επιδρούν στη μιτοχονδριακή οξειδωτική φωσφορυλίωση.
Ένας σημαντικός παράγοντας έκβασης της νόσου είναι η ηλικία έναρξης των συμπτωμάτων, ενώ μερικοί ασθενείς, αυτοί κυρίως που κατέχουν τη μετάλλαξη 14484, παρουσιάζουν αυτόματη μερική ανάκαμψη 1-2 χρόνια μετά την εκδήλωση της νόσου. Στο 30% έως 50% των περιπτώσεων των αρσενικών φορέων και στο 80% έως 90% των θηλυκών φορέων δεν θα προκληθεί τύφλωση (η ολική τύφλωση είναι σπάνια). Τέλος, ενώ η βελτίωση του οπτικού πεδίου είναι συνήθως ελλιπής, η ανάκτηση της οπτικής οξύτητας μπορεί να είναι δραματική.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Κληρονομική Νευροπάθεια Leber, gotzaridis.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Κληρονομική Οπτική Νευροπάθεια Leber (LHON), rarealliance.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Κληρονομική οπτική νευροπάθεια Leber, orpha.net. Διαθέσιμο εδώ
- Leber Hereditary Optic Neuropathy (Sudden Vision Loss), clevelandclinic.org. Διαθέσιμο εδώ
