Του Δημήτρη Καρυδάκη,
Με αυτόν τον ελαφρώς χιουμοριστικό αλλά και άκρως κατατοπιστικό, κατά τη γνώμη μου, τίτλο, επιλέγω να εισαχθώ ταχέως στο θέμα του σημερινού άρθρου, όχι επειδή με βιάζει κάτι, αλλά μονάχα γιατί επιθυμώ να προσπεράσω σχετικά γρήγορα τα θλιβερά γεγονότα, τα οποία οδήγησαν στην εξέλιξη του τιμώμενου προσώπου. Βέβαια, κάποιος θα έλεγε ότι δεν πρέπει να αποσιωπούμε τα μελανά σημεία τα οποία διαδραμάτισαν καίριο ρόλο στην πορεία ενός ανθρώπου, ειδικά αν αυτά τον οδήγησαν στην «κορυφή του βουνού». Παρόλα αυτά, θα αποδειχθεί εύλογη η επιλογή του γρήγορου αυτού ρυθμού εξιστόρησης των πρώιμων γεγονότων της ζωής του προαναφερθέντος ατόμου. Πάμε, λοιπόν, να πιάσουμε τα πράγματα από την αρχή.
Χίος, 10 Μαρτίου 1822. Ο Σάμιος Λυκούργος Λογοθέτης, μεγάλος Έλλην αγωνιστής του Αγώνα για την Εθνική Παλιγγενεσία, θα αποβιβαστεί στη Χίο με 1.500 ενόπλους στη διάθεσή του, κατόπιν της παρότρυνσης του Χιώτη Χατζηαντώνη, επικεφαλής της επανάστασης στη Χίο. Ο ξεσηκωμός των Χιωτών από τους δύο αγωνιστές θα οδηγήσει τους τελευταίους σε μια βραχύβια πολιορκία του κάστρου της πόλης, η οποία, όμως, θα αποβεί ανεπιτυχής και θα προλειάνει το έδαφος για τον μακάβριο όλεθρο που θα ακολουθήσει. Τα γεγονότα που λάμβαναν χώρα στη Χίο δεν άργησαν να φτάσουν στα «ὦτα» του Σουλτάνου Μαχμούτ Β΄, ο οποίος θα διατάξει την άμεση φυλάκιση όλων των Χιωτών της Κωνσταντινούπολης και θα αποστείλει ως «ευγενή αντιπρόσωπό» του στη Χίο τον Καρά Αλί Πασά, ο οποίος λαμβάνει σαφείς οδηγίες από την κεφαλή του οθωμανικού κράτους: «Κανένας ζωντανός».
Ακολουθώντας, επομένως, τις διαταγές του Σουλτάνου, ο Καρά Αλί Πασάς θα καταφθάσει στη Χίο με ένα σώμα 7.000 Οθωμανών στρατιωτών, οι οποίοι, σε συνδυασμό με την ήδη υπάρχουσα οθωμανική φρουρά του νησιού, αριθμούσαν σύνολο τους 10.000 στρατιώτες. Η συνέχεια ήταν τόσο φρικιαστική, αναμφιβόλως αντάξια σεναρίου ταινίας τρόμου. Βιασμοί νεαρών γυναικών μπροστά στους γονείς και τους συζύγους τους, το κόψιμο των γεννητικών οργάνων των δευτέρων, οι άκρατοι αποκεφαλισμοί, η καύση των γυναικών άνω των 40 ετών, ακόμα και το ξέσκισμα της κοιλιάς εγκύων και το πέταγμα του εμβρύου από τα βράχια. Η ασυγκράτητη οθωμανική βαρβαρότητα, δίχως να περιορίζεται στα άνωθεν χαρακτηριστικά παραδείγματα, επεκτάθηκε προφανώς και στη λεηλασία, το πλιάτσικο και την καύση ολόκληρης της νήσου, με την επαύριο της σφαγής να αφήνει τη Χίο σε μια κατάσταση βγαλμένη από μετα-αποκαλυπτικό βιντεοπαιχνίδι.
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι το αποτύπωμα που άφησε ο «οθωμανικός πολιτισμός» στη Χίο βρήκε 42.000 Έλληνες και Ελληνίδες να χάνουν τη ζωή τους, άλλοι επειδή δολοφονήθηκαν και άλλοι επειδή αυτοκτονούσαν για να αποφύγουν την ανήλεη ατίμωσή τους. Οι υπόλοιποι 50.000 άνθρωποι, αποτελούμενοι κατά κόρον από γυναίκες ηλικίας 12 έως 40 ετών και νεαρά αγόρια από τα 3 έως 12 έτη, πωλήθηκαν μετέπειτα στα σκλαβοπάζαρα της Σμύρνης και της Κωνσταντινούπολης, διασφαλίζοντας έστω και με αυτόν τον άθλιο τρόπο ένα όχι τόσο δυσβάσταχτο μέλλον σε σχέση με τους σφαγιασθέντες συμπατριώτες τους. Αυτό, βέβαια, για εκείνους οι οποίοι είχαν την τύχη να αγοραστούν πίσω από μέλη της οικογένειάς τους, καθώς αρχικά οι τιμές πώλησης των δούλων ήταν εξευτελιστικές. Οι υπόλοιποι αγοράζονταν και δολοφονούνταν απευθείας εν ψυχρώ από τους «γαζήδες» αφέντες τους, με σκοπό οι τελευταίοι να κερδίσουν μια θέση στον παράδεισο, ενώ πολλά νεαρά κορίτσια πωλούνταν στις ψαραγορές ή και σε χαρέμια ως παλλακίδες, αφού πρώτα οι αγοραστές τους τις περιεργάζονταν με τα χέρια τους, σαν αρνιά κατευθυνόμενα προς τη σφαγή. Οι λοιποί 23.000 άνθρωποι κατόρθωσαν να διαφύγουν προς τις ήδη επαναστατημένες περιοχές της κυρίως Ελλάδας. «Τῇ δὲ ὑστεραίᾳ» της σφαγής, μονάχα 2.000-3.000 άνθρωποι παρέμεναν στη Χίο, αφημένοι να μαζέψουν τα κομμάτια τους.
Στο σημείο αυτό του άρθρου, θα αναρωτιόταν κάποιος εύλογα «Καλά όλα αυτά, αλλά τι σχέση έχει κάποιος με το όνομα Μουσταφά με τη σφαγή της Χίου;». Και εξηγώ. Από τα παιδιά που πωλήθηκαν ως σκλάβοι στη Σμύρνη και μετέπειτα στην Κωνσταντινούπολη, δεν έλειπαν και αρκετές περιπτώσεις ορισμένων αγοριών, τα οποία μεταπωλούνταν ως δούλοι σε μπέηδες και χαλίφηδες άλλων ισλαμικών κρατών της εποχής. Γεννημένος στα Καρδάμυλα της Χίου το 1817, η ζωή του Γεώργιου Χαλκιά Στραβελάκη, γόνου του Στεφανή και της Ειρήνης Στραβελάκη, θα αλλάξει ριζικά όταν οι Οθωμανοί Τούρκοι θα εισβάλλουν στη νήσο του. Μαρτυρία η οποία μας ευρίσκεται από τη Χατζηευγενία Στραβελάκη, νύφη του τρίτου αδερφού του Γεωργίου, Κωνσταντή, μας πληροφορεί ότι αφού κατέφθασαν οι Τούρκοι του Καρά Αλί στην Χίο, πολλοί Έλληνες κρύφτηκαν, έτσι ώστε να διαφύγουν των σφαγών. Ένας από αυτούς ήταν και ο Στεφανής Στραβελάκης, ο οποίος κρύφτηκε στο εκκλησάκι της Αγίας Μαρίνας στα Καρδάμυλα την ώρα που άκουγε τους Τούρκους να προειδοποιούν τους Έλληνες ότι αν δεν βγουν και προσκυνήσουν, θα σφαχθούν. Φοβούμενη τα αντίποινα, η Ειρήνη Στραβελάκη θα πάρει από το χέρι τους γιους της, Ιωάννη και Γεώργιο, και θα παραδοθεί στους Οθωμανούς. Ο Στεφανής θα παραμείνει κρυμμένος, μέχρι να δει τη γυναίκα του να παραδίνεται και να αποκαλύπτει την τοποθεσία του στους Τούρκους, παραχωρώντας τη ζωή του για τη διάσωση της συζύγου και των δύο παιδιών του. Πράγμα μάταιο, βέβαια, καθώς ο ίδιος σφαγιάστηκε επιτόπου.
Συνεχίζοντας, η μοίρα του Ιωάννη και του Γεωργίου θα τους βρει να παραχωρούνται ως δώρα από τους Οθωμανούς στον μπέη της Τύνιδας (Τυνησία) Χουσέιν (1824-1835), με τη μητέρα τους να παραμένει στο σκλαβοπάζαρο της Σμύρνης και την τελευταία ευχή της προς τους γιους της να είναι να μην «τουρκέψουν» και να μην χωριστούν ποτέ. Τα δύο νεαρά αγόρια θα μεγαλώσουν μαζί στην αυλή του Τυνήσιου Μπέη, με τον Γεώργιο να εξισλαμίζεται αποκτώντας το όνομα «Μουσταφά Χαζναδάρ» και να μυείται στις βάσεις του ισλαμικού πολιτισμού από τους σεΐχηδες Abu Zayd ‘Abd Al-Rahman Al-Kamil και Mustafa Bu Ghazli, αλλά και να αποκτά αδελφικές σχέσεις με τον ανιψιό του Μπέη, Αχμάντ.
Ο Μουσταφά, εκμεταλλευόμενος την προσαρμοστικότητά του και το οξυδερκές μυαλό του, θα καταφέρει να ανελιχθεί με σχετικά γρήγορους ρυθμούς στην πολιτική ιεραρχία της Τύνιδας, λαμβάνοντας το αξίωμα του Πρωθυπουργού σε ηλικία μόλις 20 ετών, έχοντας αυτό το αξίωμα για 36 χρόνια, επισκιάζοντας τις περισσότερες φορές τους ίδιους τους τρεις μπέηδες τους οποίους και «έζησε», καθώς έδινε τόσο σε εκείνους όσο και στους Γάλλο-βρετανούς προξένους στην Τυνησία ότι αυτός κάνει αληθινό κουμάντο. Και πράγματι. Αν και αρχικά, διοριζόμενος ως προσωπικός γραμματέας και σύμβουλος του πλέον Μπέη Αχμάντ (του νεανικού του φίλου), ο Γεώργιος Στραβελάκης θα αναχθεί στον ρόλο του θησαυροφύλακα (από εκεί πήρε και το όνομα “Khaznadar”), λαμβάνοντας, όπως είδαμε, στη συνέχεια το αξίωμα του Πρωθυπουργού.
Εν συνεχεία, ο Μουσταφά θα κατορθώσει να αποτελέσει μία από τις πιο εξέχουσες, αν όχι την πιο εξέχουσα, προσωπικότητα στη σύγχρονη Ιστορία της Τυνησίας, καθώς με τους διπλωματικούς και στρατηγικούς του ελιγμούς θα επιδιώξει και, εν τέλει, επιτεύξει όχι μόνο την αποφυγή της υποβάθμισης του κράτους του σε ένα φόρου υποτελές κρατίδιο στην Υψηλή Πύλη, αλλά και να κρατήσει μια ουδέτερη στάση απέναντι στους Βρετανούς και Γάλλους ομολόγους του, των οποίων οι απόπειρες για κατάκτηση της Τυνησίας δεν ήταν λίγες. Έτσι, και με αυτούς τους λεπτούς χειρισμούς, ο Μουσταφά θα καταφέρει να διατηρηθεί στο αξίωμα του Πρωθυπουργού για 36 έτη, μόνο για να ατιμωθεί σκληρά στις 21 Οκτώβρη 1873 λόγω ενός σκανδάλου υπεξαίρεσης κρατικού χρήματος του ύψους των 80 εκατομμυρίων φράγκων, εξαιτίας του οποίου θα του αφαιρεθούν όλα του τα αξιώματα και ο ίδιος θα τεθεί σε κατ’ οίκον περιορισμό στο παλάτι του στην Τύνιδα.
Παρόλα αυτά, στον Μουσταφά αναγνωρίζεται και η πρώτη παραχώρηση Συντάγματος στον τυνήσιο λαό, το οποίο θα τεθεί σε λειτουργία τον Απρίλη του 1861, το πρώτο ουσιαστικό σύνταγμα της χώρας, το οποίο έμοιαζε κατά κάποιο τρόπο στο ελληνικό του 1844, από την άποψη ότι στην ουσία επιβεβαίωνε την κυριαρχία και την δύναμη του ίδιου του Μουσταφά.
Εν κατακλείδι, ο Γεώργιος Στραβελάκης θα πεθάνει στις 26 Ιουλίου του 1878 στο παλάτι του, θα ταφεί, όμως, με τις ύψιστες τιμές στο βασιλικό Μαυσωλείο “Tourbet El Bey”, αφήνοντας πίσω του αμφιταλαντευόμενες εντυπώσεις για τα χρόνια της θητείας του, των οποίων, όμως, την επιρροή πρέπει να τονίσουμε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κωνσταντινούπολη 1822: Το δράμα των Ελλήνων στα σκλαβοπάζαρα, tanea.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Σαν σήμερα η καταστροφή της Χίου – Οι θηριωδίες των Οθωμανών και τα σκλαβοπάζαρα, Διαθέσιμο εδώ
- Παπαναστασοπούλου, Βάλια, Ένας Χιώτης βεζίρης της Τύνιδας (1817-1878), katarraktisvillage.com, Διαθέσιμο εδώ
