Της Δήμητρας Σταματάκη,
Η ιλιγγιώδης αύξηση των διεθνών συναλλαγών, των μετακινήσεων και των ταξιδιών ανά τον κόσμο, καθώς και η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οδηγούν την εφαρμογή του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου (ΙΔΔ) στις διαφορές των πολιτών που παρουσιάζουν διεθνή στοιχεία. Το στοιχείο αυτό μπορεί να οφείλεται στην διαφορετική ιθαγένεια που έχουν δύο πολίτες όταν επρόκειτο να συνάψουν μια σύμβαση. Μπορεί να οφείλεται, επίσης, στο ότι δεν είναι κάτοικοι της ίδιας χώρας ή στο ότι συνήψαν μία σύμβαση που αφορά ενέργεια στο εξωτερικό.
Η επιστήμη του διεθνούς δικαίου έχει διαπλάσει συγκεκριμένους όρους για την περιγραφή του εκάστοτε δικαίου στις διεθνείς συναλλαγές και συμβάσεις. Οι συνηθέστεροι λατινικοί όροι είναι: lex fori (το δίκαιο του δικάζοντος δικαστή), lex causae (το ουσιαστικό δίκαιο που διέπει μία σχέση), lex loci actus (το δίκαιο του τόπου της καταρτίσεως της δικαιοπραξίας), lex patriae (το δίκαιο της ιθαγένειας), lex domociii (το δίκαιο της κατοικίας), lex favori (το επιεικέστερο δίκαιο), lex rei sitae (το δίκαιο της τοποθεσίας του πράγματος), lex loci celebrationis (το δίκαιο του τόπου τελέσως πανηγυρικής δικαιοπραξίας), lex loci delicti (το δίκαιο του τόπου τελέσεως του αδικήματος), lex loci protectionis (το δίκαιο της πολιτείας για την οποία ζητείται η προστασία).
Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι ο δικαστής της εκάστοτε χώρας είναι δυνατόν να μην δικάζει σύμφωνα με το δίκαιο της χώρας του (lex fori), αλλά με το δίκαιο που υπάρχει στενότερος σύνδεσμος.
Για παράδειγμα, ο Ιταλός Α και η Σουηδέζα Β αποφασίζουν να υιοθετήσουν ένα ανήλικο τέκνο. Εδώ έχουμε σύγκρουση τριών δικαίων: του ιταλικού, του σουηδικού και ελληνικού.
Πολύ συχνό παράδειγμα, είναι επίσης η διαπολιτισμικότητα των ζευγαριών, «τα διεθνή ζευγάρια». Τι γίνεται στην περίπτωση διαζυγίου, όπου ο σύζυγος είναι Βέλγος, η σύζυγος Ρωσίδα, έχουν τελέσει το γάμο τους στην Πορτογαλία και κατοικούν σήμερα στην Δανία; Θεωρητικά, θα μπορούσαν να εφαρμοστούν 4 νομοθεσίες. Και αυτό είναι που κάνει το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο εν τέλει τόσο ενδιαφέρον και «γοητευτικό». Το εφαρμοστέο δίκαιο θα είναι το βέλγικο, ρωσικό, πορτογαλικό ή δανικό;
Αυτό, λοιπόν, ονομάζουμε σύγκρουση νόμων στο ιδιωτικό διεθνές δίκαιο. Κάθε κράτος διαθέτει το δικό του εθνικό σύστημα κανόνων σύγκρουσης νόμων. Σε ευρωπαϊκό και διεθνές, βέβαια, επίπεδο έχουν εναρμονιστεί κανόνες που αφορούν συγκεκριμένες περιπτώσεις.
Συγκεκριμένα στην περίπτωση του διαζυγίου θα στραφούμε στο άρθρο του ΑΚ 16 και βασική προϋπόθεση είναι η ύπαρξη νόμιμου γάμου: είναι αυτονόητο ότι πρέπει ο γάμος να είναι έγκυρος για να αναζητήσουμε το δίκαιο που θα εφαρμοσθεί στη λύση του. Σύμφωνα με το άρθρο 16 ΑΚ το διαζύγιο και ο δικαστικός χωρισμός ρυθμίζονται από το δίκαιο που διέπει τις προσωπικές σχέσεις των συζύγων κατά την έναρξη της διαδικασίας του διαζυγίου η του χωρισμού. Αυτό μας παραπέμπει στο άρθρο 14 του ΑΚ για τις προσωπικές σχέσεις των συζύγων, το οποίο αναφέρει ότι: «Οι προσωπικές σχέσεις των συζύγων ρυθμίζονται κατά σειρά α) από το δίκαιο της τελευταίας κατά τη διάρκεια του γάμου κοινής ιθαγένειας, εφόσον ο ένας τη διατηρεί β) από το δίκαιο της τελευταίας κατά την διάρκεια του γάμου συνήθους διαμονής τους γ) το δίκαιο που οι σύζυγοι συνδέονται στενότερα».
Όπως επίσης, στην περίπτωση της υιοθεσίας βρίσκει εφαρμογή το άρθρο 23 ΑΚ που αναφέρει ότι: «Οι ουσιαστικές προϋποθέσεις για τη σύσταση και τη λύση της υιοθεσίας ρυθμίζονται από το δίκαιο της ιθαγένειας του κάθε μέρους. Οι σχέσεις μεταξύ του ή των θετών γονέων και του θετού τέκνου ρυθμίζονται κατά σειρά: α) από το δίκαιο της τελευταίας κοινής ιθαγένειας κατά τη διάρκεια της υιοθεσίας β) από το δίκαιο της τελευταίας κοινής συνήθους διαμονής τους κατά τη διάρκεια της υιοθεσίας γ) από το δίκαιο της ιθαγένειας την οποία είχε ο θετός γονέας κατά την τέλεση της υιοθεσίας και σε περίπτωση υιοθεσίας από συζύγους, από το δίκαιο που διέπει τις προσωπικές τους σχέσεις».
Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης το εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβατικές ενοχές εν γένει, είναι ο Κανονισμός (ΕΚ) 593/2008 («ΡΏΜΗ Ι») και όσον αφορά το αδικοπρακτικό δίκαιο, οι εξωσυμβατικές ενοχές ρυθμίζονται πλέον από τον Κανονισμό (ΕΚ) 864/2007 («ΡΩΜΗ ΙΙ»), ο οποίος εφαρμόζεται από τις 11 Ιανουαρίου 2009 και καταλαμβάνει ζημιογόνα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα από την ημερομηνία αυτή. Σύμφωνα με το άρθρο 288 ΣΛΕΕ, ο Κανονισμός είναι δεσμευτικός ως προς όλα τα μέρη του με άμεση ισχύ σε κάθε κράτος μέλος.
Ωστόσο, διάταξη αλλοδαπού δικαίου δεν εφαρμόζεται, αν η εφαρμογή της προσκρούει στα χρηστά ήθη ή γενικά στη δημόσια τάξη, όπως ορίζεται στο άρθρο 33 ΑΚ (παράδειγμα: μουσουλμάνος υπήκοος Σαουδικής Αραβίας που ζει στην Ελλάδα και επιθυμεί να αναγνωριστούν και οι 2 γυναίκες με τις οποίες είναι παντρεμένος στη χώρα του ως σύζυγοί του και στην Ελλάδα).Η δημόσια τάξη δηλαδή, εμποδίζει να εφαρμοστεί ο μέσω του αρμόδιου κανόνα συνδέσεως καλούμενος αλλοδαπός κανόνας δικαίου, αν αυτός αντίκειται στις θεμελιώδεις περί ηθικής και δικαίου αντιλήψεις της ημεδαπής πολιτείας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Ιδιωτικο διεθνές δίκαιο, Α. Γραμματικάκη-Αλεξίου/Ζ. Παπασιώπη-Πασιά/Ε. Βασιλακάκης, 6η έκδοση, εκδόσεις Σακκούλας Α.Ε., 2017.
