Του Κωνσταντίνου Γκότση,
Πολύ συχνό φαινόμενο πριν από διεξαγωγή εθνικών εκλογών, που έχει παρατηρηθεί έντονα από τη διεθνή βιβλιογραφία της Πολιτικής Οικονομίας, είναι ο λεγόμενος πολιτικός επιχειρηματικός κύκλος, σύμφωνα με τον οποίο το κυβερνών κόμμα αυξάνει σημαντικά τις δημόσιες δαπάνες και γενικότερα ασκεί μια «χαλαρή» οικονομική πολιτική λίγο καιρό πριν τις κάλπες. Σκοπός της εκάστοτε Κυβέρνησης, προφανώς, είναι να αντισταθμίσει την όποια πολιτική φθορά έχει υποστεί κατά τη θητεία της, αφήνοντας μια «καλή εντύπωση» στους ψηφοφόρους στην πνοή της διακυβέρνησής της.
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά, αλλά και ακραία, παραδείγματα για την εξήγηση του συγκεκριμένου φαινομένου αποτελούν οι ανορθόδοξες πολιτικές που ακολούθησε τα τελευταία περίπου 2 χρόνια η Κυβέρνηση του Erdoğan. Ένα παράλογο κράμα δημοσιονομικής και νομισματικής επέκτασης οδηγεί την τουρκική οικονομία κοντά στην κατάρρευση, σημειώνοντας υψηλά διψήφια ποσοστά ρυθμού πληθωρισμού, ισχυρή και συνεχής υποτίμηση της (τουρκικής) λίρας και οξυμένες κοινωνικές ανισότητες, λόγω της ακρίβειας.
Ο Erdoğan έχει καθοδηγήσει την Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας εδώ και περίπου μία δεκαετία σε μια πολιτική χαμηλών επιτοκίων, ώστε να ευνοείται η επιχειρηματική δραστηριότητα και η κατανάλωση, μέσω του «φθηνού» δανεισμού. Ωστόσο, πίεσε τους κεντρικούς τραπεζίτες να συνεχίσουν προς αυτή την πολιτική κατεύθυνση, ακόμα και όταν ο πληθωρισμός άρχισε να ξεφεύγει από «ανεκτά» όρια —βάσει της οικονομικής ανάπτυξης—, φτάνοντας μέχρι το σημείο να ξηλώνει τους επικεφαλής της, αν ήταν διατεθειμένοι να ασκήσουν μια ουσιαστική πολιτική για την καταπολέμηση του πληθωρισμού, η οποία, όμως, θα προκαλούσε τεχνική ύφεση.
Ενδεικτικά, έφτασε σε υψηλό 24 ετών (πάνω από το 80%) τον περασμένο Οκτώβριο. Το βασικό επιτόκιο της Κεντρικής Τράπεζας βρίσκετε στο 8,5% μετά από αρκετές μειώσεις τα τελευταία δύο χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι τα πραγματικά ή τα προσαρμοσμένα με τον πληθωρισμό επιτόκια είναι βαθιά αρνητικά, γεγονός που οδήγησε σε αύξηση των εμπορικών ανισορροπιών στην οικονομία της Τουρκίας και σε ισχυρή υποτίμηση της λίρας.
Ο Erdoğan σπατάλησε κρατικούς πόρους σε ένα ευρύ φάσμα βοηθημάτων και ελαφρύνσεων ενόψει των εκλογών, συμπεριλαμβανομένης της παροχής στους καταναλωτές ενός μήνα δωρεάν φυσικού αερίου. Επίσης, ο Τούρκος Πρόεδρος προχώρησε σε αυξήσεις στους μισθούς των εργαζομένων και των συνταξιούχων του δημόσιου τομέα και δίνοντάς, παράλληλα, δωρεάν έναν μήνα βενζίνης. Συγχρόνως, γίνεται μια τεράστια προσπάθεια ανοικοδόμησης των ανατολικών περιοχών που επλήγησαν από τον καταστροφικό σεισμό του Φεβρουαρίου, ο οποίος σκότωσε περισσότερους από 50.000 ανθρώπους και κατέστρεψε χιλιάδες κτίρια.
Αυτή η δημοσιονομική επέκταση αναμένεται να εντείνει περαιτέρω την πληθωριστική κρίση και ορισμένοι οικονομολόγοι βλέπουν τον κίνδυνο η αύξηση των τιμών καταναλωτή να αρχίσει να εντείνεται ξανά μετά την πτώση από το υψηλό του περασμένου έτους. Μεταξύ άλλων, αναδύεται σταδιακά και ο κίνδυνος χρέους, καθώς η τουρκική Κυβέρνηση συνεχίζει να προχωρά σε δημοσιονομικά ελλείμματα, που μπορεί μελλοντικά να μην καταφέρει να τα εξισορροπήσει ανώδυνα με πλεονασματικούς προϋπολογισμούς. Μάλιστα, η JP Morgan προειδοποίησε πρόσφατα ότι το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού της Τουρκίας θα φτάσει στο 4,5% του Α.Ε.Π. φέτος, από 0,9% το 2022.
Παρόλα τα «χτυπήματα» που έχει δεχθεί η τουρκική οικονομία, η ανάπτυξη της χώρας επιταχύνθηκε στις αρχές του 2023, καθώς οι εξαιρετικά χαλαρές οικονομικές πολιτικές που εφάρμοσε ο Erdoğan αντιστάθμισαν τις όποιες δυσμενείς επιπτώσεις συνολικά. Συγκεκριμένα, το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν ενισχύθηκε κατά 4% το πρώτο τρίμηνο του 2023 σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του 2022, σύμφωνα με την Τουρκική Στατιστική Υπηρεσία και κατά 3,5% σε σχέση με το προηγούμενο εξάμηνο (δ’ τρίμηνο του 2022). Μάλιστα, ως έναν βαθμό, σε αυτά τα αποτελέσματα στηρίχθηκε και η πρόσφατη υπεροχή του Erdoğan .
Πολλοί οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι οι πολιτικές του Erdoğan για χαμηλά επιτόκια και έκτακτα μέτρα που στοχεύουν στη στήριξη της λίρας δεν μπορούν να συνεχιστούν, καθώς τα αποθέματα συναλλαγματικών αποθεμάτων της Τουρκίας μειώνονται γρήγορα, ενώ άλλοι μακροοικονομικοί δείκτες υποδεικνύουν red flags. Τις προηγούμενες ημέρες, δημοσιευθήκαν στοιχεία για τα ακαθάριστα αποθέματα συναλλάγματος και χρυσού της Τουρκίας, τα οποία κατέγραψαν μείωση κατά 15% έξι εβδομάδες πριν από τον πρώτο γύρω των εκλογών, ενώ τα καθαρά αποθέματα πλησιάζουν στο μηδέν. Τα αποθέματα της Τουρκίας μειώθηκαν συνολικά κατά περίπου $27 δις φέτος, καθώς η χώρα προσπάθησε να στηρίξει τη λίρα και να χρηματοδοτήσει ένα έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών που βρέθηκε σε επίπεδα —σχεδόν— ρεκόρ. Μάλιστα, αν αφαιρεθεί και ο δανεισμός από το εγχώριο χρηματοπιστωτικό σύστημα, τότε φτάτουν σε αρνητικά επίπεδα, σύμφωνα με αναφορά της JP Morgan.
Επιπρόσθετα, σημαντικές είναι και οι ανησυχίες για τις δημοσιονομικές επιπτώσεις που επιφέρει η προσφορά των ειδικών λογαριασμών ταμιευτηρίου, οι οποίοι διατηρούν σταθερό ισοδύναμο $ 120 δις, με τις όποιες απώλειες που παρουσιάζονται από την υποτίμηση του εγχώριου νομίσματος έναντι του αμερικανικού δολαρίου να αποζημιώνονται από το τουρκικό δημόσιο.
Όλα δείχνουν, πως η τουρκική λίρα θα συνεχίσει να υποτιμάται, όσο ασκείται χαλαρή νομισματική πολιτική, εξαιτίας του υψηλού πληθωρισμού και των αρνητικών πραγματικών επιτοκίων. Μία από τις βασικές προκλήσεις για την τουρκική ηγεσία το μεγάλο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών ($4,5 δις τον Μάρτιο), το οποίο έχει διαμορφωθεί, κυρίως, από το εμπορικό έλλειμμα, καθώς οι δαπάνες για εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών αυξήθηκαν κατά 14,4% το πρώτο τρίμηνο του 2023 σε ετήσια βάση, ενώ οι εξαγωγές μειώθηκαν κατά 0,3%.
Η λογική λέει ότι, δεδομένης της ραγδαίας μείωσης των αποθεματικών της Τουρκίας με έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών που ξεπέρασε το 6% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος το α’ τρίμηνο και των επακόλουθων πιέσεων στη λίρα, θα πρέπει αναμένουμε πως η πολιτική θα «σφίξει» το β’ εξάμηνο του έτους, οδηγώντας σε επιβράδυνση της ανάπτυξης, σύμφωνα με αναλυτές. Οι αλόγιστες επεκτάσεις απλά γίνονται για πολιτικούς λόγους, για περιορισμού, δηλαδή, της φθοράς του Erdoğan, ώστε να επανεκλεγεί. Μετά τις εκλογές, η τουρκική Κυβέρνηση –θεωρητικά– θα έρθει αντιμέτωπη με την πραγματικότητα.
Ωστόσο, ο Erdoğan μπορεί να είναι σε θέση να αντλήσει νέα χρηματοδότηση από συμμάχους του στη Μέση Ανατολή και από τη Ρωσία, όπως και ο ίδιος έχει παραδεχθεί (τουλάχιστον από τα κράτη του Κόλπου). Επικουρικά θα λειτουργήσει και η βραχυπρόθεσμη ώθηση από τα έσοδα του καλοκαιριού από τον τουριστικό κλάδο, σύμφωνα με αναλυτές.
Αναμφίβολα, πάντως, το περιβάλλον στην τουρκική οικονομία είναι ιδιαίτερα ασταθές και αβέβαιο. Δεν είναι απίθανο η χώρα να καταλήξει σε επιβολή επίσημων ελέγχων των κεφαλαίων ή μια μαζική φυγή καταθέσεων από το τραπεζικό σύστημα (bank run), αν, βέβαια, η Κυβέρνηση εστιάσει στην υποστήριξη της οικονομικής μεγέθυνσης έναντι της χρηματοπιστωτικής αστάθειας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Turkey’s lira weakens as economists warn of Erdoğan’s ‘unsustainable’ policies, ft.com, διαθέσιμο εδώ
- Erdoğan’s pre-election spending spree boosts Turkey’s economy, ft.com, διαθέσιμο εδώ
- Erdoğan’s monetary misadventures are pushing Turkey off course, ft.com, διαθέσιμο εδώ
- Turkish lira slightly weaker after overnight drop, reuters.com, διαθέσιμο εδώ
