Της Κωνσταντίνας Λέφα,
Η χρονική περίοδος της κατοχής στην Ελλάδα (1941-1944) αποτελεί ένα «μελανό σημείο» στην Iστορία της χώρας μας, καθώς καταστροφές κάθε είδους σκιαγραφήθηκαν στις ζωές των ανθρώπων. Οικονομική εξαθλίωση, κοινωνικός διχασμός, φρικαλεότητα βασανιστηρίων, μυστικές παρακολουθήσεις από οργανώσεις, σκηνές θανάτων που σοκάρουν, οικογένειες που «χωρίζονται» στα δύο… Όλα αυτά και πολλές ακόμα απάνθρωπες σκηνές άφησαν ανεξίτηλο το αποτύπωμά τους στην περίοδο της Kατοχής, όταν ο φασισμός κυριαρχούσε σε μεγάλο βαθμό στα αστικά κέντρα και ιδιαίτερα στην Αθήνα.
Ο συγγραφέας Γιάννης Τσιαντής περιγράφει με έναν εξαιρετικά γλαφυρό λόγο και μέσα από μια ιστορία που εκτυλίσσεται στην Αθήνα και αφορά καθημερινούς, λαϊκούς ανθρώπους τις συνθήκες τις εποχής, εστιάζοντας στα διάφορα σημεία-ορόσημα της αντίστασης, μέσα από το μυθιστόρημά του Χάραμα Καισαριανής, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μετρονόμος. Μαζί με το βιβλίο, παρατίθεται και CD, το οποίο περιλαμβάνει τραγούδια σε στίχους του Γιάννη Τσιαντή και αφορούν ιστορίες από την κατοχή που αναφέρονται στο μυθιστόρημα.
Ο συγγραφέας γεννήθηκε, κατάγεται και ζει στο Χαλάνδρι της Αθήνας. Είναι γιατρός καρδιολόγος με διακεκριμένη πορεία στον κλάδο του, ενώ, παράλληλα, ασχολήθηκε από μικρή ηλικία με τη μουσική, εκδίδοντας δικό του άλμπουμ. Έχει γράψει, επίσης, ένα μυθιστόρημα, καθώς και μουσικό άλμπουμ με τίτλο Το κορίτσι του τεκέ… Οδοιπορικό Δραπετσώνα (2020), ενώ, επίσης, μαζί με τον Τάσο Κακλαμάνη έχουν γράψει το διήγημα Επτά.
Με φόντο την κατοχική Αθήνα και πιο συγκεκριμένα την Καισαριανή, όπου δρούσαν αντιστασιακές ομάδες όπως οι Ε.Α.Μ, ΕΛ.ΑΣ κ.ά., το μυθιστόρημα κινείται γύρω από τη ζωή κάποιων αντιστασιακών της περιοχής, προσφύγων από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο, που δρούσαν, υπογείως, ενάντια στον γερμανικό ζυγό. Η ιστορία ξεκινάει με μια ιερόδουλη, τη Γαβριέλλα, η οποία φαίνεται να είναι μια πολύπαθη γυναίκα, με μια ισχυρά θηλυκή προσωπικότητα, πολυμήχανη και με βαθύ ένστικτο ανθρωπιάς. Η ίδια ζει και εργάζεται στο σπίτι της στα Εξάρχεια, «εξυπηρετώντας» όλους τους μη αντιστασιακούς, τους Έλληνες δωσίλογους και Γερμανούς, αποσπώντας και παράλληλα μεταφέροντας, υπό άκρα μυστικότητα, πληροφορίες για πολλούς αιχμαλώτους της αντίστασης μέσω του Νικόλα, ενός νέου που του παραδίδει μαθήματα γαλλικών.
Οι γονείς του Νικόλα ήταν κι εκείνοι αντιστασιακοί, ενώ, μάλιστα, η μητέρα του, Άννα, κρατείται στη φυλακή Κοραή και ο πατέρας του βρίσκεται στην Αβέρωφ. Παράλληλα, ο γιατρός Βιλαντώνης βρίσκεται στο νοσοκομείο Σωτηρία, που την εποχή του ’41, όταν ξεσπά ο λιμός στην Αθήνα, περιθάλπει τους ανθρώπους και, παράλληλα, στέκεται πρωτεργάτης της Ε.Α.Μ. Περνά, έτσι, από περιπέτειες στα χέρια της αντίπερα όχθης, προσπαθώντας να μάθει κι εκείνος πληροφορίες για τον γιο του, Παύλο.
Στον αντίποδα, υπάρχει και η φιλοβασιλική, ακροδεξιά οργάνωση οι «Χίτες», με επικεφαλής τον λεγόμενο Διγενή που ερχόταν σε επαφή με πληροφοριοδότες, καταδότες και τα Τάγματα Ασφαλείας. Βασικός δωσίλογος είναι ο Μιλτιάδης, η δράση του οποίου βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με αυτή του γιατρού Βιλαντώνη. Ο τελευταίος, μάλιστα, περνά φρικτά βασανιστήρια στα χέρια του δωσίλογου και καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια να ξεφύγει. Τα καταφέρνει, ωστόσο;
Μεταφερόμαστε στην κατοχική Αθήνα, μέσα από εικόνες που σκιαγραφεί ο συγγραφέας και σκηνές που αναδεικνύουν την ανάγκη για απελευθέρωση. Χαρακτηριστικά, αυτό φαίνεται από τη δασκάλα Φωτεινή, που γράφει με κόκκινη μπογιά στον τοίχο της Νήαρ Ήστ «Ελευθερία ή Θάνατος», αψηφώντας όλες τις απαγορεύσεις και τα βασανιστήρια, σαν αυτά που πέρασε η Άννα, η οποία έμεινε μονάχα με το ένα της χέρι δεμένη για ώρες (ακόμη και μετά την αποφυλάκισή της). Παράδειγμα αποτελούν και άλλοι άνθρωποι με «θρυλικές» στάσεις, όπως ο γιατρός Στάθης Βιλαντώνης, που κατάφερε να μυήσει στην Ε.Α.Μ ακόμα και τους πιο «αμφιλεγόμενους», όπως τη Γαβριέλλα. Στη δική της περίπτωση, μάλιστα, μέσω της επισήμανσης των δράσεών της, που αποσκοπούσαν στο να βοηθά τους συνανθρώπους της, αναδεικνύεται το μεγαλείο της ψυχής της.
«Με άλλο «Π» να τσαντίζεσαι και όχι μ’ αυτό. Με το «πρέπον» που μας επιβάλλουν. Η ηθική του κάθε ανθρώπου δεν είναι που διαθέτει το κορμί του, αλλά που διαθέτει την αλληλεγγύη και την ανθρωπιά του..», ήταν η φράση του Βιλαντώνη, που παρακίνησε τη Γαβριέλλα. Το πιο απάνθρωπο είναι, ίσως, η εκτέλεση 200 κρατούμενων, εξαιτίας του θανάτου Γερμανού στρατηγού και τριών αξιωματικών στους Μολάους, στο σκοπευτήριο της Καισαριανής –εκεί που είναι το Χάραμα–, μεταδίδοντας σε μεγάλο βαθμό την αναστάτωση, τον φόβο, την πικρία, την αδικία των γυναικόπαιδων και των αδικοχαμένων, την 1η του Μάη του 1944. Βέβαια, αναδεικνύονται και άλλες πτυχές της Κατοχής, όπως οι μορφές των μαυραγοριτών και των δωσίλογων, αλλά και κέντρα διασκεδάσεων για «κυρίους» που συνοδεύονταν, όπως το FEMINA.
Η αφήγηση, όμως, αυτής της περιόδου ξεκίνησε το 1981, όταν ο γιος του δωσίλογου Μιλτιάδη, κάνοντας μια έρευνα για τους δωσίλογους της κατοχής, μαθαίνει για την προσωπική ιστορία του πατέρα του, βλέποντας την ταινία που σκηνοθέτησε τελικά ο –τότε– μικρός Νικόλας, τον οποίο και συναντά στο Χάραμα της Καισαριανής. Αυτό, άλλωστε, ήταν το κέντρο διασκέδασης, το οποίο φιλοξένησε κάθε αρτίστα της τότε εποχής, όπως τον Βασίλη Τσιτσάνη και τη Σωτηρία Μπέλλου, οι οποίοι ήταν, επίσης, μέλη της αντίστασης. Ο γιος του Μιλτιάδη αποκαλύπτεται με αντικείμενα των γονιών του Νικόλα, ως μια «συγγνώμη» από τον πατέρα του προς την οικογένεια του Νικόλα, καταδεικνύοντας, έτσι, την αξία της μετάνοιας και του αγώνα ελευθερίας με σεβντά.
Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που ξυπνάει μνήμες αλλοτινές, προσαρμοσμένο καλά σε αληθινές συνθήκες της τότε πραγματικότητας. Αναδεικνύει τη σκληρή επιβίωση και τη θυσιαστική αντίσταση με άσημους, γνωστούς και μυθοπλαστικούς χαρακτήρες και διατηρεί αναλλοίωτο τον κυτταρικό μας πολιτισμό.
