Της Νίκης Καραχάλιου,
Στο προηγούμενο άρθρο διατρέξαμε τα βασικότερα στρατιωτικά κινήματα που συνέβησαν στην χώρα τον 19ο αιώνα. Ο 20ος αιώνας βρίσκει τον ελληνικό λαό να κακοπαθεί. Κάτι το περίφημο «δυστυχώς επτωχεύσαμεν» του Τρικούπη, λίγο ο καταστροφικός πόλεμος του 1897, δημιούργησαν τόσο στον λαό όσο και στον στρατό μία διάχυτη δυσαρέσκεια για την αναποτελεσματικότητα του κράτους και του συστήματος. Ιδιαίτερα δυσαρεστημένοι ήταν οι αξιωματικοί του στρατού, καθώς εκτιμούσαν ότι λόγω της οικονομικής αδυναμίας ο στρατός θα ήταν αναποτελεσματικός σε περίπτωση πολέμου.
Έτσι, η επανεμφάνιση του στρατού στα πολιτικά πράγματα ήταν προ των πυλών. Το καλοκαίρι του 1909, στις 15 Αυγούστου, εκδηλώθηκε κίνημα στο Γουδί, το οποίο έγινε από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο, μια μυστική ένωση στρατιωτικών, με αιτήματα που αφορούσαν μεταρρυθμίσεις στον στρατό, τη διοίκηση, τη δικαιοσύνη, την εκπαίδευση και τη δημοσιονομική πολιτική. Βεβαίως, έγινε προσπάθεια κατάπνιξης του κινήματος, ενώ ακολούθησαν συλλήψεις αξιωματικών, η υποστήριξη, ωστόσο, που έδειξε ο λαός προς το κίνημα και τους αξιωματικούς ανάγκασαν εν τέλει το παλάτι και τη Βουλή να προχωρήσουν στην ψήφιση νόμων, που θα εκσυγχρόνιζαν το πολιτικό σκηνικό και την οποία ψήφιση επέβλεπε ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος.
Πρέπει να επισημανθεί ότι ο Σύνδεσμος δεν εγκαθίδρυσε δικτατορία, προώθησε τα αιτήματά του μέσω της Βουλής, αν κι αυτό έγινε υπό καθεστώς απειλής, ενώ μετά την εκπλήρωση των σκοπών του διαλύθηκε και δεν μετεξελίχθηκε σε πολιτικό σχηματισμό.
Λίγα χρόνια αργότερα, η συμμετοχή της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο θα άφηνε και πάλι ανοιχτό το πεδίο στον στρατό να επέμβει στην πολιτική ζωή. Όπως είναι γνωστό, ο Ελευθέριος Βενιζέλος τασσόταν υπέρ της συμμετοχής της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ, επειδή προσδοκούσε ότι με αυτόν τον τρόπο η Ελλάδα θα είχε εδαφικά οφέλη. Από την άλλη, ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος και το Γενικό Επιτελείο είχαν διαφορετική εκτίμηση και έτειναν προς τη διατήρηση μιας ουδέτερης στάσης. Απέναντι σε αυτή τη διαμάχη των δύο ανδρών, η οποία οδήγησε στον Εθνικό Διχασμό, ο στρατός δεν θα μπορούσε να μείνει αμέτοχος. Το Κίνημα της Εθνικής Άμυνας σχηματίστηκε το 1916 στη Θεσσαλονίκη από Φιλελεύθερους αξιωματικούς, οι οποίοι επιδίωκαν να λειτουργήσουν ως μοχλός πίεσης απέναντι στο παλάτι και την κυβέρνηση της Αθήνας. Μετά από πολλά δάκρυα κι ακόμα περισσότερο αίμα, ο Βενιζέλος οδήγησε τελικά την Ελλάδα στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ.
Η καταστροφή της Σμύρνης, το 1922, πέραν του τεράστιου εθνικού πλήγματος, διαμόρφωσε για μια ακόμη φορά ένα χαώδες πολιτικό σκηνικό, το οποίο, όμως, ήταν τόσο αχανές και σκοτεινό, όσο καμία άλλη φορά. Πολύ απλά χάθηκαν τα πάντα. Η καταστροφή της Σμύρνης αποτέλεσε και την τελευταία πράξη της Μεγάλης Ιδέας και οι Έλληνες πια αισθάνονται ότι τίποτα δεν τους ενώνει. Κυριαρχεί η διάθεση για επίρριψη ευθυνών και για διχασμό. Οι Φιλελεύθεροι και οι Αντιβενιζελικοί μάχονταν μεταξύ τους, ρίχνοντας το μπαλάκι των ευθυνών ο ένας στον άλλον. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, ο στρατός δυσφορούσε έντονα για την κατάσταση και διεκδικούσε τον πρώτο λόγο σε πολιτικά θέματα. Στα χρόνια που ακολούθησαν βλέπουμε να καταλαμβάνουν την εξουσία πότε βενιζελικοί και πότε αντιβενιζελικοί αξιωματικοί. Τα κόμματα έμοιαζαν απολύτως αδύναμα απέναντι στα στρατιωτικά κινήματα και αδυνατούσαν να ξεφύγουν από τον κλοιό. Αποκορύφωμα της στρατιωτικής παρέμβασης είναι η δίκη και η εκτέλεση από το Στρατοδικείο για εσχάτη προδοσία εκλεγμένων πολιτικών και αξιωματικών, γνωστή και ως Δίκη των Έξι.
Συνοπτικά, τα κινήματα που εντοπίζουμε εκείνη την περίοδο είναι τα εξής: Τον Αύγουστο του 1926, έχουμε το πραξικόπημα από τον Γεώργιο Κονδύλη, το οποίο ανέτρεψε τον Θεόδωρο Πάγκαλο και υποσχέθηκε προκήρυξη εκλογών εντός 45 ημερών. Τον Μάρτιο του 1933, ο Νικόλαος Πλαστήρας, με την ανοχή του Βενιζέλου και με σκοπό να εμποδίσει το Λαϊκό Κόμμα να αναλάβει την εξουσία μετά την εκλογική νίκη, κάνει πραξικόπημα, το οποίο κατεστάλη και δεν πρόλαβε να εγκαθιδρύσει δική του κυβέρνηση. Τον Μάρτιο του 1935, Βενιζελικοί αξιωματικοί υπό την ηγεσία του Βενιζέλου επιχειρούν πραξικόπημα, με σκοπό την πρόληψη δικτατορίας από τον Κονδύλη, την κάθαρση του στρατού και της αστυνομίας από τους βασιλικούς και την κατάληψη του στόλου, το οποίο, εξαιτίας σωρείας λαθών, κατέρρευσε μετά από λίγες μέρες. Στις 10 Οκτωβρίου 1935, ο Κονδύλης επιχείρησε στρατιωτικό κίνημα με στόχο την παλινόρθωση της βασιλείας, πράγμα που με το δημοψήφισμα της 3ης Νοεμβρίου 1935 καταφέρνει.
Στις εκλογές της 26ης Ιανουαρίου του 1936, τα βενιζελικά και αντιβενιζελικά κόμματα σχεδόν ισοψηφούν και δεδομένης της αδυναμίας συνεννόησης μεταξύ των μεγάλων πολιτικών δυνάμεων ο δρόμος για τη δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά ήταν πλέον ανοιχτός. Έτσι, την 4η Αυγούστου 1936, με την προσυπογραφή των περισσότερων Υπουργών και με την πρόφαση του «κομμουνιστικού κινδύνου» λόγω επικείμενης 24ωρης πανελλαδικής απεργίας, ο Μεταξάς, με τη σύμφωνη γνώμη του Βασιλιά, ανέστειλε το Σύνταγμα και διέλυσε τη Βουλή.
Η πολιτική ανεπάρκεια, η απουσία από την πολιτική σκηνή των άλλοτε μεγάλων πολιτικών προσωπικοτήτων –σημειώνεται ότι τόσο ο Βενιζέλος όσο και ο Παναγής Τσαλδάρης αποδήμησαν το 1936– και η απουσία γενικότερα νέων λαοφιλών πολιτικών, αλλά και τα απανωτά πραξικοπήματα, γέννησαν στον λαό το αίσθημα της κόπωσης. Αυτή η κόπωση μείωσε τις αντιδράσεις, τις οποίες εκδήλωσαν ελάχιστοι κομμουνιστές, τους οποίους το καθεστώς καταδίωξε σκληρά.
Έτσι, ο Μεταξάς, μία από τις αντιφατικότερες προσωπικότητες της ελληνικής Ιστορίας, παρέμεινε στην εξουσία, χωρίς να αντιμετωπίσει ιδιαίτερη αντίσταση μέχρι τον θάνατό του, το 1941, αφήνοντας ως παρακαταθήκη πίσω του σαφώς ένα λαμπρό «Όχι», ένα ισχυρότερο στράτευμα και μία εμφανώς βελτιωμένη οικονομία, αλλά και μία βαθιά διχασμένη ελληνική κοινωνία, η οποία, μετά το πέρας του πολέμου, θα οδηγηθεί σε εμφύλιο πόλεμο. Το καθεστώς Μεταξά, ωστόσο, δεν θα αποτελούσε την τελευταία παρέμβαση του στρατού στην πολιτική ζωή της χώρας.
Η δεκαετία του ΄60 βρίσκει κατά κάποιο τρόπο την Ελλάδα, όπως την άφησε και η δεκαετία του ΄20 και του ΄30. Οι κυβερνήσεις εναλλάσσονται συνεχώς, το παλάτι επεμβαίνει και ο λαός εξακολουθεί να αισθάνεται το ίδιο δυσαρεστημένος και κουρασμένος. Στις εκλογές του 1964, ο Γεώργιος Παπανδρέου κέρδισε τις εκλογές, με ποσοστό 53 τοις εκατό, το οποίο ο Κωνσταντίνος Καραμανλής σχολίασε ότι προερχόταν από ψήφους κομμουνιστών. Έτσι, το ποσοστό αυτό δεν ησύχασε ούτε το παλάτι ούτε τον ίδιο τον λαό –έλαβαν χώρα 400 διαδηλώσεις και 1.400 απεργίες, ενώ ο εμφύλιος πόλεμος έμοιαζε, για μια ακόμα φορά, να βρίσκεται προ των πυλών. Τις εξελίξεις παρακολουθούσε στενά το ΓΕΣ και ο συνταγματάρχης Γεώργιος Παπαδόπουλος με μια ομάδα στρατιωτικών.
Στις 21 Απριλίου του 1967, μια ομάδα αξιωματικών με αρχηγό τον Παπαδόπουλο επέβαλε δικτατορία, επικαλούμενη τον «κομμουνιστικό κίνδυνο», την πολιτική αστάθεια και την επικράτηση της φαυλοκρατίας των πολιτικών. Λίγους μήνες αργότερα, θα έρθει και η απάντηση του Βασιλιά Κωνσταντίνου Β΄, ο οποίος θα επιχειρήσει με την σειρά του αντικίνημα, το οποίο απέτυχε και είχε ως αποτέλεσμα το φευγιό του στο εξωτερικό. Μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου, θα επιβάλει το δικό του δικτατορικό καθεστώς και ο ταξίαρχος Δημήτριος Ιωαννίδης, το οποίο γρήγορα θα καταρρεύσει μετά την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο και την όλη τραγωδία που εκτυλίχθηκε εκεί, που έως και σήμερα έχει αφήσει ανοιχτές πληγές. Αυτή ακριβώς η τραγωδία και η κόπωση του ελληνικού λαού οδήγησαν σε ωρίμανση του πολιτικού σκηνικού, το οποίο εκτόπισε τον στρατό από την πολιτική ζωή και τον περιόρισε στις αρμοδιότητες που προβλέπει το Σύνταγμα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Τα 20 σημαντικότερα στρατιωτικά κινήματα και πραξικοπήματα της ελληνικής ιστορίας, Newsbeast.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Οι δικτατορίες και τα στρατιωτικά κινήματα στην Ελλάδα (1ο μέρος), Cognoscoteam.gr, Διαθέσιμο εδώ
