Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Στις 26/05 παρευρέθηκα στην Ημερίδα που διοργάνωνε το Πάντειο, όπου παρουσιάζονταν τα αποτελέσματα του έργου: «Η γεωγραφική διάσταση της εισοδηματικής ανισότητας στην Ελλάδα» (GEOINC), το οποίο εγκρίθηκε και χρηματοδοτήθηκε από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ.), στο πλαίσιο της Δράσης «1η Προκήρυξη ερευνητικών έργων ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση των μελών ΔΕΠ και Ερευνητών/τριών και την προμήθεια ερευνητικού εξοπλισμού μεγάλης αξίας». (επισυνάπτεται το αναλυτικό πρόγραμμα των ομιλιών εδώ). Σε αυτό το άρθρο, θα παρουσιάσω την ιδέα και τους στόχους του έργου, καθώς και δύο εισηγήσεις.
Μετά τους χαιρετισμούς, ο επιστημονικός υπεύθυνος του έργου, Ιωάννης Ψυχάρης, πραγματοποίησε συνοπτική παρουσίαση της ιδέας του GEOINC. Η ανισότητα είναι ένα κοινωνικό πρόβλημα της εποχής μας. Βέβαια, απασχολεί τους οικονομολόγους πολλές δεκαετίας, με χαρακτηριστική συμβολή αυτή του Kuznets (1955), που κωδικοποίησε την οικονομική ανάλυση της ανισότητας, αλλά φαίνεται ότι η ακαδημαϊκή βιβλιογραφία έχασε το ενδιαφέρον της. Ο Atkinson (1997) βγάζει από τον «πάγο» την αναδιανομή εισοδήματος και, μετέπειτα, ο Piketty (2015) δίνει μεγάλη ώθηση στην οικονομική ανισότητα, προσπαθώντας να την αποκωδικοποιήσει για τις ανεπτυγμένες χώρες. Η ανισότητα έχει πολλαπλές διαστάσεις, με συνέπεια να πολλαπλασιάζονται οι δημοσιεύσεις, όμως η ανάλυση σε εθνικό επίπεδο κυριαρχεί. Από τη μία, η Δημόσια Οικονομική μελετά την ανισότητα σε εθνικό και επίπεδο εισοδηματικών στρωμάτων και, από την άλλη, η Οικονομική του Χώρου μελέτα την ανισότητα μέσα από τη μεγέθυνση και τα μοντέλα της σύγκλισης/απόκλισης. Με εξαίρεση τα Αστικά Οικονομικά, που μελετούν την ανισότητα στις πόλεις, η περισσότερη μελέτη δεν γίνεται σε έναν χώρο, διότι υπάρχει η άποψη ότι δεν έχει νόημα η γεωγραφική διάσταση της ανισότητας, μιας που το μεγαλύτερο κομμάτι της ερμηνεύεται από την κοινωνική ανισότητα.
Αυτό έρχεται να το αμφισβητήσει το πρόγραμμα GEOINC, καθώς στοχεύει στη διερεύνηση των γεωγραφικών πτυχών του εισοδήματος και της εισοδηματικής ανισότητας στην Ελλάδα, κατά την περίοδο 2000-2015. Όπως τονίζει ο κ. Ψυχάρης, η Ελλάδα αναλύεται ως ένα πρότυπο και όχι ως ειδική ή ιδιαίτερη περίπτωση. Η ανάλυση βασίζεται σε δεδομένα εισοδήματος, που επιτρέπουν τον προσδιορισμό της γεωγραφικής θέσης των νοικοκυριών σε επίπεδο Ταχυδρομικού Κωδικού, μαζί με δημογραφικές, οικονομικές και κοινωνικές μεταβλητές σε υπό-εθνικό επίπεδο για την Ελλάδα.
Όπως αναφέρεται και στην περιγραφή του έργου στην ιστοσελίδα του ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. (διαθέσιμο εδώ), το GEOINC στοχεύει να ενισχύσει την υπάρχουσα γνώση, σχετικά με τη διαπεριφερειακή και ενδοπεριφερειακή ανισότητα και ευημερία στην Ελλάδα, διερευνώντας την εξέλιξη και τους καθοριστικούς παράγοντες της εισοδηματικής ανισότητας, πριν και κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης. Η ανάλυση των εισοδηματικών ανισοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των συγκρίσεων μεταξύ περιόδων πριν και μετά την κρίση, βοηθά να εντοπιστούν τάσεις και κατηγορίες εισοδηματικής ανισότητας, ανοίγοντας τον δρόμο για τον εντοπισμό πιθανών αιτίων της. Το GEOINC, επίσης, στοχεύει στον εντοπισμό τάσεων πόλωσης και κοινωνικού διαχωρισμού σε μεγάλες μητροπολιτικές περιοχές και, πιο συγκεκριμένα, στην Αθήνα. Τέλος, επικεντρώνεται σε θέματα διαμόρφωσης πολιτικών βάσει τεκμηρίων, συνθέτοντας τα εμπειρικά ευρήματα του έργου.
Ο Θωμάς Γεωργιάδης (Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο) παρουσίασε εισήγηση με τίτλο «Ανισότητα Βάσει της Κατανομής του Εισοδήματος και της Καταναλωτικής Δαπάνης: Προσέγγιση μέσω των δεδομένων της Έρευνας Οικογενειακών Προϋπολογισμών». Όπως προδιαθέτει και ο τίτλος, αξιοποιήθηκαν μικροδεδομένα 6.180 νοικοκυριών, που, λόγω της γεωγραφικής τους διάστασης, ήταν εφικτό να πραγματοποιηθεί σύγκριση του εισοδήματος μεταξύ της μητροπολιτικής περιφέρειας της Αττικής και της υπόλοιπης χώρας. Οι δύο υποθέσεις που ελέγχθηκαν ήταν, πρώτον, αν η ανισότητα είναι υψηλότερη στις μητροπόλεις και, δεύτερον, αν η εισοδηματική ανισότητα αυξάνεται σε περιόδους κρίσης. Μία μεγάλη πρόκληση της έρευνας ήταν η μετατροπή των οικογενειακών δεδομένων σε κατά κεφαλήν. Κάτι τέτοιο έγινε εφικτό μέσα από την κλίμακα ισοδυναμίας, που ως κλίμακα ισοδυναμίας ορίζεται το σταθμισμένο άθροισμα των μελών της οικογένειας με τον γονέα να έχει στάθμιση 1, ο έτερος γονέας να έχει στάθμιση 1/3 και κάθε εξαρτώμενο παιδί να έχει στάθμιση 1/6. Για τη μέτρηση της ανισότητας, ο δείκτης Gini είναι ευαίσθητος ως προς το μέσο και κρίθηκε καταλληλότερος δείκτης o Theil για την «αποσύνθεση» (decomposition) σε «εντός» και «μεταξύ» των ομάδων. Ο διαχωρισμός των νοικοκυριών σε ομάδες έγινε βάσει της οικονομικής δραστηριότητας και προέκυψαν 4 ομάδες (χειρώνακτες εργαζόμενοι, μη-χειρώνακτες εργαζόμενοι, αυτοαπασχολούμενοι και άνεργοι).
Το αντικείμενο της μελέτης ήταν να εξεταστεί πώς μεταβλήθηκαν κατά την κρίση τα εισοδήματα και οι δαπάνες στη μητρόπολη και στην υπόλοιπη χώρα, να μετρηθεί η ανισότητα πριν και μετά την κρίση και να εξεταστεί η επίδραση της οικονομικής κρίσης στη δομή της ανισότητας «εντός» και «μεταξύ» των ομάδων. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η Αττική έχει υψηλότερο εισόδημα και κατανάλωση σε σχέση με την υπόλοιπη χώρα και κατάφερε να ανακάμψει γρηγορότερα και περισσότερο, με αποτέλεσμα να ανοίγει ψαλίδα με την υπόλοιπη χώρα. Επίσης, η ανισότητα με βάση το εισόδημα έδειξε ένα ανεστραμμένο U, δηλαδή οι εισοδηματικές ανισότητες αυξήθηκαν το 2012, αλλά μειώθηκαν από το 2015. Οι εισοδηματικές ανισότητες είναι υψηλότερες από τις καταναλωτικές ανισότητες και, τέλος, η υψηλότερη ανισότητα παρατηρείται εντός των ομάδων.
Ο Παναγιώτης Πανταζής (ΕΔΙΠ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και Υποψήφιος διδάκτορας, Πάντειο Πανεπιστήμιο) παρουσίασε εισήγηση με τίτλο «Η γεωγραφική διάσταση των εισοδηματικών ανισοτήτων: Αξιοποίηση μικροδεδομένων δηλωθέντος εισοδήματος – μεθοδολογία και δείκτες ανάλυσης». Αξιοποιήθηκαν κοντά στα 10 εκατομμύρια δεδομένα από τις φορολογικές δηλώσεις, τα οποία, παρά τις αδυναμίες που παρουσιάζουν (παραοικονομία, μόνιμος τόπος κατοικίας να είναι άλλος από τον τόπο οικονομικής δραστηριότητας), έχουν αρκετά πλεονεκτήματα, όπως χαρακτηρίζονται από παρόμοιο τρόπο καταγραφής και κατάλληλα για την καταγραφή του πλούτου.
Ένα από τα βασικά αποτελέσματα της έρευνας είναι ότι, από το 2012 και μετά, εμφανίζονται εισοδήματα που πριν δεν φορολογούνταν (λόγω της διεύρυνσης της φορολογικής βάσης), με τα πιο αδύναμα στρώματα να φορολογούνται από το πρώτο ευρώ. Το εισόδημα μειώθηκε, καθώς στα χρόνια της κρίσης αυξήθηκαν οι άνεργοι και πολλοί ελεύθεροι επαγγελματίες «έκλεισαν» τα βιβλία τους, με συνέπεια να μειώνονται τα έσοδα του κράτους. Παρόλο, δηλαδή, που διευρυνόταν η φορολογική βάση, σύμφωνα με τις μνημονιακές επιταγές, τα εισοδήματα του κράτους μειώνονταν. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς με αυτό το μέτρο ασκεί το κράτος δημοσιονομική πολιτική.
Το έργο, όπως αναφέρεται και στην ιστοσελίδα του ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ., φαίνεται ότι θα ενισχύσει τις γνώσεις μας σχετικά με τη γεωγραφία του εισοδήματος και της ανισότητας στην Ελλάδα. Επίσης, φαίνεται ότι θα καλύψει, τουλάχιστον εν μέρει, το υφιστάμενο ερευνητικό χάσμα στη διερεύνηση των περιφερειακών και υπό-περιφερειακών εισοδηματικών ανισοτήτων στην Ελλάδα, με στόχο να ξεκινήσει μια συζήτηση για την ενίσχυση της έρευνας σε αυτόν τον τομέα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Atkinson, A. B. (1997). Bringing income distribution in from the cold. The Economic Journal, 107(441), 297-321.
- Kuznets, S. (1955). Economic growth and income inequality. The American economic review, 45(1), 1-28.
- Piketty, T. (2015). The economics of inequality. Harvard University Press.
