Του Γιάννη Μάρκελλου,
Μέχρι να γίνει η Ιατρική επιστήμη, αποτελούσε ένα αίνιγμα μεταξύ των ανθρώπων. Στην Αρχαιότητα όριζαν την ιατρική ως τέχνη, μια τέχνη που βοηθά τον άνθρωπο να θεραπευθεί. Πρωτεργάτες της ιατρικής ήταν οι Αρχαίοι Έλληνες, όπου το πεδίο της μάχης τους έκανε να ψάχνουν τρόπους για να καλύψουν τα επικείμενα τραύματά τους. Τα έπη του Ομήρου, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, χωρίς αμφιβολία αποτελούν σημεία αναφοράς. Το παρόν άρθρο θα μελετήσει τις παθήσεις των βλεφάρων, οι οποίες κατακλύζουν την Αρχαία Ελληνική γραμματεία. Τα ιπποκρατικά κείμενα μελετούν με ενάργεια τις φλεγμονές των βλεφάρων. Για την σύγχρονη εγχειρητική μέθοδο των βλεφάρων, πατέρας υπήρξε ο Αέτιος ο Αμιδηνός. Οι οφθαλμολογικές παθήσεις από την Αρχαιότητα μέχρι και το Βυζάντιο ήταν η οφθαλμία, το έλκος του κερατοειδούς και όταν η κόρη του ματιού αποκτά γλαυκό. Βέβαια, θα πρέπει να αναφερθεί και το γεγονός, κατά οποίο οι οφθαλμολογικές παθήσεις με τα δεδομένα της εποχής ήταν δύσκολο να θεραπευθούν. Αυτό σήμαινε, ότι δεν υπήρχε πλήρης αποκρυστάλλωση της γνώσης για την ανατομία του ματιού. Παρά ταύτα, οι Αρχαίοι Έλληνες και οι Βυζαντινοί ιατροί υπήρξαν οι πατέρες της μετέπειτα οφθαλμολογικής χειρουργικής.
Α. Η Γέννηση της Οφθαλμολογίας ως επιστήμης
Η Αλεξανδρινή περίοδος υπήρξε γενεσιουργός εποχή της οφθαλμολογίας ως επιστήμης. Αρχικά, θα πρέπει για γίνουν κατανοητές κάποιες συνιστώσες. Κατά την προ-Ιπποκρατική και Ιπποκρατική περίοδο η γνώση του οφθαλμού ήταν μηδαμινή, η τεχνογνωσία έλειπε και μαζί με αυτή κάθε ασθένεια του οφθαλμού φάνταζε θεϊκή αποστασία. Σε προηγούμενο άρθρο είχε μελετηθεί με πληρέστατη ενάργεια η συνεισφορά του Ασκληπιού στην ιατρική επιστήμη. Τα Ασκληπιεία ήταν χώροι θεραπείας όλων των τότε γνωστών ασθενειών. Κατά την Ιπποκρατική Εποχή, ο άνθρωπος αρχίζει να ενδιαφέρεται για κάθε τι που επηρεάζει την κλινική του εικόνα. Έτσι, η ζωή των ανθρώπων κατακλύζεται από τη γυμναστική και τη μουσική για την υγεία του νου, αλλά και όλου σώματος του ανθρώπου. Κατά την μέση Αλεξανδρινή περίοδο η γνώση για την ιατρική αυξάνεται. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι θεωρίες του Κλαύδιου Γαληνού, του Ηρόφιλου και άλλων. Η Βυζαντινή περίοδος βρίθει από τις θεωρίες περί οφθαλμού του Ορειβάσιου και του Παύλου του Αιγινίτη.
Β. Θεωρίες σημαντικών Αρχαίων και Βυζαντινών Ιατρών
Με τον όρο Οφθαλμία οι πρωτεργάτες οφθαλμολόγοι όριζαν τις φλεγμονές που προκαλούνται στα βλέφαρα. Ο Ιπποκράτης στο έργο του Περί κοινών παθήσεων αναφέρεται σε αυτήν την ασθένεια, όπου γίνεται λόγος για τη θεραπεία που θα πρέπει να ακολουθηθεί. Ο Γαληνός αναφέρεται στη κρίθη, η οποία είναι η συλλογή υγρού στο άνω βλέφαρο. Μια άλλη θεωρία προέρχεται από τον Αέτιο τον Αμιδηνό, το όνομα του οποίου μνημονεύθηκε προηγουμένως. Ο Αέτιος για την κρίθη αναφέρει θεραπεία μέσω μάλαξης. Κατά τη Βυζαντινή περίοδο ένα από τα πιο πολυσυζητημένα άτομα της Βυζαντινής ιατρικής ήταν ο Παύλος Αιγινήτης, ο οποίος πραγματικά μπόρεσε να αντιληφθεί τις οφθαλμολογικές ασθένειες δίνοντας τους επιστημονικό περιτύλιγμα. Με αυτόν τον τρόπο, λοιπόν, στα κείμενά του σημειώνει ότι η κρίθη είναι μικροβιακή ασθένεια-φλεγμονή και θα πρέπει να θεραπευθεί με αντιβιοτική αγωγή. Πασιφανέστατα εξάγεται το συμπέρασμα, ότι κατά τη Βυζαντινή περίοδο αρχίζει να εντείνεται ο αγώνας, ώστε η ιατρική να αποκτήσει επιστημονικό υπόβαθρο και να ασκείται κατόπιν ενδεδειγμένης θεραπευτικής αγωγής.
Γ. Η Πάθηση της Τροχίασης
Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η μαγεία της ελληνικής γλώσσας δεν έπαψε να απασχολεί τους Αρχαίους και στην ιατρική επιστήμη. Κατ’ αυτόν τον τρόπο λοιπόν γίνεται κατανοητό, ότι ανακάλυπταν όρους που να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Μια πάθηση ορίζεται ως Τροχίαση την σήμερον ημέρα αποτελεί μια παθολογική έκφυση των βλεφαρίδων, με κατεύθυνση προς τον οφθαλμικό βολβό. Η πάθηση της τροχίασης αναφέρεται ήδη από τον Ιπποκράτη, ο οποίος κάνει λόγο για την χειρουργική μέθοδο που χρησιμοποιείται. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του:
«Τοποθετούμε το ράμμα κάτω από τη βελόνα με την τρύπα, και τη διαπερνάμε από πάνω προς τα κάτω, τρυπώντας στο άνω σημείο της τάσης του άνω βλεφάρου. Αφού περάσουμε και το δεύτερο ράμμα, ανασηκώνουμε τα ράμματα και δένουμε έως ότου πέσουν μόνα τους. Αν αυτό είναι αρκετό έχει καλώς, αν είναι ελλιπές επαναλαμβάνουμε τα ίδια».
Παραπάνω βλέπουμε με πόση μεγάλη σαφήνεια και ακριβολογία ο Ιπποκράτης μπόρεσε να κάνει την γνώση πράξη και να φωτίσει την μελλοντική οφθαλμολογική επιστήμη. Δεν ήταν βέβαια ο μόνος που ασχολήθηκε με την Τροχίαση. Ο Διοσκουρίδης ανέπτυξε και αυτός την θεωρία του. Ο Διοσκουρίδης αναφέρεται στα ανακολλήματα με τη σύμπραξη φαρμακευτικής αγωγής προκειμένου να συγκολληθούν οι τρίχες του βλεφάρου.
Κατά την Βυζαντινή εποχή ο Παύλος ο Αιγινίτης, όπως ελέχθη παραπάνω μπόρεσε να δώσει επιστημονικό υπόβαθρο στην ορολογία, επεκτείνοντας καίτοι περισσότερο την γνώση περί οφθαλμού. Ο Παύλος Αιγινίτης θεωρεί, ότι η ασθένεια είναι αποτέλεσμα πλεονάζοντας υγρού στη περιοχή. Ανάμεσα στα άλλα ο Παύλος Αιγινίτης χρησιμοποιεί τις λέξεις διστιχίαση, τη φαλάγγωση και τη χαλάρωση των βλεφάρων ως αιτίες αυτής της ασθένειας. Στις μέρες μας η θεραπεία της Τροχίασης αντιμετωπίζεται με ένα είδους Laser και διαθερμία. Αυτό που θα πρέπει να γίνει κατανοητό είναι μετεξέλιξη των όρων και των θεωριών.
Δ. Η Πάθηση του Τραχώματος
Η Πάθηση του Τραχώματος αποτελεί και σήμερα μια χρόνια μολυσματική νόσο, η οποία επηρεάζει ως επί το πλείστον χώρες με κακή υγιεινή. Ο Ιπποκράτης στο έργο του Περί επιδημιών αναφέρει πως πρόκειται για εκκρίσεις με μεγάλη διάρκεια. Κατά την Αρχαιότητα χρησιμοποιείτο η τεχνική της καυτηρίασης προκειμένου να μειωθούν αυτές οι εκκρίσεις. Στο αρχικό στάδιο θα έπρεπε να προλάβουν οι ιατροί με τα δεδομένα της εποχής, αυτές τις εκκρίσεις και οδηγούνταν στην σκληρίαση. Από εκεί και πέρα φαίνεται οι φλεγμονές να είναι εντονότερες και να οδηγούμαστε στο χάσιμο της όρασης. Κατά τον 6ο αιώνα μ.Χ., ο Αλέξανδρος ο Τραλλιανός κάνει λόγο για την παρασκευή ενός κολλυρίου. Αυτά τα κολλύρια απομακρύνουν τις εκκρίσεις των βλεφάρων και δεν υπάρχουν προβληματικές καταστάσεις.
Παραπάνω, δόθηκαν μερικές συνιστώσες περί οφθαλμού. Το συγκεκριμένο άρθρο μας έκανε να κατανοήσουμε, ότι οι Αρχαίοι Έλληνες και οι Βυζαντινοί ιατροί αρχίζουν να ενδιαφέρονται προκειμένου να ανακαλύψουν πολλές και ασθένειες και μέσα θεραπείας. Έντονα τους απασχολεί η φυσιολογία του οφθαλμού, όπου κατά τα πρώιμα χρόνια η γνώση περί αυτού ήταν μηδαμινή. Παρά ταύτα το συγκεκριμένο άρθρο ήρθε να συγκεράσει την Αρχαία Ελληνική γραμματεία με την ιατρική επιστήμη και να αναπτύξει διαύλους επικοινωνίας. Έτσι, οι δύο επιστήμες αναπτύσσουν η μια την άλλη, και να δημιουργούνται νέα επιστημονικά πεδία με κέντρο τον Αρχαίο και Βυζαντινό πολιτισμό, που διαμόρφωσαν χωρίς αμφιβολία τον σύγχρονο Ευρωπαϊκό κόσμο και όχι μόνο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κωστοπούλου, Ολυμπία (2016), Οφθαλμολογικές παθήσεις: αιτιολογία, διάγνωση και θεραπεία στην Αρχαία Ελλάδα και το Βυζάντιο, Διατριβή, Κρήτη: Πανεπιστήμιο Κρήτης, Διαθέσιμο εδώ
- Kurt, Pollak, (2007), Η Ιατρική στην αρχαιότητα, Αθήνα: Παπαδήμα.
