Της Χριστίνας Γουτσίκα,
Ο Μοχαμάντ Ρεζά Παχλάβι, o τελευταίος Σάχης του Ιράν και της δυναστείας των Παχλαβί γεννήθηκε στις 26 Οκτωβρίου 1919 στην Τεχεράνη, και ήταν ο μεγαλύτερος γιος του πρώην Σάχη Ρεζά Σαχ Παχλαβί. Στην ηλικία των 12 πήγε στο ιδιωτικό σχολείο Le Rosey στην πόλη Ρολ της Ελβετίας, όπου εκεί έμαθε να μιλάει άπταιστα αγγλικά και γαλλικά, αλλά κυρίως επηρεάστηκε από την δυτική κουλτούρα. Το 1935, επέστρεψε στο Ιράν και πήγε στην στρατιωτική σχολή της Τεχεράνης ως δόκιμος, οπότε και αποφοίτησε το 1938.
Στο αποκορύφωμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η ναζιστική Γερμανία και το Ιράν διατηρούσαν φιλικές σχέσεις, με την πρώτη να προσβλέπει στις πετρελαϊκές πηγές της δεύτερης. Φοβούμενες την εξέλιξη αυτής της σχέσης, η Μεγάλη Βρετανία και η Σοβιετική Ένωση, αποφάσισαν το 1941 να εισβάλλουν και να καταλάβουν το Ιράν. Ανάγκασαν τον Σάχη Ρεζά Σαχ Παχλαβί να παραιτηθεί και να εξοριστεί στην Αίγυπτο, και στις 16 Σεπτεμβρίου 1941 ενθρονίστηκε ο γιος του Μοχαμάντ λίγο πριν τα 22α γενέθλια.
Ο Σάχης, ακολουθώντας τα χνάρια του πατέρα του, υιοθέτησε ένα προφίλ ενός φιλοδυτικού και κοσμικού ηγέτη. Με την βοήθεια των Ηνωμένων Πολιτειών, το 1963 κατάφερε να εκπονήσει ένα φιλόδοξο εθνικό πρόγραμμα με το όνομα «Λευκή Επανάσταση». Το πρόγραμμα αυτό είχε ως στόχους την ολική αναμόρφωση της χώρας καθώς και της κοινωνίας. Κατασκευή οδικών και σιδηροδρομικών δικτύων, αγροτική μεταρρύθμιση, εξάλειψη μολυσματικών ασθενειών, απαλοιφή του αναλφαβητισμού, δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες ήταν μερικά απ’ τα μέτρα που θέσπισε.
Παρ’ όλο που τα μέτρα, τα οποία πήρε ήταν αρκετά μοντέρνα και προοδευτικά για την ιρανική κοινωνία, του ασκούνταν δριμύτατη κριτική για την αυταρχική και αυθαίρετη συμπεριφορά που είχε. Καταπίεζε τις διάφορες φωνές που αντιτάσσονταν στον τρόπο διακυβέρνησής του, συχνά με την συνδρομή της ιρανικής ασφάλειας και των μυστικών υπηρεσιών (SAVAK). Επιπλέον, εμπλεκόταν ενεργά σε κοινοβουλευτικά ζητήματα, όπως για παράδειγμα η έντονη αντιπαράθεση μεταξύ του ίδιου και του Μοχαμάντ Μοσαντέκ, ενός ένθερμου λαοφιλούς Ιρανού εθνικιστή πολιτικού μετέπειτα Πρωθυπουργού απ’ το 1951, που αφορούσε την κρατικοποίηση των ιρανικών πετρελαϊκών πηγών -που ήταν βρετανικών συμφερόντων- και η οποία διήρκησε 2 χρόνια από 1951 μέχρι και το 1953. Μάλιστα, τον Αύγουστο του 1953, ο Σάχης προσπάθησε να αποπέμψει τον Μοσαντέκ, όμως δεν τα κατάφερε και εξαιτίας λαϊκών αναταραχών αναγκάστηκε να φύγει από την χώρα. Ύστερα από μερικές μέρες, αντίπαλοι του Μοσαντέκ μαζί με την μυστική βοήθεια των Η.Π.Α. και της Μεγάλης Βρετανίας επανέφεραν τον Σάχη στην εξουσία.
Η φρενήρης διαδικασία εκδυτικοποίησης και εκκοσμίκευσης της ιρανικής κοινωνίας σε συνδυασμό με την ασφυκτική και υπερβολική συμπεριφορά του μονάρχη, φερειπείν η άποψή του ότι αποτελούσε συνεχιστής της αρχαίας περσικής αυτοκρατορίας ή η αντικατάσταση του ισλαμικού ημερολογίου από ένα «αυτοκρατορικό» το 1976, προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων που οδήγησαν το 1978-1979 στην λεγόμενη Ιρανική Επανάσταση. Ήδη από την αρχή της βασιλείας του υπήρχαν αντιδράσεις στον τρόπο διακυβέρνησής του, με αποκορύφωμα την απόπειρα δολοφονίας εις βάρος του το 1949 από το φιλοσοβιετικό κόμμα Tudeh. Η κατάσταση όμως που επικρατούσε στην χώρα στα μέσα με τέλη του 1970 ήταν έκρυθμη και οριακή. Η λαϊκή δυσαρέσκεια ήταν ευρεία, επειδή υπήρχε τεράστια και συνεχής καταπίεση από το καθεστώς, καθώς και από το γεγονός ότι το κοινωνικοοικονομικό χάσμα μεταξύ της κυβερνώσας ελίτ και των πολιτών διαρκώς άμβλυνε.
Το περιβάλλον αυτό που επικρατούσε στις μεγαλύτερες πόλεις του Ιράν το εκμεταλλεύτηκαν οι μουσουλμάνοι ιερείς, που με επικεφαλής τον Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί ζητούσαν την αποπομπή του Σάχη. Θεωρούσαν ότι το Ιράν είχε παρεκκλίνει από τις μουσουλμανικές αξίες και παραδόσεις, εξαιτίας της τεράστιας εκκοσμίκευσης της κοινωνίας. Τεράστιες αναταραχές προκλήθηκαν στις μεγάλες πόλεις του Ιράν μεταξύ του 1978 μέχρι 1979, με αποτέλεσμα τον Ιανουάριο του 1979 το καθεστώς του Μοχαμάντ Παχλαβί να καταρρεύσει και να το διαδεχτεί μια ισλαμική δημοκρατία, καθεστώς που υπάρχει μέχρι και σήμερα στο Ιράν.
Ο πρώην Σάχης έφυγε στην εξορία με την οικογένειά του στις 16 Ιανουαρίου του 1979. Μάλιστα, φοβούμενος το ενδεχόμενο της αεροπειρατείας, πιλόταρε ο ίδιος -παρότι βαριά άρρωστος- το αεροπλάνο μέχρι να απομακρυνθούν από τον ιρανικό εναέριο χώρος. Αρχικά πήγε στην Αίγυπτο, μετά στο Μαρόκο, στις Μπαχάμες, στο Μεξικό και τελικά στις 22 Οκτωβρίου 1979 στην Νέα Υόρκη για θεραπεία, γιατί βρισκόταν σε προχωρημένο στάδιο με καρκίνο των λεμφαδένων. Η είδηση της άφιξής του στις Η.Π.Α. ήταν η αιτία για την κατάληψη της αμερικανικής πρεσβείας στην Τεχεράνη από την ιρανική εθνοφρουρά. Για περίοδο 444 ημερών και κρατώντας πάνω από 50 Αμερικανούς ομήρους, η ιρανική εθνοφρουρά ζητούσε την έκδοση του Σάχη στο Ιράν. Οι Η.Π.Α. αρνήθηκαν και ο Σάχης έφυγε στον Παναμά και τέλος έφτασε στην Αίγυπτο, αφού ζήτησε άσυλο απ’ τον Πρόεδρο Ανουάρ Σαντάτ.
Σε προσωπικό επίπεδο ο τελευταίος Σάχης παντρεύτηκε τρεις φορές, καθώς οι δύο πρώτες του γυναίκες δεν του χάρισαν αρσενικό διάδοχο. Το 1939 παντρεύτηκε την Φαουζιά Φουάντ, αδελφή του βασιλιά Φαρούκ Α΄ της Αιγύπτου, που γέννησε κορίτσι και χώρισαν το 1949, το 1950 παντρεύτηκε την Σοράγια Εσφαντιάρι που δεν απέκτησαν παιδιά και τέλος το 1959 παντρεύτηκε την Φαράχ Παχλαβί, που γέννησε τον διάδοχο του θρόνου Ρεζά. Ο γνωστός Σάχης της Περσίας Μοχαμάντ Ρεζά Παχλαβί πέθανε στο Κάιρο από καρκίνο στους λεμφαδένες στις 27 Ιουλίου 1980 σε ηλικία 60 ετών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Mohammad Reza Shah Pahlavi, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
- Mohammad Reza Shah Pahlavi, iranchamber.com, Διαθέσιμο εδώ
- History of Surgery: “A Tale of Two Gallbladders”, Part II: Mohammad Reza Shah, open.bu.edu, Διαθέσιμο εδώ
