Του Μανώλη Πέρου,
Σαν σήμερα έφυγε το 2003 απ’ τη ζωή ο σπουδαίος Βέλγος φυσικοχημικός Ιλιά Πριγκόζιν. Ο πολυβραβευμένος αυτός επιστήμονας είναι περισσότερο γνωστός -σήμερα- για το έργο του στη θερμοδυναμική και ιδιαίτερα για την ενασχόλησή του με τις έννοιες της μη αναστρεψιμότητας και των δομών διάχυσης. Ήταν υπέρμαχος της θερμοδυναμικής μη ισορροπίας, ενώ το έργο καθιστά εμφανή την προσπάθειά του να συνδυάσει τη θερμοδυναμική – ιδιαίτερα την έννοια της εντροπίας – με τη βιολογική εξέλιξη, πράγμα το οποίο με τα δεδομένα της τότε εποχής θεωρείτο, ως ένας συνδυασμός δύο εκ διαμέτρου ασυμβίβαστων εννοιών.
Ο Πριγκόζιν εργάστηκε στο πλαίσιο της έννοιας του «βέλους του χρόνου» του Arthur Eddington, που περιγράφει την ασύμμετρη, μονόδρομη κατεύθυνση του χρόνου. Βασικό πεδίο ενδιαφέροντός του ήταν η διερεύνηση του ρόλου του χρόνου σε μη αναστρέψιμα συστήματα. Η επιθυμία του να φτάσει την έρευνά του έως την εξαγωγή των τελικών-οριστικών συμπερασμάτων ήταν ισχυρότερη απ’ την έντονη αμφισβήτηση που δεχόταν διαρκώς, με αποτέλεσμα να τιμηθεί τελικά με το βραβείο Νόμπελ Χημείας το 1977, για το έργο του στις δομές διάχυσης.
Οι ιδέες του Βέλγου επιστήμονα έχουν προσαρμοστεί από τότε για πολλούς σκοπούς. Ένας εκ των γνωστότερων είναι η χρήση του έργου του, απ’ το Υπουργείο Μεταφορών των ΗΠΑ, για την ανάπτυξη προγνωστικών εργαλείων για τα πρότυπα κυκλοφορίας. Επίσης, οι βιολόγοι το έχουν χρησιμοποιήσει για να εμβαθύνουν την κατανόησή τους για τον γλυκολυτικό κύκλο.
Εξίσου σημαντικό με το προαναφερθέν σπουδαίο του έργου, είναι και το ότι ο Πριγκόζιν προσέφερε μια εναλλακτική στην άποψη, ότι το σύμπαν θα καταλήξει σε «θάνατο από θερμότητα». Αντιθέτως μάλιστα πίστευε, ότι ισχύει ακριβώς το αντίθετο και ότι το σύμπαν θα συνεχίσει να συρρικνώνεται. Παρ’ όλα αυτά αν και πολλές από τις θεωρίες του κέρδισαν τελικά ευρεία αναγνώριση, οι εικασίες του σχετικά με το σύμπαν παρέμειναν θέμα συζήτησης.
Ήταν επίσης υποστηρικτής της αρχής της «αυτοοργάνωσης» ή της διαδικασίας μέσω της οποίας προκύπτει η τάξη μεταξύ των τοπικών συνιστωσών ενός διαταραγμένου συστήματος. Στη συνέχεια, ονόμασε αυτό το φαινόμενο «τάξη μέσω διακυμάνσεων», που μερικές φορές μεταφράζεται, ως «τάξη έξω από το χάος» λόγω της συσχέτισής του με την παραγωγή εντροπίας. Πρότεινε, ότι αυτές οι διακυμάνσεις οδήγησαν τελικά σε μια κατάσταση μη αναστρέψιμη που θα μπορούσε να πάει προς δύο κατευθύνσεις: εξέλιξη ή διαταραχή. Για τον Πριγκοζίν, η φύση αυτών των διακυμάνσεων χρησίμευσε, ως ο σύνδεσμος μεταξύ της βιολογικής εξέλιξης και της θερμοδυναμικής που προσπαθούσε να αποκαλύψει σε όλη του την καριέρα.
Το 2003, λίγο πριν αφήσει τη τελευταία του πνοή ο Πριγκοζίν υπέγραψε το τρίτο Ανθρωπιστικό Μανιφέστο, δεσμευόμενος, μαζί με είκοσι δύο άλλους νομπελίστες, υποσχόμενοι να «ζήσουν ηθικές ζωές προσωπικής ολοκλήρωσης που φιλοδοξούν για το μεγαλύτερο καλό της ανθρωπότητας». Σε αυτήν, όπως και εξαιρετικά δημιουργική αναζήτηση της επιστημονικής αλήθειας, ο σπουδαίος Ίλια ήταν μεταξύ των διακεκριμένων επιστημονικών αδελφών του Linus Pauling.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το Προσωπο: Ιλια Πριγκοζίν, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- An interview with Ilya Prigogine, interaliamag.org, διαθέσιμο εδώ
