Της Άννας Νικολέττας Γρίβα,
Το ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπου είναι αδιαμφισβήτητα το μόνο μέρος όπου μπορεί κανείς να συναντήσει «πληρωμένους δολοφόνους» και να τους ευχαριστήσει για το έργο τους. Οι δολοφόνοι αυτοί δεν είναι άλλοι από τα φυσικά φονικά κύτταρα (NK – natural killer cells) του ανοσοποιητικού μας συστήματος. Τι ακριβώς, όμως, είναι τα κύτταρα αυτά, ποιος ο ρόλος τους και σε τι θα απέδιδε κανείς το ευρηματικό τους αυτό όνομα;
Τα φυσικά φονικά κύτταρα είναι λεμφοκύτταρα. Ανήκουν, δηλαδή, στην ίδια οικογένεια με τα ευρύτερα γνωστά Β και Τ λεμφοκύτταρα, με τα οποία μοιράζονται και κοινό πρόγονο εμβρυολογικά. Τα κύτταρα αυτά διαδραματίζουν ρόλο στη φυσική ανοσία του οργανισμού, η οποία αποτελεί την πρώτη γραμμή άμυνας. Είναι εγγενής (ή και επαγόμενη με τη χορήγηση ορού αντισωμάτων σε ειδικές περιπτώσεις), γρήγορη και αξιοποιεί πληθώρα κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος, όπως τα φαγοκύτταρα, τα μακροφάγα και, βεβαίως, τα φυσικά φονικά κύτταρα. Το σημαντικότερο, όμως, είναι πως η φυσική ανοσία είναι μη-ειδική, δηλαδή ανταποκρίνεται σε μια μεγάλη ποικιλία παθολογικών καταστάσεων.
Τα φυσικά φονικά κύτταρα αναλαμβάνουν πολλούς ρόλους, με τον εντυπωσιακότερο, θα έλεγε κανείς, να είναι η θανάτωση μολυσμένων από ιούς κυττάρων του σώματος, καθώς και καρκινικών κυττάρων, ακόμα και από τα πρώιμα σημεία καρκίνου. Βέβαια, αξίζει να σημειωθεί ότι κύτταρα τέτοιου είδους μπορεί να βρει κανείς και στον πλακούντα, αφού συμβάλλουν και στη διαδικασία της εγκυμοσύνης.
Σημαντική ιδιότητα των κυττάρων αυτών είναι, επίσης, η ικανότητά τους να σκοτώνουν τα κύτταρα των όγκων, χωρίς να είναι απαραίτητο κάποιο εκκινητήριο σήμα ή προηγούμενη ενεργοποίηση, σε αντίθεση με τα κυτταροτοξικά Τ κύτταρα, τα οποία χρειάζονται το εκκινητήριο αυτό σήμα από κύτταρα αντιγονοπαρουσιαστικά. Χάρη σε αυτή την ιδιότητά τους, λοιπόν, έλαβαν το όνομα «φυσικά» φονικά. Τέλος, χαρακτηριστικό τους αποτελεί η έκκριση ορισμένων ουσιών, των κυτοκινών, οι οποίες δρουν σε άλλα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, όπως τα μακροφάγα, με σκοπό την ενίσχυση της ανοσολογικής απόκρισης.
Η ερώτηση, όμως, είναι η εξής: Εφόσον ο στόχος των κυττάρων αυτών είναι η θανάτωση άλλων κυττάρων, πώς επιτυγχάνεται ο «επιλεκτικός» φόνος που εκτελούν; Η απάντηση είναι απλή: Παρόλο που τα φυσικά φονικά κύτταρα έρχονται διαρκώς σε επαφή με άλλα κύτταρα, το αν θα τα σκοτώσουν ή όχι είναι αυστηρά ρυθμιζόμενο και εξαρτάται από την ισορροπία των σημάτων, που δέχονται οι ενεργοποιητικοί και οι ανασταλτικοί υποδοχείς αντίστοιχα στην επιφάνεια των κυττάρων αυτών. Οι υποδοχείς που ενεργοποιούνται κάθε φορά είναι υπεύθυνοι για την αναγνώριση μορίων, που εκφράζονται στην επιφάνεια των καρκινικών ή μολυσμένων κυττάρων. Μάλιστα, οι ανασταλτικοί αυτοί υποδοχείς είναι επιφορτισμένοι και με τον έλεγχο της θανάτωσης των φυσικών φονικών κυττάρων, όταν αυτό είναι απαραίτητο.
Όπως γίνεται, λοιπόν, κατανοητό, τα φυσικά φονικά κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος είναι κάθε άλλο παρά φονικά για τον άνθρωπο. Μπορεί να είναι υπεύθυνα για τον θάνατο κυττάρων, όμως, μέσω του ρόλου τους αυτού, συμβάλλουν ενεργά στη διατήρηση της υγείας του ανθρώπου και την προστασία του από παθογόνους μικροοργανισμούς, δρώντας γρήγορα, πριν προλάβει το μικρόβιο να προκαλέσει σοβαρά συμπτώματα στο άτομο που έχει μολυνθεί. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που ασθένειες, οι οποίες σχετίζονται με δυσλειτουργίες των κυττάρων αυτών, δημιουργούν σοβαρή ανοσοκαταστολή στους πάσχοντες. Την επόμενη φορά, λοιπόν, που θα μολυνθούμε από κάποιο παθογόνο, χωρίς να εκδηλώσουμε βαριά συμπτώματα, θα πρέπει, μεταξύ άλλων, να ευχαριστήσουμε και τα φυσικά φονικά μας κύτταρα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Natural Killer Cells, British Society for Immunology. Διαθέσιμο εδώ
- Ουρανία Τσιτσιλώνη (Διδακτικές Σημειώσεις), Κεφάλαιο 20: Ανοσολογία, Φυσιολογία Ζώων & Ανθρώπου του τμήματος Βιολογίας ΕΚΠΑ
