Του Βασίλη Παπαδήμου,
Είναι αλήθεια πως ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της Ορθόδοξης Εκκλησίας αποτελεί η συνοδικότητα. Αυτός είναι ο τρόπος οργάνωσης της Εκκλησίας από την ίδρυσή της, την εποχή των Αποστόλων έως και σήμερα. Είναι πάρα πολλά τα παραδείγματα κατά τα οποία, τους πρώτους αλλά και κατοπινούς αιώνες του Χριστιανισμού, οι επίσκοποι συγκρότησαν συνόδους σε τοπικό επίπεδο, προκειμένου να διευθετήσουν τα θέματα της τοπικής εκκλησίας τους. Μετά το Διάταγμα των Μεδιολάνων (το 313, προέβλεπε την ανεξιθρησκία) και τη σταδιακή, απρόσκοπτη διάδοση του Χριστιανισμού σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, άρχισαν να εμφανίζονται και μεγαλύτερα ενδοεκκλησιαστικά προβλήματα, τα οποία επηρέαζαν τη Χριστιανοσύνη στο σύνολό της. Τέτοια προβλήματα ήταν οι Αιρέσεις. Οι Αυτοκράτορες διαχρονικά, προσπαθώντας να κρατήσουν τον λαό τους ενωμένο, παρέμβαιναν στις ενδοεκκλησιαστικές αυτές διαμάχες, είτε αυτοβούλως είτε παροτρυνόμενοι από επισκόπους. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η σύγκληση της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου στη Νίκαια από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο το 325.
Αιτία και αφορμή για τη σύγκλιση της συνόδου στάθηκε η ευρεία απήχηση των κακοδοξιών του πρεσβυτέρου της Αλεξανδρινής Εκκλησίας Αρείου σχετικά με τη θεϊκή φύση του Χριστού. Πιο συγκεκριμένα, ο Άρειος, ο οποίος είχε πληθώρα γνώσεων και θεωρούνταν αρκετά μορφωμένος, αδυνατούσε να κατανοήσει την Τριαδικότητα του Θεού και το Ομοούσιον Πατρός και Υιού και έτσι διατύπωνε την άποψη πως ο Υιός δεν είναι ίσος με τον Πατέρα, αλλά αποτελεί ένα κτίσμα Του. Κατόπιν εισήγησης του Οσίου επισκόπου Κορδούης, ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος αποφάσισε τη σύγκληση της συνόδου στη Νίκαια της Βιθυνίας κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Αρχικά ως τόπος πραγματοποίησης της συνόδου είχε οριστεί η Άγκυρα, όμως στη Νίκαια θα μπορούσαν με μεγαλύτερη ευκολία να προσέλθουν οι επίσκοποι, καθώς διέθετε λιμάνι.
Στις 20 Μαΐου του 325 ξεκινά, υπό την προεδρία του Ευσταθίου Αντιοχείας και την τιμητική προεδρία του Μεγάλου Κωνσταντίνου, τις εργασίες της η Σύνοδος, στην οποία προσήλθαν 318 Πατέρες (αριθμός μάλλον υπερβολικός και συμβολικός) από διάφορες περιοχές της οικουμένης. Η προεδρία δόθηκε στον επίσκοπο Αντιοχείας καθώς η Διοίκηση Αντιοχείας ήταν η πρώτη στην ιεράρχηση των Διοικήσεων της Αυτοκρατορίας. Στη Σύνοδο έλαβαν μέρος, μεταξύ άλλων, κορυφαίες εκκλησιαστικές προσωπικότητες της εποχής, όπως ο Ευστάθιος Αντιοχείας (πρόεδρος), ο Αλέξανδρος Αλεξανδρείας, ο Όσιος Κορδούης (Ισπανίας), ο Μάρκελλος Αγκύρας, ο Νικόλαος Μύρων, ο Σπυρίδων Τριμυθούντος και άλλοι. Μεταξύ των ορθοδόξων επισκόπων προσήλθαν στη Σύνοδο ως υπόδικοι κα 17 αρειανόφρονες επίσκοποι με εξέχων τον Ευσέβιο Νικομηδείας, ο οποίος, μάλιστα, επέδωσε στη Σύνοδο λίβελλο πίστεως με αρειανίζουσες θέσεις, τον οποίον, τελικά, οι περισσότεροι αρειανόφρονες απέσυραν μετά τη γενική κατακραυγή που ακολούθησε.
Στη Σύνοδο προσήλθε και ο Άρειος, προκειμένου ως υπόδικος να αναπτύξει τις θέσεις του. Οι συνοδικοί επίσκοποι, αφού άκουσαν τις αιρετικές θέσεις του, αποφάσισαν την καθαίρεση και εξορία του. Προκειμένου να απαντήσει στις κακοδοξίες του Αρείου και να προστατεύσει τη χριστιανική πίστη, η Σύνοδος συνέταξε έναν λίβελλο, γνωστό ως «Έκθεσις Πίστεως» ή «Πίστις της εν Νικαία Συνόδου», που συμπληρωμένο με κάποια άρθρα από της Β΄ Οικουμενική Σύνοδο (381/382) αποτελεί το γνωστό σήμερα «Σύμβολο της πίστεως» (ευρύτερα γνωστό ως «Πιστεύω»). Τη Σύνοδο απασχόλησαν κι άλλες υποθέσεις όπως το Μελιτιανό Σχίσμα, ο κοινός σε όλες τις Εκκλησίες εορτασμός του Πάσχα και οι αιρέσεις του Παύλου Σαμοσατέως και των Καθαρών. Προκειμένου να επιλυθούν και αυτά τα ζητήματα η Σύνοδος εξέδωσε 20 Κανόνες.
Μετά τη λήξη των εργασιών της Συνόδου, παρά το γεγονός ότι ο Αρειανισμός καταδικάστηκε και ο Άρειος καθαιρέθηκε και αναθεματίστηκε, εντούτοις οι κακοδοξίες του δεν σταμάτησαν να διαδίδονται. Μαζί με τον Άρειο εξορίστηκαν και οι επίσκοποι Ευσέβιος Νικομηδείας, Σεκούνδος Πτολεμαΐδος, Θεωνάς Μαρμαρικής και Θέογνις Νικαίας. Ωστόσο, πολύ σύντομα ο Μέγας Κωνσταντίνος ακολούθησε ηπιότερη πολιτική, ανακαλώντας από την εξορία τον Άρειο και τους επισκόπους. Παράλληλα, οι αρειανικές κακοδοξίες διαδίδονταν γνωρίζοντας ιδιαίτερη απήχηση στα γερμανικά φύλα. Την ίδια στιγμή, σε διάφορες πόλεις συγκροτήθηκαν Σύνοδοι, στις οποίες η αρειανόφιλη πλειοψηφία των επισκόπων καθαιρούσε και εξόριζε ορθοδόξους επισκόπους, μεταξύ των οποίων και τον Αθανάσιο Αλεξανδρείας, ενώ, παράλληλα, συντάσσονταν σύμβολα πίστεως με αρειανικές θέσεις. Τα πράγματα είχαν αυτή την τροπή και μετά τον θάνατο του Μεγάλου Κωνσταντίνου, καθώς την Αυτοκρατορία κυβερνούσαν αρειανόφρονες Αυτοκράτορες. Μετά την άνοδο στον θρόνο του Μ. Θεοδοσίου το 379, θα μπει τέρμα στη διάδοση των αρειανικών θέσεων μετά από Σύνοδο που πραγματοποιήθηκε στην Αντιόχεια υπό τον Μελέτιο Αντιοχείας και η οποία αποδεχόταν το «Σύμβολο της Νίκαιας» και καταδίκαζε τα αρειανίζοντα σύμβολα πίστεως.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γιαννόπουλος Ν. Βασίλειος (2011), Ιστορία και Θεολογία των Οικουμενικών Συνόδων, Αθήνα: Εκδόσεις Έννοια.
- Καλλίνικος, Δελικάνης (1997), Η Πρώτη εν Νικαία Οικουμενική Σύνοδος, επιμ. Γεώργιος Α. Στογιόγλου, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Κυρομάνος.
