Της Γεωργιάνας Τσίχλη,
Όταν κάνουμε λόγο για αδικήματα σχετικά με τα ναρκωτικά, ουσιώδες είναι να προβούμε σε μία σημαντική διάκριση των αδικημάτων: σε αυτά που διαπράττονται από εξαρτημένα στις ναρκωτικές ουσίες άτομα και σε εκείνα που τελούνται από μη εξαρτημένους δράστες –ακόμα και απλούς/περιστασιακούς χρήστες.
Το τι εννοούμε, όμως, όταν λέμε πως κάποιος είναι εξαρτημένος, ποιος λαμβάνεται υπόψιν από το δικαστήριο ως περιστασιακός χρήστης, καθώς και τι συνεπάγεται η απόδειξη της εξάρτησης ως προς την ποινική μεταχείριση κάποιου, θα αναλύσουμε στην πορεία, καθώς πρόκειται για ζητήματα που χρήζουν προσοχής.
Κατ’ αρχάς, πρέπει να επισημανθεί πως ο Νόμος 4139/2013 φαίνεται να αποτελεί ένα μεγάλο και πρωτοποριακό βήμα στην αντιμετώπιση των αδικημάτων σχετικών με τα Ναρκωτικά, με σημαντικότερο επίτευγμα την μετατόπιση του εξαρτημένου από τη θέση του δράστη στη θέση του ασθενή. Τι πρακτικά σημαίνει αυτό; Ο νέος Ποινικός νόμος για τα ναρκωτικά προτάσσει την θεραπεία του εξαρτημένου δράστη έναντι του σωφρονισμού του με τον εγκλεισμό του στη φυλακή. Η ανύψωση της θεραπείας, θα λέγαμε, ότι είναι αποτέλεσμα της ανάγκης κατοχύρωσης του θεμελιώδους δικαιώματος των πολιτών στην υγεία, όπως περιγράφεται και στην παράγραφο 3 του άρθρου 21 του Συντάγματος.
Δεν πρόκειται για έναν νόμο που έφερε μερικές τροποποιήσεις σε ορισμένες διατάξεις νόμου, αλλά για ένα νέο ξεκίνημα με ουσιώδεις μεταβολές της ποινικής μεταχείρισης των εξαρτημένων ατόμων. Άλλωστε, η απάντηση στο ερώτημα αν ο εγκλεισμός στη φυλακή οδηγεί τελικά στο σωφρονισμό του ατόμου φαίνεται να είναι αμφιλεγόμενη. Είναι γεγονός πως στις περισσότερες φυλακές στη χώρα μας οι συνθήκες είναι άθλιες, η συγκέντρωση πολλών ατόμων ανά κελί συνηθισμένη και η ροπή προς τα ναρκωτικά (ακόμα και όσων νωρίτερα δεν είχαν ξανακάνει χρήση) «δεδομένη». Η απώλεια της αίσθησης της ώρας, η ανεπάρκεια προσωπικού αποτελούμενου από ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς και επαγγελματίες άλλων απαραίτητων ειδικοτήτων, η εξαφάνιση της ιδιαιτερότητας και ταυτότητας του προσώπου που μεταμορφώνεται σε έναν «αριθμό» μέσα σε ένα «πλήθος» και ο φόβος του συνακόλουθου στίγματος που συνοδεύει το κάθε πρόσωπο και στη μετά τη φυλακή ζωή του, έχουν ως συνέπεια την αποσταθεροποίηση της ζωής του ατόμου, ενός ατόμου που όχι απλώς δεν σωφρονίζεται, αλλά αποπροσανατολίζεται ακόμη περισσότερο από τον σκοπό του.
Επιπρόσθετα, εστιάζοντας την προσοχή στη χρήση ναρκωτικών ουσιών, αξίζει, να αναρωτηθούμε το εξής: Πώς θα απεξαρτηθεί ένας άνθρωπος, όσο εκτίει την ποινή του σε κατάστημα κράτησης, την στιγμή που ο διπλανός του κάνει χρήση παράνομων ουσιών μπροστά του; Και, δευτερευόντως, εάν δεν απεξαρτηθεί, πως θα σωφρονιστεί;
Για τον τοξικοεξαρτημένο και για τα τελούμενα από αυτόν σχετικά με τα ναρκωτικά αδικήματα, στο επίκεντρο της σκέψης του βρίσκεται –ως επί το πλείστον– η χρήση και η ανεύρεση τρόπων να προμηθευτεί την ναρκωτική ουσία. Πως λοιπόν χωρίς να προβεί ομαλά σε ψυχική και σωματική, όπου απαιτείται, (πχ χρήστες ηρωίνης) απεξάρτηση, θα εκδηλώσει ενδιαφέρον για τη ζωή, θα αναθεωρήσει και θα θελήσει να μορφωθεί ή να ασχοληθεί με κάτι που τον καθιστά δημιουργικό, αφήνοντας πίσω τις λάθος του επιλογές;
Στον νέο νόμο, τα άρθρα που αφορούν την ποινική μεταχείριση των τοξικοεξαρτημένων είναι τα εξής: άρθρα 30, 31, 32, 33, 34 και 35 του Νόμου 4139/2013 όχι μεμονωμένα, αλλά σε συνάρτηση με τα αδικήματα που προβλέπονται στα υπόλοιπα άρθρα του νόμου, ήτοι τα άρθρα: 1 (ναρκωτικές ουσίες), 20-25 βασικό και ιδιαίτερα εγκλήματα διακίνησης, προμήθειας και κατοχής με σκοπό αποκλειστικής χρήσης, οδήγησης υπό την επίδραση ναρκωτικών ουσιών κλπ. Τα χαρακτηριστικά της υπαγωγής κάποιου ατόμου στην μεταχείριση που προβλέπουν αυτά τα άρθρα μπορούμε να τα μελετήσουμε σε τρεις άξονες.
Α) Τη διάγνωση της εξάρτησης
Με τον όρο εξάρτηση στο σημείο αυτό, εννοούμε την απόκτηση της έξης χρήσης ναρκωτικών και την αδυναμία αποβολής αυτής (έξης) με τις δυνάμεις του ατόμου, όπως προβλέπεται στην παρ. 1 του άρθρου 30 του Ν4139/2013. Το δεύτερο στοιχείο, είναι αυτό που υποδηλώνει την αδυναμία να θεωρήσουμε την απλή χρήση, εξάρτηση. Στο σκεπτικό αυτό συνηγορεί και το γεγονός πως, όπως χαρακτηριστικά προκύπτει από την παρ. 2 του άρθρου 29 του ιδίου νόμου, «ο δράστης… μπορεί να κριθεί ατιμώρητος, εάν το δικαστήριο κρίνει ότι η αξιόποινη πράξη ήταν εντελώς περιστασιακή και δεν είναι πιθανό να επαναληφθεί».
Πως θα αποδειχθεί, πρακτικά, η εξάρτηση;
Το κυρίως αποτελεσματικό αποδεικτικό μέσο της εξάρτησης, είναι η ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη, ενώ ουσιώδεις κρίνονται και οι μαρτυρικές καταθέσεις. Μια προηγούμενη συμμετοχή –έστω και μη ολοκληρωμένη– σε θεραπευτικό πρόγραμμα απεξάρτησης θα μπορούσε επίσης, να ληφθεί υπόψιν από το δικαστήριο.
Β) Την ιδιαίτερη ποινική μεταχείριση
Πρόκειται για προδήλως ευνοϊκότερη μεταχείριση, καθώς υπό προϋποθέσεις μπορεί να παύσει η ποινική δίωξη, ή ο δράστης να απολυθεί υπό όρο με την έκτιση ενός μέρους της ποινής κλπ.
Γ) Το προβάδισμα της θεραπείας
Ο νομοθέτης κρίνει πως αυτό που προέχει είναι να μπει ο εξαρτημένος παραβάτης σε πρόγραμμα θεραπείας και απεξάρτησης έναντι του τιμωρητικού χαρακτήρα της ποινής. Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι δεν μπορεί να χρειάζεται να εκτίσει και την ποινή του, όπως θα αναλυθεί περαιτέρω.
Ο Χρόνος της Εξάρτησης
Ωστόσο, πολύ προσοχή χρειάζεται στο χρόνο που ενδιαφέρει το δικαστήριο για το εάν συντρέχει το κριτήριο της εξάρτησης. Πότε δηλαδή πρέπει να είναι εξαρτημένος ο ένοχος; Όταν τέλεσε το αδίκημα; Όταν ασκήθηκε η ποινική δίωξη; ή όταν βρίσκεται στο ακροατήριο;
Καταρχήν, μας ενδιαφέρει η εξάρτηση στο χρόνο που βρίσκεται σε εξέλιξη η ποινική διαδικασία και όχι ο χρόνος τέλεσης του αδικήματος. Αυτό γίνεται κατανοητό, εάν σκεφτούμε πως για να παραπεμφθεί κάποιος για θεραπεία πρέπει «τη στιγμή αυτή» να χρήζει θεραπείας. Η απόδειξη της εξάρτησης αυτής μπορεί να γίνει, κατά την άσκηση ποινικής δίωξης και σε κάθε φάση της ποινικής διαδικασίας, όπως προβλέπεται στην παρ. 2 του άρθρου 30 του Νόμου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΑΠΑΡΙΘΜΗΣΗ ΣΥΝΕΠΕΙΩΝ ΑΠΟΔΟΧΗΣ ΤΗΣ ΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΣΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ ΔΡΑΣΤΗ (ΑΡ. 30-35 Ν4139/2013)
Ανάλογα με το στάδιο της ποινικής διαδικασίας διαφοροποιούνται και οι επιλογές που διαθέτει το δικαστήριο ως προς την ποινική μεταχείριση του δράστη.
- Σε επίπεδο προδικασίας, η επιθυμία του φερόμενου ως εξαρτημένου δράστη να παρακολουθήσει ειδικό θεραπευτικό πρόγραμμα ψυχολογικής απεξάρτησης δύναται να έχει ως αποτέλεσμα, την εισαγωγή του σε αυτό έναντι της επιβολής προσωρινής κράτησης.
- Η συμμετοχή του σε θεραπευτικό πρόγραμμα απεξάρτησης , μπορεί να φέρει ως αποτέλεσμα (α) την αναβολή άσκησης ποινικής δίωξης του δράστη από τον εισαγγελέα, ή και την οριστική αποχή του από την άσκηση δίωξης, εάν αυτός ολοκληρώσει το πρόγραμμα με επιτυχία, (β) την αναστολή της ισχύς εντάλματος σύλληψης του προσώπου αυτού, ενώ (γ) σε περίπτωση που έχει εκδοθεί απόφαση καταδικαστική, αναστέλλεται η έκτιση της προβλεπόμενης ποινής και τέλος (δ) εκκρεμούσα δίκη εναντίον του προσώπου αυτού, αναβάλλεται υποχρεωτικά με ταυτόχρονη αναστολή της παραγραφής του τελεσθέντος αδικήματος.
- Η επιτυχής ολοκλήρωση θεραπευτικού προγράμματος έχει ακόμα ευνοϊκότερες συνέπειες για τον δράστη, μία εκ των οποίων είναι η υποχρεωτική αναστολή της επιβληθείσας ποινής, όταν το έγκλημα τελέσθηκε πριν την εισαγωγή του στο πρόγραμμα, καθώς και η υποχρεωτική για το δικαστήριο αναγνώριση ελαφρυντικών, κατά την επιμέτρηση της ποινής.
- Τέλος, ιδιαίτερα σημαντική είναι η δυνατότητα απόλυσης υπό όρο του εξαρτημένου ατόμου που καταδικάστηκε για έγκλημα σχετικό με τα ναρκωτικά ή διευκολυντικό της χρήσης αυτών (εφόσον δεν υπάγεται στις εξαιρέσεις της πα.1 του άρθρου 32), όταν εκτίει με οποιοδήποτε τρόπο το 1/6 της ποινής του με την προϋπόθεση ότι θα ολοκληρώσει το πρόγραμμα απεξάρτησης. Σε παρακολούθηση και ενημέρωση των δικαστικών αρχών, υποχρεούνται οι υπεύθυνοι του προγράμματος. Λέγοντας «με οποιοδήποτε τρόπο» εννοούμε είτε με πραγματική έκτιση της ποινής είτε με ευεργετικό υπολογισμό αυτής (π.χ. λόγω εργασίας μέσα στις φυλακές, οπότε και ο χρόνος υπολογίζεται αλλιώς).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ο «εξαρτημένος» δράστης – η ποινική μεταχείρισή του, lagopoulou.gr, διαθέσιμο εδώ
- Φυλακή – Συνέπειες εγκλεισμού των κρατουμένων – Συνέντευξη από έναν σωφρονιστικό, psychology.gr, διαθέσιμο εδώ
